The First Complete Tafsir Study in the Malay World: An Analysis on Tarjuman al-Mustafid in the Context of Surah al-Balad

Yıl 2022, , 313 - 330, 15.12.2022

Eyyüp Tuncer

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219504

Öz

In the classical period, tafsir studies in the Malay world are limited and few. As a result of the tajdid and ijtihad movements that started in the region in the 20th century, the science of tafsir was in great demand. In the previous period, sciences such as nahiv, fiqh, and kalam played more effective and decisive roles. Tarjuman al-Mustafid, written by Sinkilî (d. 1105/1693) in the 17th century, is very important in terms of being a turning point in the tafsir literature of the Malay-Indonesian world. Likewise, Tarjuman al-Mustafid has succeeded in attracting the attention of many researchers in terms of being the first complete tafsir study in Malay-Indonesian and being the only tafsir book written in its field in the Malay world for nearly three centuries. However, the first complete tafsir text that can be compared with the tafsir studies done in Indonesian and Malay in the modern period is undoubtedly Tarjuman al-Mustafid. In the present study, Abdurrauf Singkili’s life was briefly introduced and then his study, Tarjuman al-Mustafid, was examined in terms of language, style, method, content, and sources. Thus, a tafsir book, which was written in the Malay-Indo world about four centuries ago, has been studied through concrete examples in the context of surah al-Balad.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Malay Dünyası, Abdürraûf Sinkilî, Tercümânü’l-Müstefîd, Beled Sûresi

Malay Dünyasında İlk Tam Tefsir Çalışması: Beled Sûresi Bağlamında ‘Tercümânü’l-Müstefîd’ Üzerine Bir İnceleme

Öz

Malay dünyasında tefsir çalışmaları klasik dönemde sınırlı ve sayılıdır. Bölgede 20. yüzyılda başlayan tecdit ve ictihat hareketleri sonucunca tefsir ilmine büyük bir rağbet gösterilmiştir. Bundan önceki süreçte ise sarf, nahiv, fıkıh, kelam gibi ilimler daha etkili ve belirleyici bir rol oynamaktaydı. 17. yüzyılda Sinkilî’nin (ö. 1105/1693) yazdığı Tercümânü’l-müstefîd isimli eser Malayca-Endonezce tefsir literatüründe bir dönüm noktası oluşturması açısından oldukça önemlidir. Zira Tercümânü’l-müstefîd hem Malayca-Endonezce ilk tam tefsir çalışması olması hem de yaklaşık üç asır boyunca Malay dünyasında alanında yazılan tek tefsir kitabı olması açısından birçok araştırmacının dikkatini çekmeyi başarabilmiştir. Bununla birlikte modern dönemde Endonezce ve Malayca olarak yapılan tefsir çalışmalarının kendisiyle mukayese edilebilecek ilk tam tefsir metni kuşkusuz ki Tercümânü’l-müstefîd’dir. Bu çalışmada Abdürraûf Sinkilî’nin hayatına kısaca temas edilmiş ve ardından Tercümânü’l-müstefîd isimli eseri dil, üslûp, yöntem, muhteva ve kaynak açısından incelenmiştir. Böylelikle Malay-İndo dünyasında bundan yaklaşık dört asır önce telif edilen bir tefsir kitabı Beled sûresi bağlamında somut örnekler üzerinden araştırmaya tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Malay Dünyası, Abdürraûf Sinkilî, Tercümânü’l-Müstefîd, Beled Sûresi

