Büsr b. Ebî Ertât Rivayeti Bağlamında Savaşta Hırsızlık Yapan Kimsenin Durumu

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 331 - 355, 15.12.2022

Mustafa Yüceer , Hasan Hüseyin Çalışkan

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219549

Öz

Hz. Peygamber, dine dair hükümleri tebliğ etmenin yanı sıra ilahi hükümleri hayatın tabii akışı içinde tatbik de etmiştir. Buna rağmen olağanüstü durumlarda hükümlerin icra edilmesi hususunda farklı kararlar da verebilmiştir. Böyle bir olayı örneklemek adına Büsr b. Ebî Ertât’tan (ö. 86/705) nakledilen ve savaş esnasında hırsızlık yapan bir kimseye had uygulanmamasını telkin eden bir rivayet, bu çalışmada incelenmiştir. Sahabî olup olmadığı ile ilgili tartışmalar da bulunan Büsr b. Ebî Ertât, savaşta/seferde hırsızlık yapan kimseye haddin uygulanmayacağına dair rivayeti nakleden tek sahâbî olma özelliğini taşımaktadır. Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) başta olmak üzere Sünen sahipleri hadisi “Hz. Peygamber bize savaşta el kesmeyi yasakladı ve savaşta/seferde hırsızlık haddini uygulamayın” ifadeleriyle tahrîc etmişlerdir. Tespit edilebildiği kadarıyla on beş farklı tarikle nakledilen rivayetin bazı tariklerinde yer alan İbn Lehîa’ya yönelik tenkitler olsa da nihai anlamda hadis, sahih kabul edilmiştir. Ne var ki Büsr b. Ebî Ertât rivayeti, hadis ilmi açısından sahih kabul edilmekle birlikte ma’mülün bih olması yönünden yeterli ilgiyi görememiştir. Söz gelimi Hanefîler, bu rivayetin yerine zayıf kabul edilen ve dârülharpte had uygulanmayacağını ifade eden hadisi esas alarak hüküm vermişlerdir. Evzâî (ö. 157/774) haddin düşürülmesi gerektiğine işaret ederken Şâfiî (ö. 204/820) ise haddin her an uygulanması gerektiğine dair kanaat belirtmiştir. Çalışmada İslâm hukukunda hırsızlık ve cezasına dair verilen bilginin ardından mezkûr rivayet temel hadis kitaplarından tahrîc edilerek isnad şeması çıkartılmış ve rivayetin muhtevası İslâm hukukçularının konuya yaklaşımı etrafında analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Büsr b. Ebî Ertât, Hırsızlık, Had, Tahrîc

The Situation of A Robber in War In The Context of Busr Ibn Abī Arṭāt’s Narration

Öz

In addition to conveying the provisions on religion, the Prophet also applied the divine provisions in the natural flow of life. Besides, he has also been able to make different decisions regarding the execution of the provisions in extraordinary situations. In order to exemplify such an event, a narration conveyed from Busr Ibn Abī Arṭāt (d. 86/705) and suggested that hadd punishment should not be applied to a person who steals during the war has been examined in this study. Busr Ibn Abī Arṭāt, who also has discussions about his being a companion, is the only companion who conveys the ḥadīth that goes: The person who steals during war/campaign time is not punished. The authors of sunans, especially Ahmed b. Hanbal (d. 241/855), refer to this ḥadīth as fallows: “The Prophet forbade us to cut our hands in war and do not apply the punishment of theft in war/campaign”. Although there are criticisms against Ibn Lehia in some of the narrations, which are transmitted in fifteen different chains as far as can be determined; in the final sense, the ḥadīth is accepted as authentic. Although Busr Ibn Abī Arṭāt’s narration is accepted as authentic in terms of the science of ḥadīth, it did not receive enough attention in terms of applicability. For example, the Hanafis gave judgment on the basis of the ḥadīth, which is considered weak and states that the hadd punishment will not be applied in dār al-ḥarb instead of this narration. While al-Awzā’ī pointed out that the hadd punishment should be reduced, al-Shāfi’ī expressed his opinion that the hadd punishment should be applied at any time. In the paper, firstly, after the information given about theft and its punishment in Islamic Law, the aforementioned narration was compiled from the main ḥadīth books and the isnad scheme was extracted and later on the content of the narration was analyzed around the approach of Islamic jurists to the subject.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Büsr b. Ebî Ertât, Hırsızlık, Had, Tahrîc

