Kur’ân’da İlmin Evrenselliği

Yıl 2022, , 409 - 430, 15.12.2022

Zübeyir Karataş

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219566

Öz

Kur’ân, içerik bakımından evrensel kaideleri ihtiva etmiştir. İtikattan muamelata, ceza hukukundan ibadete varıncaya kadar insanların, dini konuda ihtiyaç duydukları konulara genel manada temas etmiştir. Aynı şekilde onların dünya hayatında terakki ve tekâmül edebilmeleri için de neler yapmaları gerektiğini belirtmiştir. İnsanın öncelikli olarak kendisini, çevresini ve kâinatı iyi kavraması adına ona okumayı emretmiştir. Farklı âyetlerinde, bu hususa atıfta bulunmuştur. İnen ilk âyetin “oku” ile başlaması ve ilmin en büyük araçlarından biri olan kaleme yemin edilmesi bu hakikati açık bir şekilde göstermektedir. Ayrıca “oku” emrinin herhangi bir bilim dalıyla kayıtlandırılmaması, dini bilimlerin yanı sıra insanlara faydası dokunan beşerî bilimler ile de meşgul olmanın dini açıdan önemli olduğunu ortaya koymaktadır. İlim kimden gelirse gelsin onu ortaya koyan kişi hangi dine ve inanca mensup olursa olsun bu bilgi, İslâm’a göre değerlidir. Hatta insan dışı varlıklardan gelen faydalı bilgiler de çok kıymetlidirler. İslâm tarihinin farklı dönemlerinde de bu ilkeye riayet edilmiştir. Ancak zenginlik kaynağı olması gereken farklı itikadi ve fıkhi mezhepler, ekoller ve bakış açılarından dolayı, bazı dönemlerde ise bu ilke akamete uğratılmış ve herkes mensubu olduğu mezhebin, ekolün, bilgilerini doğru kabul etmiş bunların dışındakini ise adeta inkâr etmiştir. Bu çalışmada, ilmin evrenselliği üzerinde durulacak ve doğru bilgiyi sadece belirli kitle, grup ve çevreyle sınırlandırmanın, Kur’ân’ın temel ilkesiyle çeliştiği izah edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, İlim, Evrensel, Medeniyet

Universality of Science in the Qurʾān

Öz

The Qur’ān contains universal rules in terms of content. From belief to trading transactions, from criminal law to worship, it touched on issues that people needed in religious matters in general. In the same way, it also stated what they should do for them to progress and evolve in the worldly life. First of all, Qur’ān ordered people to read in order to better understand himself, his environment and the universe. He referred to this issue in different verses. Beginning with the “Read” of the first verse and swearing on the pen, which is one of the greatest tools of knowledge, clearly demonstrates this truth. In addition, the fact that the “Read” command is not limited to any branch of science, so this command reveals that it is religiously important to engage in humanities that benefit people, as well as religious sciences. No matter who the source of knowledge comes from, this knowledge is valuable in Islam, no matter what religion or belief the person who reveals it belongs to. In fact, useful information from non-human beings is also very valuable. However, unfortunately, due to different creeds and legal sects, schools, dispositions, and perspectives, which should be a source of wealth, this principle was broken in some periods, and it was seen that everyone accepted the information coming from the sects, schools and dispositions to which they belonged, and rejected the other ones. In this study, the universality of science will be emphasized, and it will be tried to explain that limiting correct knowledge with only certain groups contradicts the basic principle of the Qur’ān.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, İlim, Evrensel, Medeniyet

