Mekkî-Medenî Sûrelere Dair Manzûmeler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 185 - 209, 15.12.2021

Muhammed Şerif Kahraman

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1034503

Öz

İslâmî ilimlerin tedrisinde nazım tarzı ve usûlü karşımıza ilk dönemlerden itibaren çıkmaktadır. Öğrenmeyi ve akılda kalıcılığı kolaylaştırması hasebiyle Kur’ân ilimleri sahasında bu usûl de tercih edilegelmiştir. Mekkî-Medenî alanında sûrelerin sayısı, tasnifi, tertibi vd. hususların pratik bir şekilde öğretimi için birçok manzûme telif edilmiştir. Bunların bir kısmı müstakil kasideler olup bir kısmı da kapsamlı manzûm eserlerin içinde birer bölüm olarak yer almaktadır. Yine bu çalışmaların bir kısmı Mekkî-Medenî sûre tespitinde daha önce yapılmış çalışmalara dayanmakta iken bir kısmı da bazı mensûr eserlerden nazma dönüştürülmüştür. Hatta nüzûl sırasına göre sûre tertibine dair bir rivayetin nazmedildiği de müşahede edilmektedir. Mekkî-Medenî sûrelerle ilgili yazılmış bu manzûmelerin amaçladığı ortak faydaların yanı sıra ayrıştığı birçok husus da bulunmaktadır. Tespit edebildiğimiz çalışmalardan makalede incelemesi yapılacak nazımların bir kısmında bu meselelere değinilecek ayrıca örnek kabilinden bazılarının metnine yer verilecektir. Didaktik şiir türünden sayılan bu manzûmelerin önemi, yazılma gayesi, yöntem ve muhteva açısından tahlili makale sınırları içinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ulûmu’l-Kur’ân, Mekkî-Medenî, Manzûme, Didaktik Şiir

An Analysis of The Poems on The Meccan-Medinan Sūrahs

Öz

In the education process of Islamic sciences, the style of poetry and its methodology have appeared since the first periods. This method has been preferred in the field of Ulûmu’l-Qur’an because it facilitates learning and memorization. Many poem-style works have been written for the practical teaching of the issues such as the number, classification, and order of sūrahs with regards to their place of revelation (Meccan-Medinan). Some of this written text takes place as separate odes, the other part of them take place as a chapter in comprehensive poetic works. While some of these works are based on previous studies in the determination of the Meccan-Medinan sūrahs, some of them were converted into poetry from prose works. It’s been reported that even a narration about a list of surahs according to their chronological order of revelation in poetic style could be found. These poems which are written down about Meccan-Medinan sūrahs, are mostly aimed at the same things but there are some issues that they differ from each other. In this study we shall work on the issues mentioned above and provide some texts that belong to this genre as examples. The importance of these poems, which are considered as didactic poetry, the purpose of writing, their analysis in terms of method and content will be discussed within the study.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ulūm al-Qurʾān, Meccan and Medinan, Poem, Didactic Poetry

