An Examination of the Nature of the Relationship Between Sunnah and Quranic Narratives

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 311 - 327, 15.12.2025

Duran Ali Yıldırım

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1775447

Öz

This study examines the relationship between sunnatullāh and Qur’anic
qiṣaṣ in understanding the universal messages of the Qur’an. The scope
of the research includes the meaning of sunnatullāh, its usage in the
Qur’an, the concepts associated with it, and the historical and universal
functions of the Qur’anic narratives. It is emphasized that Qur’anic qisas
are not merely texts that recount historical events; rather, they should be
understood as reflections of sunnatullāh manifested through human
experience in religious, moral, and sociological dimensions. The study
explores how the instructive, admonitory, and guiding aspects of the
qisas relate to the coherence and consistency of the concept of
sunnatullāh. The article employs analytic and thematic methods,
examining the lexical and terminological meanings of the relevant
concepts and evaluating the verses within the overall unity of the Qur’an
by considering their rhetorical context. Both the classical exegetical
tradition and modern interpretive approaches are also taken into
account. The findings indicate that sunnatullāh refers to the immutable
divine laws governing the universe and human societies, while the
Qur’anic qisas illustrate the concrete manifestations of these laws
throughout history. The study demonstrates that the narratives do not
merely convey historical information; they also carry universal messages
applicable to every era and reinforce the universality of the Qur’an when
interpreted alongside the concept of sunnatullāh. Furthermore, the
research highlights that the relationship between sunnatullāh and the
Qur’anic qisas has not been sufficiently addressed as an independent
subject in the existing literature, and therefore aims to fill this gap.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, , Qur'an, , Sunnatullah, , Qur'anic Stories, , Storie, , Sunnah,

Sünnetullah ve Kur’an Kıssaları İlişkisinin Mahiyeti Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu çalışma, Kur’an’ın evrensel mesajlarının anlaşılmasında sünnetullah ile
Kur’an kıssaları arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Araştırmanın
kapsamını, sünnetullah’ın anlamı, Kur’an’daki kullanımı, kavramla ilişkili
diğer terimler ile kıssaların tarihsel ve evrensel işlevleri oluşturmaktadır.
Kur’an kıssalarının yalnızca tarihsel olayları aktaran metinler olmadığı;
sünnetullahın insanlık tecrübesi üzerinden dinî, ahlaki ve sosyolojik
boyutlarda tezahür eden yansımaları olarak okunması gerektiği
vurgulanmaktadır. Çalışmada, kıssaların ibret, uyarı ve rehberlik
yönlerinin sünnetullah kavramının bütünlüğü ve tutarlılığıyla nasıl
ilişkilendirilebileceği işlenmektedir. Makalede analitik ve tematik yöntem
kullanılmakta; kavramların lügat ve terim anlamları incelenmekte, ilgili
ayetler siyak ve sibak bağlamı dikkate alınarak Kur’an bütünlüğü içinde
değerlendirilmektedir. Ayrıca klasik tefsir birikimi ile modern yorum
gelenekleri birlikte ele alınmaktadır. Araştırma bulguları, sünnetullah’ın
Allah’ın kâinat ve toplumlar için geçerli olan değişmez yasaları; Kur’an
kıssalarının ise bu yasaların tarihteki somut tezahürlerini ortaya koyan
ibret içerikli anlatılar olduğunu göstermektedir. Kıssaların yalnızca
tarihsel bilgi aktarmadığı, her döneme hitap eden evrensel mesajlar
taşıdığı ve sünnetullah kavramıyla birlikte değerlendirildiğinde Kur’an’ın
evrenselliğini desteklediği ortaya konmaktadır. Çalışma, sünnetullah ile
kıssalar arasındaki ilişkinin literatürde müstakil bir konu olarak yeterince
ele alınmadığını, bu nedenle araştırmanın bu boşluğu doldurmayı
hedeflediğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, , Kur'an, , Sünnetullah, , Kur'an Kıssaları, Kıssa, , Sünnet,