Kaynakça

• Abdul Wahid, Ramli. “Intensitas Penggunaan Hadis dan Atsar di dalam Tafsir Tarjuman al-Mustafid Karya Abd ar-Ra’uf Sinkel”. Sosio-Religia 3/7 (Mayıs 2008).
• Abdullah, Mustaffa - Syafii, Abdul Manan. “Khazanah Tafsir di Nusantara: Penelitan terhadap Tokoh dan Karyanya di Malaysia, Brunei Darussselam, Singapura dan Thailand”. Kontekstualita 25/1 (2009), 31-46.
• Abdullah, Rukiah - Masduki, Mahfudz. “Karakteristik Tafsir Nusantara (Studi Metodologis atas Kitab Turjumuman al-Mustafid Karya Syekh Abdurrauf al-Singkili)”. Jurnal Studi Ilmu-Ilmu al-Qur’an dan Hadis 16/2 (Temmuz 2015), 141-160.
• Asroor, Zaimul. “Tarjumān Al-Mustafīd: Tafsir Lengkap Pertama”. Ushuluna: Jurnal Ilmu Ushuluddin 4/1 (2018), 95-110.
• Azra, Azyumardi vd. Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad XVII dan XVIII. Jakarta: Kencana, 2013.
• Caʿfer es-Sâdık, Ebû Abdillah. Menâfiʿu’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Ali Musa el-Kaʿbî. Bağdat: el-Emânetu’l-Âmme, 3. Basım, 2015.
• Damanhuri. “Umdah Al-Muhtâjân: Rujukan Tarekat Syattariyah Nusantara”. Ulumuna 17/2 (Desember 2013), 305-322.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Halimatussadiyah. Karakteristik Tafsir di Indonesia: Analisis Terhadap Tafsir Juz ʿAmma Risālat Al-Qawl Al-Bayān dan Kitāb Al-Burhān. Cakarta: Universitas Islam Negeri Syarif Hidayatullah, Doktora Tezi, 2020.
• Hariyadi, Muhammad - Faradits, Aghnia. “Pendekatan Tafsiriyah Jalalainiyah Abdul Ra’uf Singkel Dalam Turjuman al-Mustafid”. al-Burhan 18/2 (2018), 321-346.
• Hâzin, Ebü’l-Hasan. Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Ichwan, Moch Nur. “Literatur Tafsir Qur’an Melayu-Jawi di Indonesia: Relasi Kuasa, Pergeresan dan Kematian”. Visi Islam 1/1 (2002), 13-29.
• Iswandi. “Pilar-Pilar Pendidikan Islam di Kesultanan Aceh”. Edudeena 3/2 (Temmuz 2019), 109-121.
• Jamal, Khairunnas - Wan Abdullah, Wan Nasyaruddin. “The Discussion Of Qira’at Turjuman Al-Mustafıd Exegesis Book By Sheikh Abdul Rauf Singkel”. Jurnal Ushuluddin 24/2 (Juli-Desember 2016), 113-122.
• Johns, Anthony Hearle. “The Qurʾān in The Malay World: Reflections on ʿAbd Al-Raʾūf of Singkel (1615-1693)”. Journal of Islamic Studies 9/2 (1998), 120-145.
• Kurdi, Muliadi (ed.). Ulama Aceh Dalam Melahirkan Human Resource Aceh. Banda Aceh: Yayasan Aceh Mandiri, 210.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Atfiş. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Bisyûnî. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, ts.
• Muhammad, Ismail. “Analisis Isi Kitab Al-Qurān Al-Karīm Wa Bihāmiȿihi Turjumān Al-Mustafīd”. Al-Mu’ashirah 16/1 (Junuari 2019), 12-21.
• Münâvî, Zeyneddîn. el-Fethu’s-semâvî bi tahrîci ehâdîsi tefsîri’l-Kâdi’l-Beydâvî. thk. Ahmed Muctebâ. Suudi Arabistan: Dârü’l-Âsime, 1409.
• Özay, Mehmet. “Açe’de Bir Türk Âlimi: Baba Dâvûd”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/2 (2007), 169-186.
• Putra, Afriadi. “Khazanah Tafsir Melayu (Studi Kitab Tafsir Tarjuman Al-Mustafid Karya Abd Rauf Al-Sinkili)”. Jurnal Syahadah 2/2 (Ekim 2014), 69-88.
• Rahman, Arivaie. “Tafsir Tarjumân Al-Mustafîd Karya ʿAbd Al-Rauf Al-Fanshuri: Diskursus Biografi, Kontestasi Politis-Teologis, Dan Metodologi Tafsir”. MIQOT 42/1-22 (Ocak 2018).
