Vergi-Zekât İlişkisi: Benzerlikler ve Farklılıklar

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 32 - 48, 30.06.2025

Oğuzhan Koç

Öz

Konu ve Amaç: Vergi, devletin kamu giderlerini karşılamak amacıyla vatandaşlardan aldığı zorunlu bir yükümlülüktür. Aynı şekilde zekat da nisap miktarı malı olan Müslümanların ödemeleri gereken dini-uhrevi yönü olan zorunlu olarak ödemeleri gereken bir vecibedir. Bu çalışmada, vergi kavramının mahiyeti ortaya konularak zekât ile mukayesesi yapılmış olup ikisi arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmuştur. Ayrıca çalışmanın amacı olarak verginin zekat yerine geçip geçmeyeceği tartışılmıştır. Verginin kamusallaştırılması üzerine tavsiyelerde bulunup bu konuda çalışmaların yapılması gerektiği vurgulanmıştır.
Yöntem: Bu araştırmada vergi ve zekat kavramları, benzerlikleri ve farklılıkları hakkında ilgili kaynaklar incelenerek içerik analizi yöntemi ve doküman tarama/inceleme tekniği kullanılmıştır.
Bulgular: Zekât ile vergi, mahiyetleri, amaçları, ödendiği yerler bakımından birbirinden farklı kavramlardır. Zekât, İslam dininde farz kılınmış mali bir ibadet olup, nisap miktarı malı olan her Müslümanın, naslarda belirtilen sekiz sınıfa vermekle yükümlü olduğu bir ödeme şeklidir. Buna karşılık vergi, devletin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla Müslüman veya gayrimüslim vatandaşlarından topladığı, dini değil hukuki bir yükümlülüktür. Bu iki ödeme biçimi arasında mahiyet, etimolojik, ödeme yerleri vb. konularda temel farklılıklar bulunmuştur.
Sonuç: Vergi ile zekat arasındaki farklılıklardan dolayı günümüzde verilen vergilerin zekâtın yerine geçmeyeceği kanaatine ulaşılmıştır. Ancak devlet aracılığıyla, yalnızca naslarda belirtilen sekiz sınıfa harcanmak üzere kurulacak özel bir fon veya kurum aracılığıyla zekât toplanıp dağıtılacak bir sistem oluşturulursa, zekâtın devlet eliyle uygulanması mümkün hale gelebilir. Bu noktada Malezya’nın zekat örneği dikkat çekicidir. Malezya’da zekât, resmi kurumlar aracılığıyla toplanmakta ve zekatını ödeyen bireylere vergi indirimi uygulanmaktadır. Böylece hem bireylerin zekât verme motivasyonu artırılmakta hem de vergi yükü hafifletilerek vergi verme konusunda kolaylık sağlanmaktadır. Bu modelin işleyişi ve yapısal özellikleri üzerine yapılacak makale, tez vb. akademik çalışmalar, İslam iktisadı alanına önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Vergi , Zekât , Darîbe , Yükümlülük.

The Tax-Zakat Relationship: Similarities and Differences

Öz

Subject and Purpose: Tax is a compulsory obligation that the state collects from citizens in order to meet public expenditures. Likewise, zakat is a compulsory obligation that Muslims who have the nisab amount of wealth must pay, which has a religious and spiritual aspect. In this study, the nature of the concept of tax has been revealed and compared with zakat, and the similarities and differences between the two have been revealed. In addition, the aim of the study is to discuss whether tax can replace zakat or not. Recommendations are made on the publicization of taxation and it is emphasized that studies should be carried out in this regard.
Method: In this research, content analysis method and document scanning/examination technique were used by examining the relevant sources about the concepts of tax and zakat, their similarities and differences.
Results: Zakat and tax are different concepts in terms of their nature, purposes and places of payment. Zakat is an obligatory financial worship in Islam and is a form of payment that every Muslim who has the nisab amount of wealth is obliged to give to the eight classes specified in the Islamic scriptures. Tax, on the other hand, is a legal, not religious, obligation that the state collects from its Muslim or non-Muslim citizens in order to meet public expenditures. There are fundamental differences between these two forms of payment in terms of nature, etymology, place of payment, etc.
Conclusions: Due to the differences between taxation and zakat, it has been concluded that today's taxes cannot replace zakat. However, if a system is created through the state to collect and distribute zakat through a special fund or institution that will be established to be spent only on the eight classes specified in the scriptures, it may become possible to implement zakat through the state. At this point, the example of zakat in Malaysia is striking. In Malaysia, zakat is collected through official institutions and tax deductions are applied to individuals who pay their zakat. This not only increases the motivation of individuals to pay zakat, but also eases the tax burden and makes it easier to pay taxes. Academic studies such as articles, theses, etc. on the functioning and structural features of this model will make significant contributions to the field of Islamic economics.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Tax , Zakat , Darîbe , Obligation.