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavût, Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. ʿAvnü’l-maʿbûd. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/had--fikih
• Bardakoğlu, Ali. “Hırsızlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17/478-482, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1998.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/tazir
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Maʿrifetüs-Sünen ve’l-âsâr. thk. ʿAbdulmuʿtî Emîn Kalʿacî. 15 Cilt. Karaçi: y.y., 1412/1991.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’s-suğrâ. thk. Abdümu’ti Emîn Kal’aci. 4 Cilt. Pakistan: Câmiatü’l Dirâsâti’l-İslamiyye, 1410/1989.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîhu’l-müsned min hadîsi Resûlillâh sallallâhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. nşr. Muhammed Züheyr b Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Darû Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İvaz. el-Fıkh ʿale’l-mezâhibi’l-erbaʿa. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Çiçek, Safetullah. İslam Ceza Hukukunda Şüphe Kavramı ve Cezalara Etkisi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esat ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 1412/1991.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as. el-Merâsîl. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût. 7 Cilt. Lübnan: Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-’Azzâzî. 7 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1419/1998.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2017.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ğarbi’l-İslamî, 1422/2002.
• Hattâbî, Ebû Süleymân. Meâlimü’s-sünen. Halep: Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• İbn Abdüber, Ebû Ömer Cemâlüddîn. el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bîcâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412/1991.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ʿale’d- Durri’l-muhtâr. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Asâkîr, Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî. Târîhu Dımeşk. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed. Kitâbu’l-âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsım Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dârü’r-Raye, 1412/1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, 1271/1854.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Reşid, 1406/1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Hind: Matbaatü Dâiratül-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1326/1908.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Büstî. es-Sikât mine’s-sahâbe ve’t-tâbiʿîn ve etbâʿi’t-tâbiʿîn. thk. Muhammed Abdürreşîd. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Kâni’, Ebü’l-Hüseyn Abdülbâkî. Muʿcemü’s-sahâbe. thk. Salah b. Salim. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1418/1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1996.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût. 5 Cilt. Kahire: Darü’r-Risaletü’l-Alemiyye, 1430/2009.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1425/2004.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/ 1989.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed. ʿÂrizatü’l-ahvezî fî şerhi’t-Tirmizî. thk. Cemal Maraşlı. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. et-Tahkîk fî ehâdîsi’l-hılâf. thk. Mesud Abdülhamid Muhammed es-Sa’denî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Üsdul-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. thk. Ali Muhammed Ma’vez, Âdil Ahmed Abdi’l-Mevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1415/1994.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Târîhu’s-sikât. Mekke: Dârü’l-Bâz, 1405/1984.
• Köse, Saffet. “İbn Vehb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Mart 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-vehb
• Kudûrî, Muhammed b. Ahmed. el-Muhtasar. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. el-Hidâye fî şerhi Bidâyetü’l-mübtedî. thk. Tılâl Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fadl Mecdüddin. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakka. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1356/1937.
• Mizzî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-’Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahim. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmiu’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-adli ʿani’l-adli ʿan Rasûlillah. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyail Kütübi’l Arabiyye, 1374/1954.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hüseyin Abdülmün’ım Şiblî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Örnek, Mehmet Emin. İslam Ceza Hukukunda hükümlerin yer bakımından uygulanması. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Pekcan, Ali. İslam Hukukunda Gâye Problemi (Zarûriyyât-Hâciyyât-Tahsîniyyât), İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân Şu’be el-Horasânî. es-Sünen. thk. Habîbü’r-Rahmân el-Âzamî. Hind: Dârü’s-Selefiyye, 1402/1982.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Sifil, Ebubekir. Hz. Ömer ve Nebevî Sünnet, İstanbul: Rıhle Kitap, 2013.
• Sindî, Nûru’d-Dîn. el-Hâşiye ʿalâ Süneni’n-Nesâʾî (Sunen’le beraber). 8 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Maṭbûʿâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. ʿIvadullah b. Muhammed, Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1414/1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• Tebrizî, Muhammed b. Abdullah el-Hatîb el-Umerî. Mişkâtü’l-mesâbîh. thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî. 3 Cilt. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 3. Basım, 1405/1985.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. ʿİlelü’t-Tirmizî, (el-Kebîr). thk. Subhi es-Sâmarrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1988.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’s-ṣahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2. Basım, 1395/1975.
• Yaman, Ahmet - Çalış, Halit. İslam Hukuku. Ankara: Bilay, 2. Basım, 2018.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed et-Türkmânî. Mîzânü’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârül-Mârifeti Tabâ’tü, 1383/1963.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed et-Türkmânî. Siyerü ʿâlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1984.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed et-Türkmânî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(tabakâtü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1413/1992.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Reyyân, 1418/1997.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıhku’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1417/1996.