Kıraat İmamlarından Nafi‘, İbn Kesîr ve İbn Âmir’in Hadis Rivayetindeki Rolü

Yıl 2023, , 465 - 482, 15.12.2023

Kahraman Bulgurcu

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405304

Cited By: 1

Öz

Hadisler İslâm’ın ikinci kaynağı olan sünnetin taşıyıcılarıdır. Hz. Peygamber kendi sözünün diğer insanlara duyurulmasını tavsiye etmiş ve sözünü aktaranlara dua etmiştir. Bu sebeple sahabe neslinden itibaren her meslekten her Müslüman, Allah resulünün sözlerini öğrenmiş ve öğretmeye gayret etmiştir. Kıraat âlimleri de asıl ihtisas alanları yanında hadisle de ilgilenmiş, hadis rivayetinde bulunarak hadis ilmine hizmet etmişlerdir. Kırâat-i seb’a olarak bilinen yedi kıraat, hicrî üçüncü asırdan itibaren ilim ehli tarafından kabul görerek günümüze kadar gelmiştir. Yedi kıraat, ilk asırlarda önemli ilim merkezleri olan Medine, Mekke, Şam, Basra ve Kûfe’de hicrî bir ve ikinci asırda yaşamış âlimlerin okuduğu ve onlara nispet edilen kıraatlerdir. Kıraat âlimlerinin hadis ilmine ilgisi ve hadis ilmiyle alakalı gayretlerinin araştırılmasının önemli olduğu düşünülmüştür. Bu sebeple zikri geçen kıraat âlimlerinden Medine kıraat âlimi Nâfi‘in (ö. 169/785), Mekke kıraat âlimi İbn Kesîr’in (ö. 120/738) ve Şam Kıraat âlimi İbn Âmir’in (ö. 118/736) rivayette bulundukları hocaları ve kendilerinden hadis rivayetinde bulunan talebeleri, hadis kitaplarındaki rivayetleri, rivayetlerinin içerikleri ve bu içeriklerin kıraat alanıyla ilgisi tümevarım yöntemi kullanılarak araştırılmıştır. Bunun yanı sıra onların hadis rivayetindeki cerh ve ta‘dîl durumları da ele alınmıştır. Araştırmada kıraat âlimlerinin hadis ilmindeki konumları ve hadis ilmine katkıları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kıraat, Nâfi‘ b. Abdurrahman, Abdullah b. Kesîr, Abdullah b. Âmir

The Role of Qiraat Imams Nâfi, Ibn Kathir and Ibn Âmir in Hadith Narration

Öz

Hadiths are the carriers of the Sunnah, the second source of Islam. The Prophet recommended that his word be made known to others and prayed for those who transmitted it. For this reason, since the generation of the Companions, every Muslim from every profession has learned the words of the Messenger of Allah and endeavored to teach them. Qiraat scholars have also been interested in hadith in addition to their main areas of specialization and served the science of hadith by narrating them. The seven qiraats, known as al-qiraat al-sab‘a, have been accepted by scholars since the third century of Hijri and have survived to the present day. al-qiraat al-sab‘a are the recitations read by the scholars who lived in the first and second centuries of the Hijri calendar in Medina, Mecca, Damascus, Basra and Kufa, which were important centers of knowledge in the first centuries and are attributed to them. It is considered important to investigate the interest of the scholars of qiraat in the science of hadith and their efforts related to the science of hadith. For this reason, among the mentioned qiraat scholars, Nâfi' (d. 169/785), the qiraat scholar of Medina, Ibn Kathīr (d. 120/738), the qiraat scholar of Mecca, and Ibn Amir (d. 118/736), the qiraat scholar of Damascus, have been investigated by using the inductive method in terms of their teachers whom they narrated from and students who narrated hadith from them, their narrations in hadith books, the content of their narrations and their relationship to the field of qiraat. Their jarh and ta‘dil status in hadith narration have also been discussed. In the study, the positions of qiraat scholars in the science of hadith and their contributions to the science of hadith have been tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Qiraat, Nâfi‘ b. Abd al-Rahmân, Abdullah b. Kathīr, Abdullah b. Āmir