• Rahman, Arivaie. “Literatur Tafsir Al-Qur’an dalam Bahasa Melayu-Jawi”. Suhuf 12/1 (2019), 91-110.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Riddell, Peter G. Abd al-Ra’ûf Al-Singkilî’s Tarjumân al-Mustafîd: A Critical Study Of His Treatment of Juz’ 16. Avustralya: Philosophy of The Australian National University, Doktora Tezi, 1984.
• Riddell, Peter G. “The Sources of Abd al-Ra’ûf’s Tarjuman al-MustafÎd”. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society LVII/2 (1984), 113-118.
• Riddell, Peter G. “Literal Translation, Sacred Scripture and Kitab Malay”. Studi İslamika 9/1 (2002), 1-26.
• Rivauzi, Ahmad. “Landasan Filosofis Pemikiran Tasawuf Abdurrauf Singkel Tentang Allah, Manusia, Dan Alam”. Jurnal Theologia 28/2 (Desember 2017), 299-328.
• Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Said, Hasani Ahmad. “Mengenal Tafsir Nusantara: Melacak Mata Rantai Tafsir Dari Indonesia, Malaysia, Thailand, Singapura Hingga Brunei Darussalam”. Fefleksi 16/2 (Ekim 2017), 205-231.
• Saifuddin - Wardani. Tafsir Nusantara: Analisis Isu-Isu Gender dalam Al-Mishbah Karya M. Quraish Shihab dan Tarjuman Al Mustafid Karya ʿAbd Al-Raʿuf Singkel. Yogyakarta: LKiS, 2017.
• Sinkilî, Abdürraûf Fansurî. Tercümânu’l-müstefîd. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el- Halebî, 4. Basım, 1370/1951.
• Suarni. “Karakteristik Tafsir Tarjuman Al-Mustafid”. Substantia 17/2 (Ekim 2015), 159-166.
• Suyûtî, Celâleddîn - Mahallî, Celâleddîn. Tefsîru’l-Celâleyn. Dârü’l-Hadîs: Kahire, ts.
• Syukur, Syamzan. “Kontroversi Pemikiran Abdul Rauf al-Singkili”. Jurnal Adabiyah 15/1 (2015), 75-82.
• Tetik, Zübeyir. Osmanlı Devleti’nin Batavya Başşehbenderleri ve Faaliyetleri (1883-1908). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasının İlk Mutasavvıf Şairi Hamza Fansûrî’nin İkan Tunggal Şiiri Bağlamında Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/1 (2021), 267-290.
• Tuncer, Eyyüp. Endonezya’da Tefsir Çalışmaları ve Tefsir Ekolleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Dil Açısından Tefsir Çalışmalarının Mahiyeti”. Sırat 3/1 (2022), 29-51.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Reformist Bir Hareket Olarak Kaum Muda: Endonezya ve Malezya Örneği”. Tetkik 2 (2022), 337-379.
• Tuncer, Eyyüp. Malezya’da Tefsir Çalışmaları. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Safvân Adnan Dâvûdî. Suriye: Dârü’l-Kalem, 1415.
• Voorhoeve, Petrus. Bayan Tajalli: Bahan-bahan untuk Mengadakan Penyelidikan lebih Mendalam tentang Abdurrauf Singkel. çev. Aboe Bakar. Banda Aceh: Pusat Dokumentasi dan Informasi Aceh, 1980.
• Yunus, Mahmud. “Mukaddime”. Tafsir Al-Quran Karim. mlf. Mahmud Yunus. III-VII. Malezya: Klang Book Centre, 2003.
• Zaeneddin. “Akar Pembaharuan İslam Di İndonesia Abd al-Rauf al-Sinkili: Biografi, Pemikiran dan Pembaharuan”. Wahana Akademi 15/1 (Nisan 2013), 61-74.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Tahrîcu’l-ehâdisi ve’l-âsâri’l-vâkıati fi’l-Keşşâf li’z-Zemahşerî. thk. Abdullah b. Abdirrahman es-Sa’d. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1414.