Suretleri Değiştirilerek (Mesḫ) Azap Olunan Kavimler ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 537 - 562, 31.12.2020

Kemal Taşkın

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.849985

Öz

Mesḫ kavramı, Allah’ın bir azabı olarak bazı insanların sûretlerinin hayvana veya taşa dönüştürülmesini ifade etmektedir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) gönderilmesinden itibaren günümüze kadar örneğinin bilinmediği bu olay hakkında, Kur’an-ı Kerim ve hadislerde birtakım bilgiler yer almaktadır. Âyetlerde cumartesi yasağını çiğneyen İsrâiloğulları’nın maymuna dönüştürülmesi net olarak ifade edilirken, maymun ve domuza dönüştürülenlerin anlatıldığı diğer âyetlerde detaya girilmemektedir. Rivayetlerde ise birtakım insanların hatta cinlerin işledikleri/işleyecekleri günahlar sebebiyle çeşitli hayvanlara dönüştürüldüğü/dönüştürüleceği nakledilmektedir. Ancak mesḫ olayının anlatıldığı hem âyet hem de rivayetlerde bu dönüşümün bedenen mi yoksa manen (ahlaken) mi olduğu hakkında muhkem bir bilgi bulunmadığından dolayı dönüşümün madden gerçekleştiğini iddia edenler olduğu gibi manen meydana geldiğini de söyleyenler olmuştur. Her iki iddia sahipleri kendi görüşlerine göre bu naslardan bazı çıkarımlarda bulunmuşlardır. Sûretleri hayvana dönüştürülen insan neslinin devam edip etmediği hususu da tartışılan başka bir konu olmuştur. Bu çalışmada konu ile alakalı tartışmalara temas edilerek rivayetlerin tespit, tahlil ve değerlendirilmesi yapılacaktır. Yer yer sened ve metin tenkitlerine değinilip hadislerin sıhhat derecelerine işaret edilerek konuya açıklık getirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Mesḫ, İnsan, Cin, Azap