Kaynakça

• Abay, Muhammet. Kur’an Kıssaları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2007.
• Abdulbâki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’ani’l-Kerim. Beyrut: Dâr-u’l-Mârife, 2008.
• Adevî, Muhammed Hayr Mahmûd el-. Me‘âlimu’l-Kıssa fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Ürdün: Dâru’l-‘Adevî, 1988.
• Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. ‘Amr Ferâhidî el-Halil b. Kitâbu’l-‘ayn. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemîli’l-Matbû‘ât, 1988.
• Akçay, Mustafa. “Sünnetullah, Fıtratullah, Sıbğatullah” Kavramlarının Anlamlandırılışı Üzerine”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/17 (15 Haziran 2008), 125-158.
• Altıntaş, Mücteba. “Kur’an’da Toplumsal Değişim İlkeleri Üzerine Bir Deneme”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/13 (Ocak 2013), 295-310.
• Ata, Mahmet Mahfuz. “Tefsir Literatüründe Hz. Mûsâ-Hızır Kıssası Üzerine Bazı Mülahazalar”. İFD İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (ts.), 28-47.
• Atik, Bilal. “Mucize-Sünnetullah İlişkisi Bağlamında İ‘câzu’l-Kur’an”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 2/2 (Ekim 2018), 185-216.
• Ay, Mahmut. “Mekke Müşrikleri’nin Kur’an’a Yönelik Eleştirilerine Cevaplar”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 3 (26 Aralık 2022), 340-386.
• Aydın, Hüseyin. “Vahiy Kültürünün İnsanî Kültüre Dönüştürülmesine Bir Örnek: ‘Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli’”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2013), 1-28.
• Barlak, Muzaffer - Özdemi̇r, Faruk. “Mûsâ-Hızır Kıssasının Allah’ın İlkeli Bir Varlık Oluşu Çerçevesinde Değerlendirilmesi”. Journal of Islamic Research 27/3 (2016), 353-371.
• Bayram, Enver. “Mekke Müşriklerinin Nübüvvet Karşısındaki Tutum ve Davranışları (Mekkî Sureler Bağlamında)”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (22 Şubat 2019), 919-939.
• Bedir, Murteza. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/153-154. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Bulut, Halil İbrahim. “Mûcizelerin Muhatapları Üzerindeki Etkileri”. Usûl: İslâm Araştırmaları 9/1 (2008), 153-172.
• Can, Seyithan. “Allah’ın Adâleti ve Sünneti Bağlamında Günümüz Toplumsal Helâkının İmkânı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 13/1 (2022), 9-32.
• Cevherî, İsmāʿīl b. Ḥammād. el-. es-Sıhâh. 8 Cilt. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmili’l-Melāyīn, 1984.
• Coşkun, İbrahim. Günümüz Akaid ve Kelam problemleri. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2017.
• Coşkun, İbrahim. İslam’da İman Esasları. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif. et-Ta’rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l’İlmiyye, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/158-160. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Çelik, Ahmet. “Birey ve Toplumun Islahı Açısından Kur’an Kıssaları”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004), 54-87.
• Dalkılıç, Bayram. Allah’ın Elçisini Kim, Neden, Nasıl Yalanlardı? İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2021.
• Dâmegânî, Hüseyin bin Muhammed ed-. Kâmûsu’l-Kur’ân. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmili’l-Melāyīn, 1938.
• Demir, Şehmus. Mitoloji, Kur’ân Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik. İstanbul: Beyan Yayınları, 2003.
• Demi̇rel, Cumhur. “Kur’ân’ın Özel Tarihine Ișık Tutan Bir İlim: Mekkî – Medenî”. Diyanet İlmi Dergi 53/4 (2017), 35-54.
• Düzenli, Yaşar. Kur’an Işığında Evrensel Dengeler ve İnsan. İstanbul: İFAV Yayınları, 2000.
• Erul, Bünyamin. “Sünnet Kavramının Oluşum ve Gelişimi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 19/1 (2006), 85- 94.
• Fîruzabâdî, Mecdu’d-Din Muhammed b. Yakup el-. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-azîz, thk. M. Ali en-Neccar. Kâhire: İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1416.
• Fîruzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb el-. el-Kâmûsu’l- muhît. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- ‘Arabî, 1991.
• Görgün, Tahsin. “Kur’ân Kıssalarının Neliği (Mahiyeti) Üzerine”. IV. Kur’ân Sempozyumu. 19-40.Ankara, Fecr Yayınevi., 1998.
• Güler, İlhami. Sabit Din Dinamik Şeriat. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Güneş, Abdulbaki. “Kur’ân’da Sünnetullah ve Toplumların Çöküş Nedenleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4 (2005), 61-93.
• Halil, İmadüddin. İslâm’ın Tarih Yorumu. çev. Ahmet Ağırakça. İstanbul: Risale Yayınları, 1988.
• Heyşur, Muhammed. Medeniyetlerin Yükseliş ve Çöküşünde Kur’ân Yasaları. çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2014.
