Müteşâbih Âyetlerin Te’vilinin Bilinip Bilinememesi ile İlgili Yorumların Oluşmasında Âl-i İmrân Sûresi 7. Âyetteki Vakf Yerinin Rolü

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 143 - 163, 15.06.2021

Mehmet Kara

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939285

Cited By: 2

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in okunması, anlaşılması, dinlenmesi gibi fiillerin her biri, ibadet yönü bulunan amellerdir. İhtiva etmiş olduğu mana ise aynı zamanda inanan insanın zihin dünyasını inşa etmekte ve hayatının farklı evrelerinde kendisine rehberlik etmektedir. Bunun için de muhtevası doğru anlaşılmalıdır. Tilâvet edilen bir âyetteki murad-ı ilâhînin doğru anlaşılması için öncelikle âyetin mefhumuna vâkıf olmak gerekmektedir. Bu sebeple âyetin nüzûl sebebi ve ortamı, siyak ve sibakı, anlamını belirleyen anahtar kelimelerin tahlili, cümle yapısı gibi bazı verilerin göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. Bu veriler çerçevesinde tercih edilen anlama göre lafız ve anlam bütünlüğüne riayet ederek âyetlerde vakfa uygun olan yerler tayin edilmekte ve okumanın da buna göre icra edilmesi beklenmektedir. Dolayısıyla âyetteki murad-ı ilâhî, âyetin i’rabını ve buna bağlı olarak kabule şayan olan anlam tercihini belirlemektedir. Tercih edilen i’rab ve anlam ise âyetteki vakf ya da vasl yapılması gereken yerleri tayin etmektedir. Âl-i İmrân sûresinin 7. âyetinde müteşâbih âyetlerin te’vilinin bilinip bilinemeyeceği bağlamında tefsirlerde serdedilen yorumlar ve buna göre âyetteki vakf yerinin tercihine dair vakf-ibtidâ literatüründeki farklı kanaatler konumuz açısından güzel bir örnektir. Biz de çalışmamızda bu örnek âyet üzerinden âyetin anlaşılmasında vakf yerinin önemini tahlil etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Vakf, Vasl, Müteşâbih, Muhkem

The Role of the Place of Waqf in the 7th Verse of the Al-i Imran in the Formation of the Interpretations Regarding the Absolute Knowledge of the Meaning of the Mutashabih Verses

Öz

understood correctly. To understand the meaning of a verse read correctly, it is necessary to know the interpretation of the verse. For this reason, it is important to know some data such as the reason of the verse, siyak and sibak (context), analysis of words that determine the meaning. Within the framework of these data, the places that are suitable to briefly stop(waqf) in the verses are determined by respecting the integrity of the word and meaning and the reading is expected to be done accordingly. Therefore, the meaning of the verse determines the sentence structure of the verse and the preference of meaning accordingly. The preferred sentence structure and meaning determine the places in the verse that should be dwelled on or passed through. The interpretations in the commentaries in the 7th verse of the Âl-i Imrân, in the context of whether the meaning of the verses of mutashabih is known or not, and the different interpretations in the waqf and ibtidâ literature on the choice of the place in the verse are a good example for our topic. In our study, through this sample verse, we will try to analyze the importance of waqf in understanding the verses.