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed. Müsned. thk. Abdullah b. Mustafa el-Adevî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Balensiye, 2002.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebûbekir b. Nafi. el-Musannef. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1979.
• Ağkuş, Yusuf - Altuncu, Abdullah. “Yahudi Kutsal Metinlerinde ve Kur’an’da Şabat (Cumartesi) Yasakları ve Mesh Hadisesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/5 (10 Aralık 2017), 2775-2794.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-İlel ve ma’rifetü’r-ricâl (Abdullah b. Ahmed rivayeti). thk. Vasiyullah Muhammed Abbas. 3 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hânî, 1422.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut - Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Süâlâtü Ebî Dâvûd li’l-İmâm Ahmed b. Hanbel fî cerhi’r-ruvât ve ta’dîlihim. thk. Ziyâd Muhammed Mansûr. Medîne: Mektebetü’l-’Ulûm ve’l-Hikem, 1993.
• Ali el-Müttakî, Hüsamüddin. Kenzü’l-Ummâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman. et-Ta’dîl ve’t-tercîh limen harace lehü’l-Buhârî fi’l-Câmi’i’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyn. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1986.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin. Me’âlimü’t-tenzîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Şuabu’l-îmân. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlı. Beyrut: Dâru İhyâi’-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Bezzâr, Ebûbekir Ahmed. el-Bahrü’z-Zehhâr (Müsnedü'l-Bezzâr). thk. Mahfûzu'r-Rahmân Zeynullâh. 13 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. ed-Duâfâu’s-sağîr. thk. Ebû Abdullah Ahmed b. İbrahim b. Ebü’l-Ayneyn. Mektebetü İbn Abbas, 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Ebû Suheyb el-Keremî. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1998.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Ruhu’l-beyan. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah. Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsned. thk. Eymen b. Arif ed-Dimeşkî. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rif, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Sünen. Mekke: Beytü’l-Efkâr, 1999.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. Beyrut: Dâru’l-Memun lit-Türâs, 1990.
• Ebû Zür’a er-Râzî. ed-Duafâ. Medine: ’İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmi’ati’l-İslâmiyye, 1982.
• Ebü’-Fidâ İbn Kesir. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Muhammed Kasım Sellâme. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 1999.
• Ebü’l-Ferec, İbnü’l-Cevzî. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayıncılık, 1992.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî . Tehzîbü’l-luğa’. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 15 Cilt. Riyad: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1993.
• Hâkim, Muhammed b. Abdillah. el- Müstedrek ale’s-Sahîhayn ve bi Zeylihi et-Telhîs li'l-Hâfız ez-Zehebî. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 5 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma’u’z-zevâʾid ve menba’u’l-fevâʾid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• Heysemî, Ebü'l-Hasen Nuruddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mevâridü’z-zam'ân ilâ zevâidi İbn Hibbân. Dimeşk: Dâru’s-Sekâfetü’l-Arabiyye, 1992.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah. Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed Dimeşk: Darü’s-Sekâ, 1996.
• Hüseynî, Şemsüddîn Ebü’l-Mehâsin. el-İkmâl fî zikri men lehû rivâye fî Müsnedi’l-İmâm Ahmed mine’r-ricâl sivâ men zükira fî Tehzîbi’l-Kemâl. thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 1 Cilt. Karaçî: Menşûrât Câmi’ati’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 2010.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t-Takrîb. Dâru İhyâi’-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed el-Ukberî. el-İbâne ʿan şerîʿati’l-fırakı’n-nâciye ve mücânebeti’l-fırakı’l-mezmûme. thk. Rıdâ Mut’î vd. 9 Cilt. Riyad: Dârü’r-Reyye, ts.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî. Zemmü’l-melâhî. thk. Amr Abdulmun'im Selim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye 1996.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. el-Cerhu ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1952.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. 10 Cilt. Sayda: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• İbn Ebû Şeybe. el-Musannef. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Abdurrahman. Müsned. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin. Lisân’ül Mîzan. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmîyye, 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihabüddin. Takrîbü’t-tehzîb. Suriye: Dâru’-r-Raşîd, 1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitabü’s-sikât. thk. Muhammed Abdürreşîd. Haydarabad: Dâru’l-Meârif, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîh. thk. Şuayb el-Arnavûd. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyya Yahya b. Maîn b. Avn b. Ziyâd b. Bistâm b. Abdurrahman. Târîhu İbn Maîn. thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1997.
• İbn Râhûye, Ebû Yakub İshak b. Râhûye. Müsned. thk. Abdulhak el-Belûşî. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1991.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülbekir el-Bekrî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Türkmânî, Alâuddin b. Ali. el-Cevher en-Nakî Zeyli Sünen’ül-Kübra. Haydarâbâd: Dâiratü Meârif, 1925.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• Koca, Suat. “Hadis, Mesḫ (Metamorfoz) ve Kültürel Bağlam: Farelerin Dönüşüme Uğramış Yahudiler Olabileceğine Dair Bir Ṣaḥīḥayn Rivayetinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/2 (30 Kasım 2018). 1-64.
• Kurban, Nur Ahmet. “İslam Kaynaklarına Göre Sebt Yahudileri’nin Maymuna Dönüştürülmesi Meselesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/1 (2013), 9-27.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Atfîş. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn. thk. İbn Abdulmaksûd es-Seyyid. 6 Cilt. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mübarekpûrî, Ebü’l-Ulâ. Tuhfetü’l-ahvezî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mücâhid, Ebü’l-Haccâc. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselam Ebû'n-Nîl. 2 Cilt. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf. et-Teârîf. thk. Muhammed Rıdvan ed-Dâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
• Müslim, İbn Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1998.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. ed-Du’afâ ve’l-metrûkîn. Haleb: Dâru’l-va'y, 1976.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. el-Minhac fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Mısır: Mektebetü’l-Asriyye, 1974.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. Mısır: el-Mektebü’l-Mısrıyyetü’l-’Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîru’l-Kur’an. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’-Leys. Bahru’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Seyyid Kutub. Fî Zilâli’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, ts.
• Şâşî, Ebû Saîd el-Heysem. Müsned. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, ts.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî 24 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1983.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. 'Ivezullâh Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım. el-Mu’cemü’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1985.
• Taberî, Ebû Cafer. Câmiu’l-beyân. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2000.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnavûd Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd. Müsned. 4 Cilt. Giza: Darü’l-Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû İsa. Câmi’u’s-sahîh. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• Yücedoğru, Tevfik “Kur’ân ve Mesḫ”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 20/2, (01 Haziran 2011), 53-76.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn. Mîzânü’l-i‘tidâl. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1997.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.