Kur’ân’ın Anlaşılmasına Yönelik Bir Mana ve Mahiyet Analizi: Teysîrü’l-Kur’ân

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 53 - 77, 15.12.2021

İsa Kanik

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1034466

Cited By: 1

Öz

Kur’ân, bazı âyetlerinde kendisinin açık ve anlaşılır bir kitap olduğunu bildirmektedir. İnsanların Kur’ân’ı anlama düzeylerinin birbirinden farklılığı doğal bir durumdur. Kur’ân’ın ilk ve öncelikli muhatabı Hz. Peygamber’in, bütün Kur’ân’ı tebliğ etmekle birlikte bir kısım âyetlerini de tefsir ettiği nakledilmektedir. Özellikle Hz. Peygamber’in vefatı sonrasındaki siyasi, içtimai ve ilmî değişimler Kur’ân’ın doğru anlaşılması sorununu gündeme getirmiştir. Hicrî ikinci ve üçüncü asırlardan itibaren de Kur’ân’ın tefsiri ve onu doğru anlamanın metodunu derleyen eserler yazılmıştır. Kur’ân’ın açık ve kolay anlaşılır bir kitap olduğu, insanların anlaması için kolaylaştırıldığı bizzat Kur’ân’ın kendisi tarafından mükerreren altı çizilen bir konudur. Bununla birlikte Kur’ân’ın nüzûlünden günümüze yaklaşım ve yöntemleri bakımından farklı anlama ve yorumlama çabalarının olduğu da bir gerçektir. İnsanların ilmî birikimleri, yetenekleri, zekâ ve tecrübeleriyle orantılı olarak zaman içerisinde tefsir literatürü giderek genişlemiştir. Öncelikle cüz’î alanda başlayıp lügavî, mezhebî, işârî, kronolojik vb. yaklaşımlarla Kur’ân’ın bütün âyetlerini kapsayacak noktaya gelen tefsir çalışmaları, bu bağlamda Kur’ân’da farklı lafızlarla tekrarlanan “تيسير القران/teysîrü’l-Kur’ân” mevzuunun irdelenmesini önemli hale gerektirmektedir. Bu nedenle çalışmamız kapsamında mezkûr kavramın mana ve mahiyeti, bağlamı, epistemolojik imkânı ve anlama ile ilişkisi gibi konulara değinilmektedir. Buradan hareketle Kur’ân’ın anlaşılması meselesiyle de ilgisi olan konunun müfessirler tarafından nasıl yorumlandığı incelenmiş, farklı hikmetleri ve yönleri olan kolaylaştırmanın ilahi bir nimet olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Teysîrü’l-Kur’ân, Kur’ân’ın Anlaşılması, Bağlam

A Meaning and Content Analysis for Understanding the Qur’ān: Teysīru’l-Qur’ān

Öz

The Qur’ān states in some of its verses that it is a clear and understandable book. It is a natural situation that people’s levels of understanding the Qur’ān are different from each other. It is reported that Prophet Muhammad, the first and foremost addressee of the Qur’ān, conveyed the whole Qur’ān and interpreted some of its verses. Political, social, scientific, and cultural changes especially after the period of Prophet Muhammad brought up the problem of understanding the Qur’ān correctly. From the second and third centuries, A.H. tafsir books have been written to understand the Qur’ān. The subject that is underlined over and over in the Qur’ān is that it is a clear and easily understandable book. It is made easy for people to understand. However, it is a fact that there are different understanding and interpretation efforts in terms of the approach and methods from the revelation of the Qur’ān to the present day. The tafsir literature has gradually expanded over time in direct proportion to the scientific knowledge, abilities, intelligence, and experience of people. First of all, the tafsir studies which started for only a part of the book reached the point where all of the verses of the Qur’ān were commented on by using approaches such as linguistic, sectarian, mystical, chronological, etc. Thus, a study on the concept of “تيسير القران/taysīru’l-Qur’ān” is required. For this reason, within the scope of our study, the meaning and nature of this concept, its context, epistemology, possibility, and its relationship with understanding are examined. From this point of view, how the subject, which is also related to the understanding of the Qur’ān, is interpreted by the commentators is analyzed.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’ān, Teysīru’l-Qur’ān, Understanding the Qur’ān, Context