• Hökelekli, Hayati. Fıtrat. “Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi”. 13/47-48. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Isfehânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb el-. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem; Dârü’ş-Şâmiyye, 1412.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris er-Râzî. Muʿcemü Mekâyîsi’l-Luga. ed. Abdüsselam Muhammed Harun. [Beyrut]: Dârü’l-Fikr, 1399.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. çev. Halil Kendir. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem en-Nesârî, el-İfrikî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâr-u Sâdr, 1990.
• Kanik, İsa. “Kur’ân Kıssalarında Ailevî İlke ve Değerler”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (Ekim 2020), 256-286.
• Kara, Mustafa. “Kur’an Kıssalarında Konu ve Kapsam Merkezli Bir Analiz”. İslâmî İlimler Dergisi 9/1 (2014), 69-102.
• Kara, Mustafa. “Kur’ân Kıssalarını ‘Hikâye’ Kavramıyla Tanımlamanın İmkânı”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 2/1 (2018), 57-73.
• Kara, Mustafa. “Kur’an Kıssalarının Anlaşılması”. Günümüz Tefsir Problemleri. ed. Ali Karataş, - Yunus Emre Gördük. 207-228. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Karaman vd., Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karaosman, Muhammet. “Kur’ân’dan Hareketle Doğal Âfetlerin ve Salgın Hastalıkların İlâhî Bir Ceza Olarak Nitelendirilmesi Sorunu”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (Aralık 2020), 98-120.
• Kılıç, Sadık. Tarihsellik ve Akılcılık Bağlamında Kur’an’ı Anlama Sorunu. İstanbul: İhtar Yayıncılık, 1999.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Teʾvîlâtü Ehli’s-Sünne: Tefsirü’l-Mâtürîdî. thk. Mecdi Basellûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Muhammed Reşîd Rızâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Hakîm. thk. Tefsîrü’l-Menâr. Kahire: el-Hey’etü’lMısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Okumuş, Ejder. Kur’an’da Toplumsal Çöküş. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Okumuş, Ejder. Kur’an’da Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Özsoy, Ömer. “Sünnetullah”: Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması. Ankara: Fecr Yayınları, 1994.
• Pazarbaşı, Erdoğan. Kur’an ve Medeniyet. İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
• Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’ân. Ankara: Fecr Yayınları, 1987.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-Gayb. thk. et-Tefsîrü’l-Kebîr. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Said, Cevdet. İslamî Mücadelede Bilginin Gücü. çev. Abdullah Kahraman. İstanbul: Pınar Yayınları, 1997.
• Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/498-500. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî eş-. Fethu’l-Kadîr. thk. Dımeşk; Beyrut. Dârü İbn Kesîr; Dârü’l-Kelimi’tTayyib, 1431.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Şulûl, Kasım. “İslam Düşüncesinde Tarih Felsefesi”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 11 (Aralık 2001), 91-127.
• Taberî, Muhammed İbn Cerîr et-. Câmi’ul-Beyân an Te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tatar, Burhanettin. “Kur’an’da Kıssaların Temel Anlamları Üzerine Felsefi Notlar”. Milel ve Nihal 6/1 (2009), 99-111.
• Tok, Nuri. Kur’an’da Sünnetullah Ve Helak Edilen Kavimler. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Turşak, Musa. “Nedensellik İlkesi Bağlamında Sünnetullahı Anlamak”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/2 (2019), 558-570.
• Uyanık, Mevlüt. Kur’an’ın Tarihsel ve Evrensel Okunuşu. ed. Mevlüt Uyanık. Ankara: Fecr Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Ünal, Yaşar. “Sünnetullahın Değişmezliği Meselesi”. Kader 21/2 (31 Aralık 2023), 763-794.
• Vezir, İbrahim b. Ali el-. Dirase li’s-süneni’l-ilahîyye ve’l-müslimi’l-muâsır. Kahire, 4. Basım, 1989.
• Yalçın, Selami. “Gazzâlî’ye Göre Âdetullah ile Sünnetullah Kavramlarının Anlamı ve Nedensellik”. Eskiyeni 52 (Mart 2024), 243-266.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili: Yeni Mealli Türkçe Tefsir. İstanbul: Eser Neşriyat, [t.y.].
• Yazıcı, Ahmet. “Süleyman Ateş’in Görüşleri Bağlamında Kur’an Kıssaları”. İslami Araştırmalar 22/2 (2011), 106-117.
• Yüksel, Mukadder Ârif. “Kur’an’da Yasalı Tarih Perspektifi ve Tarih Bilinci”. Atlas Journal 9/51 (03 Ekim 2023), 48-60.
• Yüksel, Yakup. “Kur’an’da Fesât Kavramı ve Müfsitlerin Nitelikleri”. Mevzu-Sosyal Bilimler Dergisi 3/Mart (2020), 45-80.
• Zebidî, Seyyid Muhammed Murtazâ ez-. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 1-10 Cilt. Mısır: Matbaatü’lHayriyye, 1306.
• Zemaḥşerî, Cârullah Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf an Ḥaḳâiki Ġavâmidi’t-Tenzîl. Kahire: Dârü’r-Reyyân li’t-Türâs, 1407/1987.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer b. Ahmed ez-. Esâsu’l-belâğa,. Mısır: el-Hey’etü’l- Mısrıyye el-‘Âmmeli’lKitâb, 1985.
• Zeydan, Abdülkerim. İlâhî Kanunların Hikmetleri. çev. Nizamettin Saltan. İstanbul: İhtar Yayınları, 1997.