Kaynakça

• Ammânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali. el-Mürşid fi’l-vukûf ‘alâ mezâhibi’l-kurrâ-i’s-seb’ati ve ğayrihim min bâki’l-eimmeti’l-kurrâ-i ve’l-müfessirîn (min evveli’l-kitâbi ilâ âhiri süreti’n-Nisâ). thk. Hind bint Mansûr b. Avn el-Abdelî. 2 Cilt. Riyâd: Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed İbn Hacer. el-’Ucâb fî beyâni’l-esbâb. thk. Abdülhakîm Muhammed el-Enîs. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1997.
• Beğavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîrü’l-Beğavî Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Osman Cum’a Damîriyye - Süleyman Müslim el-Haraş. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1409/1988.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vil. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer’aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Türâs, 1998.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhah tâcu’l-lugâ ve sıhâhi’l-’arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-’İlm, 1987.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2003.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Müktefâ fi’l-vakfi ve’l-ibtida. thk. Cemâlüddin Muhammed Şeref. Mısır: Dâru’s-Sahâbe, 2006.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Duman, M. Zeki. “Kur’an’da Müteşâbihât”. Bilimname 9/3 (2005), 13-37.
• Duman, M. Zeki. “Müteşâbihâtın Tevili”. Bilimname 9/3 (2005), 39-54.
• Duman, M. Zeki. “Tefsir Te’vil ve Tefsirde Temel İlkeler Açısından “Secavend”lerde Mânaya Tesir Eden Önemli Üç Hata”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. İstanbul: Özkan Matbaacılık, 2010, 467-516.
• Durmuş, Zülfikar. “Mu’tezilî Müfessir Zemahşerî’nin Muhkem ve Müteşâbih’e İlişkin Görüşlerinin Analitik İncelemesi”. Marife 3/3, 2003, 259-273.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1993.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed. el-Maksıd li telhîsi mâ fi’l-mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ. (Üşmûnî, Menâru’l-hüdâ içinde). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Ersöz, Muhammed. Vakf-ı Murâkabe ve Kur’an’ı Anlamaya Etkileri (Secâvendî’nin İlelü’l-vukûf Adlı Eserindeki Açıklamalar Özelinde). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2015), 159-186.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf Necati - Muhammed Ali en-Neccar. Beyrut, y.y., 3. Basım, 1983.
• Hacımısıroğlu, Mücella. Vakf-ı Muânaka ve Kur’ân Tefsirine Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hilâlî, Selîm İbn ‘Îd – Âl-i Nasr, Muhammed b. Mûsâ. el-İstî’âb fî beyâni’l-esbâb. 3 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1425/2004.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-’Azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kasım. Kitâbu Îzâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramadan. 2 Cilt. Dımaşk, 1971.
• İbnü’l-Gazzâl, Ali b. Ahmed en-Nîsâbûrî. el-Vakf ve’l-İbtidâ. thk. Tâhir Muhammed el-Hems. Dımaşk: Dımaşk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ ‘İmâdüddîn İsmail b. Şihâbiddîn. Tefsiru’l-Kur’âni’l-’Azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed - Muhammed Seyyid Reşad - Ali Ahmed Abdülbâkî - Muhammed Fadl el-Acmâvî - Hasan Abbas Kutb. Kahire: Mektebetü Evladi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2000.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Münzirî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Sa’d b. Muhammed es-Sa’d. 2 Cilt. Medine: Dâru’l-Meâsir, 2002.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât. thk. Safvân Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru-l-Kalem, 1412/1991.
• Kara, Mehmet. Kıraat ve Tefsir Boyutuyla Vakf-ı Lazım. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Karagöz, Mustafa. “Ayetlerdeki Durak Yerlerinin Manaya Etkisi (Bakara Sûresi 96. Ayet Örneği)”. Bilimname 21/2 (2011), 199-222.
• Karagöz, Mustafa. “Uzak Bir Mananın Ayetlerdeki Vakf Yerine Etkisi -Arâf Sûresinin 188. Ayeti Örneği-”. Bilimname 34/2 (2017), 31-96.
• Kârî, Abdulazîz b. Abdulfettâh. et-Takrîru’l-ilmiyyu an Mushafi’l-Medineti’n-Nebeviyye. Medine: Müccemmâ Melik Fahd li Tıbâ’atil-Mushafi’ş-Şerif, 1406/1985.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Letâifü’l-işârât li fünûni’l-kıraât. thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 10 Cilt. Riyad: İslâmî İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, ts. Kesler, Muhammed Fatih. “Âl-i İmran Sûresi 7. Ayet Meâlini Yeniden Okumak”, Diyanet İlmî Dergi 49/4 (Ankara: 2013), 131-148.
• Koyuncu, Recep. “Vakf-İbtidânın Ayetlerin Anlaşılmasındaki Rolü”. Marife 15/1 (Yaz 2015), 163-187.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vilâtü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Boynukalın - Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizân Yayınevi, 2005.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye fî ‘ilmi me’âni’l-Kur’an ve tefsirihi ve ahkâmihi ve cümelin min fünûni ‘ulûmih. thk. Komisyon. Birleşik Arap Emirlikleri: Şarika Üniversitesi, 2008.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasan el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmut Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Türâsi’l-’Arabî, 2002.
• Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. el-Kat’ ve’l-i’tinâf. thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Matrûdî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2002.
• Nikzâvî, Abdullah b. Muhammed. el-İktidâ fî ma’rifeti’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Mes’ûd Ahmed Seyyid Muhammed İlyas. 2 Cilt. Medine: Câmi‘atü’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 1413/1992.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasan b. Muhammed el-Kummî. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-Furkân. nşr. Zekeriya ‘Umeyrat. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1996.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhü’l-gayb, 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Safâkusî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed en-Nûrî. Tenbîhu’l-ğâfilîn ve irşâdü’l-câhilîn ‘ammâ yeka’u lehüm mine’l-hatai hâle tilâvetihim li-Kitâbillâhi’l-mübîn. nşr. Muhammed Şazeli en-Neyfûr. Tunus: Müessesâtü Abdulkerîm b. Abdillah, 1974.
• Secâvendî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Tayfûr. Kitâbü’l-Vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Muhsin Hâşim Derviş. Ürdün: Dâru’l-Menâhic, 2001.
• Secâvendî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Tayfûr. ‘İlelü’l-vukûf. thk. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Îdî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2006.
• Secâvendî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Tayfûr. ‘Aynü’l-meânî fî tefsîri seb’i’l-mesânî. Süleymaniye Kütüphanesi Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu, nu. 34 Fa 109.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasan Alemüddin Ali b. Muhammed. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. thk. Ali Hüseyin el-Bevvab. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1987.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-’İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâsati’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. Riyad: İslâmî İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, ts.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb Ebü’l-Kâsım. Mu’cemü’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir el-Bağdâdî. Câmi’u’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Riyad, 2003.
• Tahhân, İsmail Ahmet. “Kur’an’ı Anlamada Vakfın Rolü”. çev. Necattin Hanay. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2012), 233-278.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman. Vukûfü’l-Kur’ân ve eseruhâ fi’t-tefsîr dirasatün nazariyyetün me’a tatbîki ‘ale’l-vakfi’l-lâzım ve’l-mute’ânik ve’l-memnu’. Medine: Mucemmeü’l-Melik Fehd li tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1431.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/68-70. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Üşmûnî, Ahmed b. Muhammed. Menâru’l-hudâ fî beyâni’l-vakfi ve’l-ibtidâ. nşr. Ebü’l-Alâ el-Adevî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2002.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcü’l-’arûs. thk. Mecmûatü mine’l-Muhakkikîn. 40 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-Hidâye, 1993.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Me’âni’l-Kur’ân ve İ’rabuhu. thk. Abdülcelil Abduh eş-Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vil. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• Zemahşerî. Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer el-Hârizmî. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1998.