Kaynakça

• Abdürrezzâḳ eṣ-Ṣanʿânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Muṣannef. thk. Ḥabîbü’r-Raḥmân el-Aʿẓamî. Hindistan: el-Meclisü’l-ʿİlmî, 2. Basım, 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1420.
• Akpınar, Ömer Faruk. Hz. Osman’ın Hadis Rivayetindeki Yeri. İstanbul: Siyer Yay., 2020.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Âmir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/308-310. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Kesîr, Ebû Ma‘bed”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/131-132. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “Nâfi‘ b. Abdurrahmân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/287-289. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ʿAṭâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. Şuʿabü’l-îmân. thk. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İsmâîl. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kes̱îr, 3. Basım, 1414/1993.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İsmâîl. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Heyet. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, ts.
• Bulgurcu, Kahraman. “Bir Kıraat Âlimi ve Muhaddis Olarak Halef b. Hişâm”. Marife 21/1 (2021), 439-458.
• Bulgurcu, Kahraman. “Übey b. Ka‘b’ın Kıraat ve Hadis İlmindeki Yeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 20 (2023), 111-142. https://doi.org/10.18498/amailad.1235685
• Dâreḳuṭnî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dâreḳuṭnî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullah b. ʿAbdurrahmân. Sünen. thk. Ḥüseyin Selîm Esed. Suudi Arabistan: Dârü’l-Muġnî, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Kâmil Karra el-Belelî, Şuayb Arnaûd. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430.
• Ebû Yaʿlâ, Aḥmed b. ʿAlî el-Mevṣılî. Müsnedü Ebî Yaʿlâ. thk. Ḥüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs̱, 1404/1984.
• Ebû ʿAvâne, Yaʿḳûb b. İsḥâḳ en-Nîsâbûrî. Müstaḫrecü Ebî ʿAvâne. thk. Eymen b. ʿÂrif ed-Dimeşḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1419/1998.
• Güzel, Mehmet Emin. İmam Mâlik’in Tefsir Anlayışı. İstanbul: Kitap Dünyası Yay., 2023.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek âle’s-Ṣaḥîḥayn. thk. Muṣṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî el-Humeydî. Müsnedü’l-Humeydî. thk. Hüseyin Selim Esed. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’s-Sekâ, 1996.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Yahya Muhtâr Gazâvî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1409.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Kitâbü’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Fetḥu’l-bârî bi şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Reşîd, 1406.
• İbn Ḥacer, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1326/1908.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi ibn Balabân. thk. Şuayb Arnaûd. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-S̱iḳât. 9 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1393/1973.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnaûd vd. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 1430/2009.
• İbn Mücâhid, Aḥmed b. Mûsâ b. el-ʿAbbâs et-Temîmî Ebû Bekir el-Bağdâdî. Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dârü’l-Ma‘ârif, 1972.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ. eṭ-Ṭabaḳâtü’l-kübrâ. thk. İḥsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1388/1968.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâʾ. thk. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351/1932.
• İbnü’l-Mukrî, Ebû Bekr Muḥammed b. İbrâhîm b. Alî b. Âṣım el-İsfehânî. Cüzʾün fîhi eḥâdîs̱ü Nâfiʿ b. Ebî Nuʿaym. thk. Ebü’l-Fazl el-Huveynî el-Âserî. Tanta: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1411.
• İbnü’l-Mukrî, Ebû Bekr Muḥammed b. İbrâhîm b. Alî b. Âṣım el-İsfehânî. el-Muʿcemu li’bni’l-Muḳrîʾ. thk. Ebî ʿAbdilḥamen ʿÂdil b. Saʿd. Riyad: Şirketü’r-Riyâḍ, 1998.
• İclî, Ebü’l-Ḥasan Aḥmed b. ʿAbdullâh el-Kûfî. es̱-S̱iḳât. Medine: Dârü’l-Bâz, 1985.
• Köse, Saffet. “Tekbir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/341-343. İstanbul: TDV Yay., 2011.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdurrahmân. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Müslim b. Ḥaccâc Ebü’l-Ḥüseyn el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥi’l-muḫtaṣar bi naḳli’l-adli ani’l-adli ilâ Rasûlillah sallallâhu aleyhi ve sellem. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb. el-Müctebâ mine’s-Sünen (es-Sünenüs-Suġrâ li’n-Nesâî). thk. ʿAbdülfettâḥ Ebû Ġ̇udde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Maṭbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Öztoprak, Sirâceddin. Kur’an Kıraatı -Kıraâtı Aşere. İstanbul: Beyan Yay., 2. Basım, 2012.
• Savan, Mehmet. İbnü’l-Cezerî’nin (v. 833/1429) Hadis İlmindeki Yeri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Mâhir Yâsîn el-Faḥl. 4 Cilt. Kuveyt: Şirketu Ğarrâs, 1425/2004.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Ṭâriḳ b. ʿİvaḍullâh b. Muḥammed, ʿAbdülmuḥsin b. İbrahim el-Ḥuseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ḥaremeyn, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’s-sağîr = er-Ravḍu’d-Dânî. thk. Muḥammed Şekûr Maḥmûd el-Ḥâc Emrîr. 2 Cilt. Beyrut; Amman: el-Mektebü’l-İslâmî, 1405/1985.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. ed-Duʿâ. thk. Muṣṭafâ Abdulḳâdir Aṭâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1984.
• Taş, Mustafa. “Bazı Özellikleri Açısından Kıraat ve Hadis İlminin Karşılaştırılması”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2019), 29-60.
• Temmâm er-Râzî, Ebü’l-Ḳâsım Temmâm b. Muḥammed el-Becelî ed-Dimeşḳî. el-Fevâîd. thk. Ḥamdî ʿAbdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1412.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Yerkazan, Hasan. “Büyük Kıraat Âlimi İbnü’l-Cezerî’nin Hadisçilik Yönü”. Uluslararası İbnü’l-Cezerî Sempozyumu. 781-797. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Alî Muḥammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakâti ve’l-âsâr. thk. Tayyar Altıkulaç. 4 Cilt. İstanbul: İSAM Yay., 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb Arnaûd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.