Sahâbî Büdeyl b. Verkâ‘ el-Huzâî’nin Hayatı

Yıl 2020, , 35 - 52, 30.06.2020

Mithat Eser

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.727948

Öz

Büdeyl b. Verka, Hz. Peygamber’in değerli sahâbîlerden bir tanesidir. Mekke’de evi bulunan Büdeyl, Mekke şehrinin tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Huzâa kabilesindendir. Huzâalılar, Mekke’deki haberleri Hz. Peygamber’e iletmişlerdir. Bu sebeple kaynaklarımızda Huzâalılar, Hz. Peygamber’in müttefiki, sırdaşları ve yakın arkadaşları olarak geçmektedir. Büdeyl’in babası, annesi ve eşleriyle ilgili net bilgiler söz konusu değildir. Adı tespit edilebilen altı erkek çocuğu vardır. Çocuklarının hepsi Müslüman olmuştur ve önemli faaliyetlere katılmışlardır. Büdeyl Müslüman olmadan önce Hudeybiye Antlaşması esnasında elçilik görevi yürütmüştür. Zekâsı ve hatipliği dikkat çeken Büdeyl, sözleriyle iki tarafı savaştan uzak tutmuştur. Mekke’nin fethi öncesinde veya sonrasında onun Müslüman olduğuna dair rivayetler olmasına rağmen, Hudeybiye Antlaşması sonrasında Müslüman olduğuna dair rivayetler daha isabetli görünmektedir. Bu dönemde Hz. Peygamber’in onun adını özellikle zikrettiği bir davet mektubu, onun müslümanlığında etkili olsa gerektir. Bekiroğullarının Huzâalılara baskınını Hz. Peygamber’e haber veren heyette Büdeyl de vardır. Mekke Fethi, Huneyn ve Tebük gazvelerine katılmış ve önemli görevler yapmıştır. Hz. Peygamber ile Veda haccına katılmış, onun emirlerini insanlara duyurmuştur. Hz. Peygamber’den üç hadis rivayet eden Büdeyl, Hz. Peygamber’den önce vefat etmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Sahâbî, Büdeyl b. Verkâ‘, Huzâa, Hudeybiye

The Life of Ṣaḥābī Budayl b. Warqāʾ al-Khuzāʿī

Öz

Budayl b. Warqāʾ was one of the valuable companions of the Prophet. He had a home in Mecca and he was from the tribe of Khuzāʿa which was a prominent tribe in the history of Mecca. The tribe of Khuzāʿa conveyed the news in Mecca to the Prophet, therefore, the members of Khuzāʿa tribe were mentioned as close friends and confidants of the Prophet in our sources. There is no clear information about the father, mother, and wives of Budayl. He had six boys whose names could be identified. All of them became Muslim and they participated in important activities. He acted as the negotiator in the treaty of Ḥudaybiyya before becoming a Muslim and kept both sides away from war with his words. There is controversy about the date of his conversion to Islam (before or after the conquest of Mecca) but it seems more appropriate that he became a Muslim after the Hudaybiyya treaty. In this period, an invitation letter which was sent by the Prophet that mentions his name is thought to be effective on his being a Muslim. Budayl was in the committee whom reported to the Prophet about the attack of the tribe of Banū Bakr to the tribe of Khuzāʿa. He participated in the conquest of Mecca and battles of Ḥunayn and Tabūk and he had important missions. He participated in the farewell pilgrimage with the Prophet and he announced his orders to the people. Budayl who narrated three hadith from the Prophet, died before the Prophet.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Ṣaḥābī, Budayl b. Warqāʾ, Khuzāʿa, Hudaybiyya