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd b. Sâlih el-Mısrî. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
• Abdülhamid, Ahmed Muhtar. Muʿcemü’l-Lügati’l-Aʿrabiyyeti’l-Muʿâsıra. 4 Cilt. b.y.: Âʿlemü’l-Kütüb, 1429/2008.
• Abdülkâdir b. Molla Huveyş b. Mahmud Âli Gâzî, Beyânü’l-Meâʿnî. 6 Cilt. Dımeşk: Matbaatü’t-Terakkî, 1382/1962.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 45 Cilt. b.y: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 1415/1994.
• Aydar, Hidayet. “Kur’ân’da Kitap Kavramı ve Bir Kitap Olarak Levh-ı Mahfûz”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2000), 63-141.
• Aydın, Zeynel Abidin. Kur’ân’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Bayer, İsmail. “Kur’ân Kelimelerinde Mübîn Niteliğinin Yansımaları”. Turkish Studies 11/5 (Winter 2016), 85-98.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mesʿûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tayyibe Li’n-Neşr,1417/1997.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Merʿaşlî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1418/1997.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cuʿfî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. M. Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Candan, Abdulcelil. “Kur’ân Neden Arapça İndirildi”. Ekev Akademi Dergisi 10/26 (2006), 33-50.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 1996.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve Sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. A. Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʿaşî. Beyrut: Dâr en-Nefâs, 2. Basım, 2007.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 65. Basım, 2018.
• Duman, Zeki. Beyânu’l-Hak. 3 Cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-Muhît. thk. S. Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420/1999.
• Güler, İlhami. “Hermenötik Açıdan Kur’ân’ı Anlama ve Yorumlamanın Sorunları”. 2. Kur’ân Sempozyumu. ed. M. Akif Ersin vd., 295-303. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1996.
• Gündüzöz, Soner. “Arapçada Kültür Dil İlişkisi: Arapça’nın Yapılanması ve Algılanmasında Etkili Öğeler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 215-229.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye Li’n-Neşr, 1404/1984.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü Dârü’l-Erkâm, 1416/1995.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sami b. Muhammed Sellâme. b.y.: Dâru Tayyibe Li’n-Neşr, 2. Basım, 1420/1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 3. Basım, 1424/2003.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. S. Adnân ed-Dâvudî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1421/1991.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil ʿUyûn es-Sûd. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 1418/1997.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed. el-İbâne ʿan meʿâni’l-kırâʾât. thk. Abdülfettâh İsmâîl Şelebî. Mısır: Dâru Nehda, ts.
• Kırca, Celal. “Kur’ân’ı Anlama Sorunları ve Yöntemleri”. Bilimname 26/1 (Ağustos 2014), 7-24.
• Koca, Ferhat. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/514-518. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmet el-Berdûnî vd., 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî, 1384/1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kurʾân. çev. Bekir Karlığa vd. 10 Cilt. İstanbul: y.y., 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 1426/2005.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh el-Hâris b. Esed el-Anezî. Fehmü’l-Kurʾân ve maʿnâhü. thk. Hüseyin Kuvvetli. Beyrut: Dârü’l-Kindî/Dârü’l-Fikr, 1398/1977.
• Mustafa Ahmed Abdulalîm. “Geçmişten Günümüze Arapçanın Özellikleri”. çev. Murat Yılmaz. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2006/2), 255-265.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. M. Fuâd Abdulbâkî, 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Alî Bedyevî. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kelim’t-tayyib, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-Aʿrec. Garâʾibü’l-Kurʾân ve regâʾibü’l-furkân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 1416/1995.
• Okumuş, Mesut. “Taberî Tefsirinde Bağlamın Yeri ve Önemi”. Ekev Akademi Dergisi 6/13 (2002), 125-151.
• Pişgin, Yasin. “Son İlahi Kitabın Dili Olarak Arapça’nın Seçilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016), 489-518.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1422/2002.
• Sâlih, Subhî b. İbrâhîm. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. İstanbul: Dersaʿâdet, 1377/1958.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-hisân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ali Muhammed Muavvez vd. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî 1418/1997.
• Sebt, Hâlid b. Osman. Kavâʿidü’t-Tefsîr. 2 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân, 1415/1994.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî uʿlûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1427/2007.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde b. Hasen. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 9. Basım, 2008.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. A. Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Uzun, Nihat. “Hz. Peygamber’in Tefsirinde Bağlam Meselesi”. Bilimname. 22/1 (2012), 129-157.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407/1996.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-iʿrfân fî uʿlûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1426/2005.