Mezhep Taassubunun İnanç Esaslarının Tespitine Etkisi Şerif El-Murtazâ’nın İsmet Görüşü Örneği

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 379 - 394, 15.12.2025

Mehmet Emin Günel

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1775764

Öz

Bu araştırma, İmamiyye Şîası’nın merkezi doktrini İmamet’in
zorunlu vasfı olan mutlak ismet (peygamber ve imamların mutlak
masumiyeti) ilkesini, Şîî teorisyen Şerîf el-Murtazâ’nın (ö.
436/1044) yaklaşımları ve eserleri kapsamında ele almaktadır.
Çalışmanın amacı, Murtazâ’nın mezhebi akideyle zahiren çelişen
Kur’an ayetlerini savunmacı bir refleksle nasıl tevil ettiğini ortaya
koyarak, mezhep taassubunun hakikat arayışı üzerindeki etkilerini
tartışmaktır. Araştırmanın önemi, bir kelamcının doktriner sadakat
ile nassın zahiri anlamı arasında kaldığında ürettiği hermenötik
çözümlerin tutarlılığını somut bir örneklem üzerinden
göstermesinde yatmaktadır. Çalışmada, nitel araştırma
yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Bu
çerçevede Murtazâ’nın ismet ilkesini temellendirdiği rasyonel
önermeler ve özellikle Hz. Âdem ve Hz. Yunus kıssaları gibi
tartışmalı ayetlere getirdiği yorumlar analiz edilmiştir. Araştırma
sonucunda; müellifin doktrini korumak adına "isyan" kavramını
nafileyi terk, "zulüm" kavramını ise sevaptan mahrumiyet şeklinde
tanımlayarak nassları mezhebi kabullere uydurduğu tespit
edilmiştir. Elde edilen bulgular, siyasi kökenli bir ayrılığın teolojik
bir kimliğe dönüştürülmesi sürecinde, doktriner tutarlılığı sağlama
çabasının nassın zahiri anlamını zorlayan bir yapı ürettiği
sonucunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, çalışma, bir ekolün kendi
temel ilkesini savunma gayretinin, farkında olmadan muhalif
ekolün doktriner dayanağını sağlamlaştırması paradoksunu da
teyit ederek alana özgün bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelam , Şia , Şerif el-Murtazâ , İsmet , Taassup

The Impact of Sectarian Bias on the Formulation of Doctrinal Principles: The Case of Sharif al-Murtada’s View on Infallibility

Öz

This study examines the principle of absolute ʿiṣma (infallibility),
an essential attribute of the Imāma in Imāmī Shiʿism, through the
approaches of the Shīʿī theologian al-Sharīf al-Murtaḍā (d.
436/1044). The aim is to reveal how al-Murtaḍā employs taʾwīl
(allegorical interpretation) for Quranic verses ostensibly
contradicting sectarian dogma, thereby discussing the impact of
sectarian taʿaṣṣub on the search for truth. Employing document
analysis, the research evaluates al-Murtaḍā’s rational grounding
of ʿiṣma and his interpretations of controversial verses concerning
Adam and Jonah. The study finds that, to preserve doctrine, the
author redefines "disobedience" as the abandonment of
supererogatory acts and "wrongdoing" (ẓulm) as the deprivation
of reward, thus aligning the naṣṣ (scripture) with sectarian
acceptance. These findings demonstrate that the effort to
maintain doctrinal consistency—while transforming a political
schism into a theological identity—produces a structure that
strains the text's literal meaning. Furthermore, the study offers an
original contribution by confirming the paradox that an attempt
to defend a school’s fundamental principle may inadvertently
reinforce the doctrinal basis of the opposing school.