Kaynakça

• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâʾil. Tanta: Dâru’l-Beşîr, 1408.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân. Mu‘cemü’s-sahâbe. thk. Muhammed Emîn b. Muhammed el-Cekenî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1421/2000.
• Belâzurî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâzurî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya b. Câbir. Fütûhu’l-Büldân. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Delâilü’n-nübüvve. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmüîd Hân. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-evsat. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1397/1977.
• Cevad Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdülmün‘im Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1960.
• Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed et-Temîmî. Kitâbu’l-mihan. thk. Ömer Süleyman el-Ukaylî. Riyâd: Dâru’l-Ulûm, 1404/1984.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Ma‘rifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, 1419/1998.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Târîhu İsbahân. thk. Seyyid Kisrevî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed el-Ensârî el-İsfahânî. Tabakâtü’l-muhaddisîn bi-İsfahân ve’l-vâridîne aleyhâ. thk. Abdülgafûr Abdülhak Hüseyin el-Belûşî. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2. Basım, 1412/1992.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh. Ahbâru Mekke ve mâ câ’e fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdî Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, ts.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs. Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehr ve hadîsih. thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadır, 2. Basım, 1414.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. el-İnbâh alâ kabâili’r-ruvât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. el-İstîâb fî marifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dımeşk. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî el-Bağdâdî. el-Müntezam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Haydarâbâd: Tab‘atü Meclisi Dâireti’l-Meârifi’l-Osmânî, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1997.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Hâşimî. el-Münemmak fî ahbâri Kureyş. thk. Hurşit Ahmet Faruk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1405/1985.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Hâşimî. el-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed el-Endelüsî el-Kurtubî. Cemheretü ensâbi’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed el-Endelüsî el-Kurtubî. Cevâmiu’s-sîreti’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve târîhu’l-hulefâ‘. thk. Hâfız Azîz Bey el-Kâdirî. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1417.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdülmüîd Hân. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Eyyûb el-Hımyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî’l-Halebî, 2. Basım, 1955.
• İbn Kâni‘, Ebü’l-Hüseyn Abdülbâkî el-Ümevî el-Bağdâdî. Mu‘cemü’s-sahâbe. thk. Salâh b. Sâlim el-Musarrâtî. 3 Cilt. Medine: Mektebetü Gurabâi’l-Eseriyye, 1418.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Mende, Ebû Abdullâh Muhammed b İshâk el-İsfahânî. Ma‘rifetü’s-sahâbe. thk. Âmir Hasan Sabrî. el-Ayn: Câmiatü’l-İmârâti’l-Arabiyyeti’l-Müttehide, 1426/2005.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 1990.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Büdeyl b. Verkâ‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/482-483. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Büsr b. Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/494-695. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed el-Kûfî. Nesebü Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr. thk. Nâcî Hasan. 2 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Lammens, Henri. “Büdeyl. Budayl b. Varkâ”, İslâm Ansiklopedisi. 2/839-830. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 5. Basım, 1979.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Alî. İmtâʿu’l-esmâ bimâ li’n-nebiyyi mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâ. thk. Muhammed Abdülhamîd en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. thk. Abdullah İsmâil es-Sâvî. Kahire: Mektebetü’ş-Şarkı’l-İslâmiyye, 1938.
• Önal, Ramazan. “Hz. Osman’ın Şehadetinden Sorumlu Tutulan Sahâbîler ve Bu Olaydan Sonra Akıbetleri”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/3 (Aralık 2019), 1300-1317.
• Önkal, Ahmet. “Huzâa (Benî Huzâa)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/431-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özaydın, Abdülkerim. “Amr b. Lühay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/87-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Rubin, Uri. “Budayl b. Warqāʾ”. Encyclopaedia of Islam. (3. Edisyon). ed. Kate Fleet vd. Erişim 2 Nisan 2020. http://ekaynaklar.mkutup.gov.tr:2097/10.1163/1573-3912_ei3_COM_32621.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1382/1962.
• Sıbt İbni’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el-Bağdâdî. Mirʾâtü’z-zemân fî târîhi’l-aʿyân. 23 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1434/2013.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh el-Has‘amî el-Mâlekî. Ravzu’l-ünüf fî şerhi’s-sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Ömer Abdüsselâm es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1421/2000.
• Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1387.
• Uygur, Abdüsselam - Çelikkol, Yaşar. “İlk Çağlardan M. 400 Yılına Kadar Mekke’nin Etnik Yapısı -II- (Katûrâoğullan, Adnanî Kabileler, İyad, Huzâa)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2005), 63-80.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/198.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 2. Basım, 1993.