Kaynakça

• Atuntaş, Halil - Paçacı, İbrahim. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009.
• Baysa, Hüseyin. “Vergiyi Zekâta Saydırmada ‘Uşûr Tahsilatını Bir Dayanak Olarak Kullanma İmkânı”.
• Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi 9/2 (Eylül 2023), 288-309. https://doi.org/10.54427/ijisef.1299446
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1405.
• Cevâd Alî. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. 20 Cilt. b.y.: Dar’üs Sâkî, 1422/2001.
• DİA. “Gümrük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/260-263. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2021. Düzenli, Pehlül. “Vergi, Zekât Yerine Geçer mi?” Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 635-642. http://ktpmakale.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=engandidno=388922andtarama=ahkam%C3%BC%20sultaniyye&midno=102251250&Dergivalkod=1049
• Edizdoğan, Nihat vd. Kamu Maliyesi. Bursa: Ekin Yayınları, 10. Baskı., 2019.
• El-Kardâvî, Yusuf. Fıkhuz Zekat. 2 Cilt. Beyrut: Müssesetür Risale, 2. Baskı., 1973.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Fayda, Mustafa. “Hz. Ömer ve Ticaret Mallan Vergisi veya Uşûr”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/3-4 (Aralık 1981), 169-178. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/71558/1151588
• Fergânî El-Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl - Yusuf, Tallal el-. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-İhyâʾi Türâsi’l-Arabi, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. El Kamûsu’l Muhit. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Ğufeyli, Abdullah bin Mansur el-. Nevâzilü’z-Zekât. Riyad: Dâr’ül Meymân, 1. Baskı., 2009.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Omer b. Abdilazîz el-Huseynî ed-Dımeşkî. Haşiyetu İbn Abidin. 6 Cilt. Matbaatu Mustafa el-Babi el- Halebi, 2. Basım., 1966.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. ez-Zevâcir an İktirâfi’l- Kebâir. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1407/1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Hişâm el-Himyerî. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Mustafâ es-Sakkâ v.dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Mustafâ el-Bâbî’l-Halebî, 1375/1955.
• Kallek, Cengiz. “Müellefe-i Kulûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/475-476. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kallek, Cengiz. “Nevâib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâiu’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1406.
• Kenanoğlu, M. Macit. “Vergi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/52-58. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Mammadov, Taleh. “Dolaylı Vergilerden KDV ve ÖTV’nin Enflasyon Üzerinde Uzun Dönemde Etkisi”. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/1 (Haziran 2024), 43-56. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cagsbd/issue/85376/1383092
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut-Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1937.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref en-. Şerhu’n-Nevevî alâ Muslim. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Öz, Ersan vd. “Türk Servet Vergisi Sistemine Modern Bir Yaklaşım”. Gümrük ve Ticaret Dergisi 4 (2014), 86-99.
• Ruheybânî, Mustafâ b. Saʿd b. Abduh es-Suyûtî er-. Metâlibu Ulâ’n-Nuhâ fî Şerhi Gâyeti’l-Muntehâ. 6 Cilt. b.y.: y.y., 2. Basım, 1415/1994.
• Somuncu, Ahmet. “Türkiye’de Otomobil ve Ticari Araçlardan Alınan Özel Tüketim Vergisi ve Motorlu Taşıtlar Vergisinin Çevresel Etki ve Vergi Adaleti Bakımından Değerlendirilmesi”. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi 9/2 (2022), 29-43.
• Şemsuddîn İbn Muflih, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Mufliḥ b. Muhammed er-Râmînî el-Hanbelî. el-Furu ve Tashîhu’l-Furu. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuhsin et-Turkî. 11 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1424/2003.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslâmda Zekât Müessesesi. İstanbul: Feyiz Yayınları, 1972.
• Yıldırım, Fethi. “Cahiliyede ve İslam Döneminde Vergi (Zekât)”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 4/3 (2019), 39-47.
• Yılmaz, İsmail. -Negatif Gelir Vergisi Özelinde- Zekâtın Modern Vergi Teorisi ile Mukayesesi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019. (Tez No: 571058).
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâl ed-Dîn Abdullâh b. Yûsuf b. Muhammed ez-. Nasbu’r-Râye li’Ehâdîsi’l-Hidâyeti mea Hâşiyetihî Buğyeti’l-Elmeʿî fî Tahrîci’z-Zeyleʿî. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut; Cidde: Muessesetu’r-Reyyân li’t-Tabâʿati ve’n-Neşri; Dâru’l-Kible li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyyeti, 1418/1997.
• “Mevzuat Bilgi Sistemi”. Erişim 02 Mayıs 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5520&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5