Anahtar Kelimeler

Kalam , Shīʿa; , al-Sharīf al-Murtadā , ʿIsmah , Sectarianism

Kaynakça

• Aydın, Hayati. “Kur’ân’ı Nasıl Sahih Olarak Anlayıp Tefsir Etmeliyiz? (Tefsir Metodolojisi)”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2014), 9-40. Aytepe, Mahsum. “İmametin Vucubiyeti Tartışmaları: Kadı Abdülcebbar-Şerif Murtaza”. Kelâm Araştırmaları Dergisi<br /> Kader XIV/1 (2016), 102-118.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. Kitâbü’t-taʿrîfât. Lübnan: Mektebetü Lübnân, 1985.
• Demirci, Ömer Faruk. Şîa Kelamında Beda Anlayışı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2024.
• Günel, Mehmet Emin. “İsmet-I Enbiya İlkesinin Kur’an’a Aykırı Yorumlanması Ve Bunun Sebep Olduğu İtikadî Problemler”. Marife 19/2 (2019), 637-659.
• Günel, Mehmet Emin. “Mu’tezile Ekolünün İhbât ve Tekfîr Görüşlerine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17/2 (31 Aralık 2017), 271-285.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali el-Kebir, Muhammed Ahmed Hasebullah, Haşim Muhammed eş-Şazeli. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts.
• İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin Râgıp el-. el-Müfredât fi ğaribi’l-Ḳur’an. thk. Muhammed Seyyid Kiylanî. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1961.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerḥu’l-usûli’l-ḫamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l -Vehbe, 1996.
• Kartaloğlu, Habib - Erdinç, Ziya. “Şiî-Usûlî Düşünce Açısından Şeyh Müfîd ile Şerîf el-Murtazâ Mukayesesi = Comparison of Shaikh Mufid and Sharif al-Murtada from Shi’i-Usuli Perspective”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları X/1 (2017), 149-182.
• Kaya, Mehmet. “Kur’an’ın Eleştirilen Yorum Biçimlerinin Ortak İfadesi: Tevil Ve Çeşitleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (27 Eylül 2018), 123-165.
• Korkut, Ramazan. “Şiî-Usûlî Gelenekte Haber-i Vâhidin Hüccet Değeri: Şerif Murtazâ Örneği = The Value of Evidence of the Khabar al-Wahid in the Shiite Tradition: The Example of Sharif Murtaza”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi [Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] VII/2 (2021), 1411-1448.
• Kurt, Hasan. “İtikadî Mezheplerin Oluşum Serüveni”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (01 Haziran 2013), 23-35.
• Mutahharî, Murtezâ el-. el-İmâme. Beyrut: Daru’l-Havrâ, ts.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Numan el-. el-İfṣâh fi’l-imame. Kum: Dâru’l-Müfîd, 2000.
• Mürtazâ, Şerîf el-. Cevâp Mesâili’l-Trablusiyye. thk. Haydar el-Beyâti. Kum: Mecmeu’l-Buhusi’l-İlmiyye, 2020. Mürtazâ, Şerîf el-. Cümelü’l-ʿilm ve’l-ʿamel. thk. Rıza Yahya Purfarmet. Kum: Mecmeu’l-Buhusi’l- İlmiyye, 2020.
• Mürtazâ, Şerîf el-. eş-Şâfî fi’l-imâme. thk. es-Seyyit Abdüzzehrâ. Tahrân: Müessesetü’s-Sâdık, 1986.
• Mürtazâ, Şerîf el-. eẕ-Ẕaḫîre fî ʿilmi’l-kelâm. thk. Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Kum: Müessesetü Neşri’l- İslâmî, 1991.
• Mürtazâ, Şerîf el-. Tenzîhu’l-enbiyâ. Kum: İntişârâtü’r-Rızâ, 1947.
• Oral, Murat. “Selefin ve Halefin Tevil Yaklaşımları ve Bunun Yansımaları = Salaf and Khalaf’s Interpretation (Tawil) Approaches and Their Reflections on the Tafseer”. Antakiyat: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V/1 (2022), 25-53.
• Öğük, Emine. “Mâtürîdî’nin Görüşleri Işığında Güven Toplumunun Oluşumuna Katkı Sunan Temel Unsurlar = Basic Elements That Contribute to the Formation of Trust Society in the Light of Maturidi’s Opinions”. AKİF : Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi<br />Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi LIV/2 (2024), 191-212. Öz, Mustafa. “Şerîf el-Murtazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/586-588. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Râzî, Ebu Abdullah Muhammed Fahreddin er-. İṣmetü’l-enbiyâ. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ve’d- Diniyye, 1986.
• Râzî, Ebu Abdullah Muhammed Fahreddin er-. Mefâtiḥu’l-gayb(et-Tefsîru’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1981.
• Sak, Hasan İslam. “Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Kur’ân ve Tefsir Telakkisi”. AKİF : Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi<br /> Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi LIV/1 (2024), 35-55.
• Taberî, Muhammed b. Cerir et-. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et- Türkî. 26 Cilt. Kahire: Daru Hicr, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İhbât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/529-530. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.