Şiî-İmâmî Tefsir Geleneğinde Nesih

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 441 - 466, 31.12.2020

Hanefi Şola

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.849982

Öz

Sünnî geleneğinde Kur’an’da neshin vaki olup olmadığı meselesi hakkında klasik dönemle çağdaş dönem arasında birbirinden farklı yaklaşımlar olmuştur. Buna göre klasik dönemde Kur’an’da neshin vaki olduğuna ilişkin neredeyse bir ittifak söz konusuyken, çağdaş dönemde ise bunun bir problem olduğu üzerinde durulmuş ve sonuç olarak da Kur’an’da neshin vaki olmadığı görüşü dillendirilmeye başlanmıştır. Nesih konusunun serancamı Sünnî geleneğinde böyleyken, aynı sürecin Şiî-İmâmî geleneğinde nasıl geliştiği, nesih anlayışında herhangi bir değişim yaşanıp yaşanmadığı hususu merak konusu olmuştur. Bu yüzden çalışmamızda Şiî-İmâmî tefsir geleneğinde nesih meselesinin mahiyeti ve tarihsel serancamı inceleme konusu yapılmıştır. Buna göre Şiî-İmâmî geleneği kronolojik olarak dört döneme ayrılmış ve ilk üç dönemde iki, son dönemde ise üç farklı müfessirin nesih konusuna yaklaşımı ele alınmıştır. Böylece Şîî-İmâmî tefsirlerde nesih anlayışında bir değişimin yaşanıp yaşanmadığı, çağdaş döneme gelindiğinde bir problem olarak görülüp görülmediği hususu incelenmiştir. Sonuç olarak Şiî-İmâmî tefsir geleneğinde nesih, Sünnî gelenekte olduğu gibi bir problem olarak görülmüş, ancak hiçbir şekilde tamamen reddedilmesi gereken bir konu olarak ele alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Şiî-İmâmî, Kur’an, Nesih, Mensûh

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr ʻan Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. nşr. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Algar, Hamit. “Feyz-İ Kâşânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 12/520-522. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. Dımaşk- Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1406.
• ʻAyyâşî, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Mesûd b. Ayyâş es-Selemî. Tefsîrü’l-ʻAyyâşî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî, 2. Basım, 2010.
• Bahrânî, Seyyid Hâşim. el-Burhân fî tefsîri’l-Kur’an, thk, Heyet. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî, 2. Basım, 2006.
• Basrî Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Ali. el-Muʻtemed fî usûli’l-fıkh. thk. Halil el-Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Minhâcu’l-vusûl ile ʻilmi’l-usûl. thk. Şaban Muhammed İs-mail. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Cüveynî, Ebü’l-Meʻâlî Abdülmelik b. Abdillah. Kitâbü’t-telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah en-Nebâlî-Beşîr Ahmed el-Ömerî. 3 Cilt. Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• Dihlevî, Şâh Veliyullah Ahmed b. Abdurrahîm. el-Fevzü’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. çev. Selmân Huseynî en-Nedvî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiru’l-İslamiye, 3. Basım, 1425/2005.
• Ebu’l-Huseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali. el-Muʻtemed fî usûli’l-fıkh, thk. Halil el-Meys. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ʻilmi usûli’l-fıkh. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müesse-setü’r-Risâle, 1996.
• Feyzî Kâşânî, Molla Muhammed Muhsin b. Şâh Murtazâ. Tefsîru’s-sâfî. thk. Şeyh Hüseyin A’lamî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî li’l-Metbuât, 1429/2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ʻilmi’l-usûl. thk. Muhammed Süleymân el-Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle, 1997.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Habibov, Aslan. “İmâmiyye Şîası’nın Tefsir Tarihi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1, (2008), 207-251.
• Has, Şükrü Selim. “Klasik Fıkıh Usûlünde Neshin Mahiyeti”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/21, (2006), 543-564.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, Riyad 1996.
• Hûî, Seyyid Ebu’l-Kasım el-Mûsevi. el-Beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Kum: Dâru’s-Sakaleyn, 3. Basım, 1418.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed. Muʻcemü mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdüs-selâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İltaş, Davut. Klasik Nesih Teorisi ve Çağdaş Tefsirciler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Korkmazgöz, Rıza. “Mu’tezile ve Şîa Arasında Fikri Bağlantı Meselesi: Tevhid İlkesi Bağlamında Kâdî Abdülcebbâr ve Ebû Ca’fer et-Tûsî Arasın-da Bir Karşılaştırma”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergi-si, 45, (2018), 291-327.
• Kummî, Ebü’l-Hasen Ali b. İbrâhîm, Tefsîru’l-Kummî, thk. Seyyid Tay-yib el-Musevî el-Cezâirî. Kum: Müessesetü Dâri’l-Kitâb, 1303.
• Maʻrifet, Muhammed Hâdî. et-Temhîd fî ʻulûmi’l-Kur’ân. 8 Cilt. Kum: Müessesetü’t-Temhîd, 1429/2009.
• Muğniyye, Muhammed Cevâd b. Mahmûd b. Muhammed b. Mehdî el-Âmilî. et-Tefsîrü’l-kâşif. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Öz, Mustafa. “Bahrânî, Hâşim b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ek-1/163. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Öz, Mustafa. “Tabersî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/324-325. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özdeş, Talip. “Kavramdan Teoriye Tefsir Nesh Problemi”. Günümüz Tefsir Problemleri. Ed. Ali Karataş-Yunus Emre Gördük. Ankara: Bilay, 2018.
• Öztürk, Mustafa, “Şiî-İmâmî Tefsir Kültürünün Genel Karakteristikle-ri”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. İstan-bul: İlim Yayma Vakfı, 2010, 243-277.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Ali b. Muhammed. Usûlü’l-Bezdevî [Usûlü’l-Kerhî ile birlikte. Karaçi: Dâru Mîr Muhammed, ts.
• Râğıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Vâil Ahmed Abdurrahman. Kâhire: el-Mektebetu’t-Tevfikiye, 2003.
• Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâi-ci’l-‘ukûl. thk. M. Zekî Abdülber. Devha: Matâbi‘u’d-Devha’l-Hadîsiyye,1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. Usûlu’s-Serahsî, thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Shahavatov, Sabuhi. “Şiî Tefsir Geleneğinde Nesh Teorisi”. Van İlahi-yat Dergisi 8/12, (2020), 88-99.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Cemʻu’l-cevâmiʻ fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulmunim Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrrahman Ebû Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 4. Basım, 1433/2012. Şimşek, M. Sait. Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele. Konya: Kitap Dünyası, 5. Basım, 2012.
• Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali. el-Lümaʻ fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Şeyh Hüseyin A’lemî. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî li’l-Matbuât, 1417/1997.
• Tabersî, Ebû Alî Fadl b. Hasen b. Fadl. Mecme‘ü’l-beyan fî tefsîrü’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ulûm, 1436/2005.
• Tûsî, Ebû Ca’fer b. Hasan b. Ali b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Şeyh Ağâi Buzerk Tahranî, 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Uyar, Mazlum. İmamiyye Şia’sında Düşünce Ekolleri Ahbarilik. İstan-bul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdır. Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. nşr. Abdülkâdir Abdullah el-Ânî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1992.
• Zeyd, Mustafa. en-Nesh fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1987.