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Didaktik Manzûmeler Vasıtasıyla Tecvîd Öğretimi”. Usul İslam Araştırmaları 34/34 (2020), 255-285.
• Akpınar, Ali. “Kur’ân Surelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2009), 5-18.
• ʿAvde, Selmân. İşrâkât Kur’âniyye cüz’ü ʿAmme. Riyad: Müessesetü’l-İslâmil-Yevm li’n-neşr, 2012.
• Berrâk, Muhammed b. Sâlih. “Yetîmetü’d-dürer fi’n-nüzûli ve âyâti’s-süver: Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Mevsılî el-Maʿrûf bi-Şuʿle (ö. 656): dirâse ve tahkîk”. Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmiyye li’l-Ulûmi’ş-Şerʿiyye, 39/134 (2007), 12-57.
• Bikāî, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn İbrâhim b. Ömer b. Hasan. Mesâidü’n-nazar li’l-işrâf alâ makâsıdi’s-süver. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1987.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed. Taḥḳīḳu mâ li’l-Hind min maḳūletin maḳbûletin fi’l-ʿaḳl ev merẕûle. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1958.
• Çelebi, Katib. Keşf-el-zunun. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Dânî, Ebû Amr el-Endelüsî. el-Beyân fî ʿaddi âyi’l-Kur’ân. Kuveyt: Merkezü’l-Mahtutat ve’t-Türas ve’l-Vesaik, 1994.
• (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Basît”. Erişim 05 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/basit--aruz
• (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Recez”. Erişim 05 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/recez
• (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Süyûtî”. Erişim 05 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/suyuti
• Gözeler, Esra. Kur’ân Âyetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: KURAMER, 2016.
• İbn Abdülmelik, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdilmelik el-Ensârî el-Evsî el-Merrâküşî. eẕ-Ẕeyl ve’t-tekmile li-kitâbeyi’l-Mevṣûl ve’ṣ-Ṣıla. Tunus: Dârü’l-Garbi’l- İslâmî, 2012.
• İbn Haldûn, Veliyyüddin Abdurrahman b Muhammed. Muḳaddimetü İbn Haldûn. Dımaşk: Dâru Ya yirmi rub, 2004.
• Kahraman, Muhammed Şerif. “Hz. Osman’a (35/656) Nüzûl Sırasına Göre Mushaf Nispet Edilmesi Üzerine Bir İnceleme”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2017), 171-180.
• Karnî, Ahmed b. Ali. et-Taʿsîlü’l-ʿİlmî. b.y.: el-İbdâu’l-ʿİlmî li’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ, 2020.
• Kettânî, Nûru’l-Hüdâ. el-Edebü’s-sûfî fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs fî ahdi’l-Muvahhidîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2008.
• Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzûm Tecvid Geleneği: Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Eṭfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017), 1497-1533.
• Kuvârî, Kâmile. “Takdim”. el-Menhelü’n-nemîr şerhu’n-nazmi’l-habîr. Suûd b. İbrâhîm b. Muhammed eş-Şüreym. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2019.
• Mehmet Nurullah Aktaş. “Tefsir Usûlünde Nazım Geleneği: Zemzemî ve ‘Manzumetun Fi’t-Tefsîr’ Adlı Manzûm Eseri”. Ekev Akademi Dergisi 20/65 (2016), 357-380. https://doi.org/10.17753/Ekev555
• Meymûnî, Abdullatif. Cühûdü Ebî Abdillah el-Mücâsî fî hıdmeti ulûmi’l-Kur’ân : tahkîku nemüzeceyni min ishâmâtihi Recezü Garîbi’l-Kur’ân ve Şerhu’d-düreri’l-levami’. Doha: Müessesetü Şeyh Gânim bin Ali Âli Sâni li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2012.
• Mûsâ, Abdullah Receb. el-Manzûmetü’r-Recebiyye fî mühimmâti’l-ulûmi’l-Kur’âniyye. Şebeketü’l-Elûke, 2019.
• Sâmerrâî, Suheyb b. Abdürrahîm Hamîd. et-Tahrîr ve’t-Teysîr li-manzûmeti’z-Zemzemî fî İlmi’t-Tefsîr Şerhu Manzûmeti’z-Zemzemî. İstanbul: Dârü’l-Usûli’l-ʿİlmiyye, 2017.
• Sünbâtî, Mahmûd b. Abdülhak eş-Şâfiî. Ravzatü’l-fühûm fî nazmi Nukâyeti’l-ulûm. Mısır: Şeriketü’l-İslâm, 1914.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman. Kitâbu itmâmi’d-dirâye li-kurrâi’n-Nukâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1985. Basım, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2011.
• Süyûtî, Celâlüddîn. et-Taḥbîr fî ʿulûmi’t-tefsîr. Riyad: Dârü’l-Ulûm, 1982.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Maʿrifetü’l-kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakât ve’l-aʿsâr. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 1969.
• Zerkeşî, Bedreddin Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Burhân fî ulumi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2011.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 2002.
• “المنظومات في المكي والمدني”. YouTube. Erişim 07 Şubat 2021. https://www.youtube.com/watch?v=f_lFJpIscGo&list=PLwmoKz6i1NL303hxYAijPdn28lpqJxRyM
• “نظم النائلي - YouTube”. Erişim 07 Şubat 2021. https://www.youtube.com/results?search_query=%D9%86%D8%B8%D9%85+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%84%D9%8A