Kaynakça

• Abdülbaki, Muhammed Fuâd Abdülbaki, el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-kerîm (Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1366), 488-492; İlhan Kutluer, “İlim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000), 22/109.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ va müzîlü’l-ilbâs. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
• Ahmed, Halil. Kitâbü’l-ayn. thk. Abdulhamid Handavî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Alevî el-Mekkî, Muhammed b. Havle Hasâisi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Alevimehr, Hüseyin. Tefsir Metotları ve Ekolleri. çev. Erdal Tuncay. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Alper, Ömer Mahir. “İslâm Felfesi Tarihi”. İslâm Felsefesine Giriş. ed. Bayram Ali Çetinkaya. Ankara: Grafiker, 2012.
• Avcı, Casim. İslâm Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik yayınları, 2003.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mara’şali. Beyrut: Dârü İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bilgiz, Musa. Kur’ân’da Bilgi, Kavramsal Çerçeve, Bilgi Türleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasırunnasır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Candan, Abdulcelil. Ulemânın Gücü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Canlı, Mustafa. “Rivâyetlerde Âlim Portresi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28.
• Çelebi, İlyas. “Şeytan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/99-101. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Çelebi, Kâtip. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ahak. çev. Şaik Gökyay. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Çetindal, Erol. Endülüs’te Yetişen Müslüman Bilim Adamları ve Bilim Dünyasına Katkıları. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʿas. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnâût, Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Ebû Şuhbe Muhammed b. Muhammed. es-Sîratü’n-nebeviyye ala dav’il-Kur’ân’i ve’s-sünne. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1427.
• Ebüssuûd Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl,. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiy, 3. Basım, 1407.
• Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/325-327. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Halabi, Ali b. İbrahim b. Ahmed. es-Sîratü’l-halebiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi: Hayatı ve Eserleri. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
• Hererî, Muhammed Emin b. Abdullah. Hadâ’iku’r-revhi ve’r-reyhân fî revâbî ʿulûmi’l-Kur’ân. 33 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412.
• İbn ʿÂşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Temmâm el-Endülüsî. el-Muharrari’l-vacîz fî tefsiri kitâbi’l-azîz, thk. Abdusselam Abduş’şâfî 5 Cilt.Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Ebî Muhammed Abdurrahman. Edâbu’ş-Şâfiî va manâkibuhu. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kayyim el-Cavziyye, Muhammed b. Ebi Bekr. Miftâhu daris’s-saâdeti. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kayyim el-Cavziyye, Fazlü’l-ilmi va’l-Ülemâ, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Mustafa Abdu’l-Vâhid. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1976.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-ʿazîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. thk. Haşim Muhammed. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbn Saʿd, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ʿAtâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1990.
• İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 2. Basım, 1997.
• Karakaş, Mahmut. 8. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Müslüman Bilim Adamları, İstanbul: Mostar Yayınları, 2021.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kaya, Mahmut. “Beytülhikme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/88-90. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Cin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/8-10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/109-114. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu va Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1946.
• Mubârakfûrî, Safiyu’r-Rahmân. er-Rahîku’l-ahtûm. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2002.
• Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâ’i’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Metbûʿâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimü’t-Tayyıb, 1998.
• Râzî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mu’cemü mekâyisi’l-lüga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb . 32 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâ’i’t-Türâsi’l-ʿArabî, 3. Basım, ts.
• Rençber, Fevzi. “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/1 (30 Haziran 2017), 77-102.
• Seyyid Kutub, fî Zilâli’l-Kur’ân, çev. M. Emin Saraç vd. 16 Cilt. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, ts.
• Sezgin, Fuat. İslâm’da Bilim ve Teknik. çev. Abdurrahman Aliy. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007.
• Şahin, M. Süreyya. “Cin”. 8/5-8. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Şakir Gözütok. Kadınlara da Farzdır. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Şentürk Dızman, Zeynep. “Sosyal Medyanın Boşanmaya Etkileri”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 6/4 (2019).
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 1414.
• Şeyban, Lütfü. Endülüs Alimleri. İstanbul: Ketebe, 2019.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et. Câmiu’l-beyân an te’vil’il-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Taş, İsmail. “İslâm Düşüncesi Bir Zihniyet Dönüşümü (Oryantalizm ve Oksidantalizm Bağlamında Beytü’l-Hikme)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 6/3 (2006), 157-180.
• Telkenaroğlu, M Rahmi. “İctihaddan Taklide Evrilmenin En Ağır Bedeli: Mezhep Taassubu”. Umde Dini Tetkikler Dergisi 1/1 (2018), 32.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu va Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1975.
• Yeşilyurt, Temel. “Kur’ân’da Bilgi” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2004), 1-11.
• “Endülüs’ten İlhamla 21. Yüzyıl İslam Medeniyetinin Yeni Ufukları | Şerif Karakurt”. Erişim 08 Ağustos 2022. http://serifkarakurt.com/endulus/endulusten-ilhamla-21-yuzyil-islam-medeniyetinin-yeni-ufuklari