Şikârî Karamannâmesi’nin Dinî Söz Varlığı

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 341 - 357, 15.12.2025

Hakan Özdemir

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1782846

Öz

Din, ulusların kültürlerinde meydana gelen değişkenlerin büyük ölçüde bağlı olduğu önemli bir olgudur. Bu bağlamda dinî terminoloji, ulusların inanç anlayışlarından hareketle toplumların kavram dünyasını yansıtmaktadır. Söz varlığı çalışmalarıyla ulusların tarihte yer almaya başladıkları dönemlerden varlıklarını sürdürdükleri çağlara kadar sosyo-kültürel değişim ve gelişimlerindeki unsurların ne gibi süreçlerden geçtikleri tespit edilebilmektedir. Her ulus, hangi inanç sistemine tâbi olmuşsa, dinî söz varlığını da kendisiyle birlikte yaşatmıştır. Türkler, gittikleri bölgelerde çeşitli inanç gruplarına dahil olmuşlardır. Böylece Türk dili, söz varlığı açısından sürekli bir değişim göstermiştir. Bulundukları coğrafyada Hristiyan ve Musevîlerle yaşamış Karamanoğulları, bir Türk boyu olmaları sebebiyle Türk kültürüne ait dinî terminolojiyi kullanmışlardır. Bu çalışmada Şikârî tarafından yazılan “Kitab-ı Karamaniyye” adlı eserin dinî söz varlığı; tematik konu başlıkları altında değerlendirilmiştir. Böylece Türk kültüründe dinî terminoloji açısından Karamanoğulları özelinde görülen kelime ve kelime gruplarının tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinî Terminoloji , İnanç , Söz Varlığı , Değişim , Karamanoğulları.

Religious Vocabulary Of Şikârî Karamannâme

Öz

Religion is a significant phenomenon to which the variables occurring in the cultures of nations are largely linked. In this context, religious terminology reflects the conceptual world of societies based on the beliefs of nations. Through studies of lexical inventory, it is possible to determine the processes through which elements of socio-cultural change and development have undergone, from the periods when nations first appeared in history to the eras in which they have continued to exist. Every nation has preserved its religious vocabulary alongside its own, regardless of the belief system it has adhered to. Turks, who have a nomadic lifestyle, have joined various religious groups in the regions
they have travelled to. Due to this diversity, the Turkish language has undergone constant change in terms of its vocabulary. The Karamanids, who lived alongside Christians and Jews in their region, were a Turkish tribe belonging to the Avsar clan. For this reason, they used religious terminology belonging to ancient Turkish culture, passed down from generation to generation through language. In this study, the religious vocabulary of the work entitled Kitab-ı Karamaniyye, written by the poet known by the pen name Şikârî, has been evaluated under thematic subject headings. Thus, words and word groups specific to the Karamanids in terms of religious terminology in Turkish culture have been identified.

Anahtar Kelimeler

Religious Terminology , Belief , Vocabulary , Turkish culture , Karamanids.

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2005.
• Aksu, Ali. “Karahanlılar ve İslam’ın Yayılmasındaki Katkıları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (15 Haziran 2001): 281-310.
• Artun, Erman. Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi - Ders Kitapları, 2015.
• Ata, Aysu. Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası-Giriş, Metin, Notlar, Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Beşirli, Hayati - Çapcıoğlu, İhsan, ed. Türk Kültürü El Kitabı. Grafiker Yayınları, 2015.
• Dindi, Emrah. “Kur’ân’daki Tekrarların 7. Yüzyıl Arapların Dili Kullanım Âdet ve Edebî Zevkleriyle İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/2 (15 Aralık 2023): 576-591. https://doi.org/10.18505/cuid.1325682.
• Ercilasun, Ahmet Bican. Türk Dili Tarihi / Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla. Akçağ Yayınları, 2012.
• Göçer, Ali. “Türkçe Eğitiminde Öğrencilerin Söz Varlığını Geliştirme Etkinlikleri ve Sözlük Kullanımı”. Journal of Turkish Studies 5/Volume 5 Issue 1 (29 Ağustos 2024): 1007-1036. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.1318.
• Gökalp, Hüseyin - Kuşcalı, Ali. “The Dawn Of History: Perspectives From Classical Muslim Scholars”. Mütefekkir 12/23 (28 Temmuz 2025): 15-40. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1733063.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Karabağ, Rıza. “Savaş ve Barış Ahlâkı: Dinî Metinler, Uluslararası Hukuk ve Sivil Toplum Örgütleri Zemininde Bir Yaklaşım”. Mütefekkir 10/20 (15 Aralık 2023): 483-513. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405315.
• Kaya, Doğan. Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü (Ciltli). Akçağ Yayınları, 2014.
• Koca, Salim. “Türkler ve İslâmiyet”. Erdem 8/22 (01 Ocak 1996): 263-286.
• Mert, Rabia. “İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci”. Tokat İlmiyat Dergisi 9/2 (30 Aralık 2021): 655-678. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1005393.
• Roux, Jean Paul. Eski Türk Mitolojisi. Trc. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2011.
• Sözen, Metin - Sakaoğlu, Necdet. Karamannâme - Şikârî -. İstanbul: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi, 2005.
• Şahin, Salih. “Siyasetnâme Literatüründe Öne Çıkan İslâm Siyaset Ahlâkının Temel İlkeleri”. Mütefekkir 10/20 (15 Aralık 2023): 515-545. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405322.
• Taşdelen, Vefa. “Hilmi Ziya Ülken’de Türkçenin Bir Felsefe Dili Olarak İnşası Sorunu”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 64 (25 Nisan 2025): 109-128. https://doi.org/10.21563/sutad.1363995.
• Taşkıran, Hasan. Osmanlı Tarih Yazıcılığına Bir Tepki Olarak Karamanlı Tarih Yazıcılığı: Şikârî ve Karamannâmesi. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022.
• Tulum, Muhammed Emir. “Fetihname Şairlerinin Propaganda Üslubu”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 63 (23 Aralık 2024): 111-135. https://doi.org/10.21563/sutad.1297125.
• Umanç, Fırat. “Türk-Moğol Şamanizm’inin Anadolu Tasavvufuna Yansıması: Şeyh Barak Baba Örneği”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 29/1 (15 Haziran 2025): 382-403. https://doi.org/10.18505/cuid.1626121.
• Yıldız, Sara Nur. “Şikâri”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39: 162-163. İstanbul, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/sikari.