Fıkıh İlminde Şiirle İstişhâd: el-Mebsût Örneği

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 385 - 408, 15.12.2022

Ünal Şahin

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219561

Öz

Şiir en eski uygarlıklarda dahi yer bulmuş edebî bir türdür. Her toplum şiire ayrı bir önem atfetmiş ve şiir beslendiği kültüre göre farklılık göstermiştir. Şiir ve şair İslâm öncesi Arap toplumunda çok ayrı bir mevkiye sahip olmuş ve bu kültürde şiir en büyük ve en etkin sanatsal faaliyet aracı olarak görülmüştür. Bu yönüyle İslâm’dan önceki Arap toplumunun şiir ve şairler ile sıkı bir ilişki içinde olduğunu söylemek mümkündür. İnsan kelamının zirve ürünleri, şairlerin dilinde vücut bulmuş ve yaşadığı topluma yön vermiştir. Lügat ve kelimelerin ince anlamlarına vukufiyetleri nedeniyle şairlerin herhangi bir kelimeyi kullanmaları, bu istimalin insanlar tarafından istidlal için elverişli kabul edilmesini sağlamıştır. İslâm’ın gelmesiyle birlikte Kur’ân’ın daha iyi anlaşılması ve bazı kelimelerin açıklamaları için şiirlere başvurulmuştur. İslâmî ilimlerde şairlerin şiirleriyle istişhâdı sadece tefsir alanında değil aynı zamanda diğer disiplinlerin hemen hepsinde önemsenmiştir. Bu bağlamda fakihler de eserlerinde şairlere ve şiirlerine yer vermiş ve kullandıkları kelimeler ile istişhâdda bulunmuşlardır. Fukahanın şairlerin şiirleriyle istişhâdda bulunduğu noktalar bu çalışmada konu edinilmiştir. Özellikle Hanefî mezhebinde muteber bir metin olması, kendisinden sonraki bütün fukahayı derinden etkilemesi ve şiir ile istişhâd edilen yerlerin fazla olması sebebiyle Serahsî’nin (ö. 483/1090) el-Mebsût adlı eseri tercih edilmiştir. Bu çalışmanın ilk kısmında İslâm’ın ilk dönemlerinde şiir ile istişhâd konusu ele alınacak, devamında Serahsî’nin istişhâd ettiği şiirlerdeki sıhhat problemi üzerinde durulacaktır. Sonrasında ise Serahsî’nin şiir ile istişhâd ettiği noktalar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Serahsî, el-Mebsût, Şiir, İstişhâd

The Adduce (istişhâd) with Poetry in the Science of Fiqh: The Case of al-Mabsût

Öz

Poetry is a literary genre that has found a place even in the oldest civilizations. Each society has attributed a special importance to poetry, and this situation has been differed according to the culture where it fed. Poetry and poet had a very special place in Arabic society at the pre-Islamic era and they were seen as the greatest and most effective means of artistic activity. In this respect, it is possible to say that the Arab society before Islam had a very close connection with poetry and poets. The masterpieces of the word embodied in the language of the poets and gave direction to the society of that time. Because poets know very well the oral tradition and the subtle meanings of words, their use of a word by other people has been accepted as deduction. With the advent of Islam, the poems of poets were consulted for a better understanding of the Qur’an and for the explanations of some words. In Islamic sciences, istishhad with the poems of poets has been used not only in commentators works but also in almost all other disciplines. Faqihs also included poets and their poems in their works and made istishhad with the words they used. By this study, we discussed the points that the fuqaha adduced (istishhad) with the poems of the poets. Sarakhsi (d. 483/1090) al-Mabsût was preferred, especially because it is an authoritative text in the Hanafî madhhab, deeply affecting all the fuqaha who came after it, and having many points of istishhad with poetry. In the first part of this study, the subject of poetry and istishhad in the early periods of Islam will be discussed. Secondly, the problem of authentication in the poems that Sarakhsi adduced (istishhad) will be emphasized. Additionally, the points what points Sarakhsi adduced by using poems will be discussed.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Serahsî, el-Mebsût, Şiir, İstişhâd

Kaynakça

• Aydın, Ahmet. “Manzum Fıkıh Metinleri -I”. Usûl: İslam Araştırmaları. 26 (2016), 137-170.
• Aydın, Ahmet. “Manzum Fıkıh Metinleri II”. Usûl: İslam Araştırmaları. 27 (2017), 73-100.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye fi şerhi’l-Hidâye. 13. Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye. 10. Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Bağdâdî, Abdülkadir b. Ömer b. Bayezid Abdülkadir. Hizânetü’l-edeb ve lübbu lübâbi lisâni’l-Arab. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1997.
• Bayder, Osman. Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı Hanefi Mezhebi Örneği. Ankara: Maarif Mektepleri, 2018.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud. el-Envâr fî şemâili’n-nebiyyi’l-muhtâr. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Mektebî, 1995.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr. 4 Cilt. Dersaâdet : Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, 1308.
• Buhârî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. 9 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Cengi̇z, Mehdi. “Eski Arap Şiiri Sorgulanamaz mı?: Câhiliye Şiirinin Kanonlaşmasına Dair Bir Değerlendirme”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 31 Aralık 2021.
• Ensârî, Ebû Yahya Zeynüddin Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed Zekeriyyâ. Minhatü’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî (Tuhfetü’l-bârî alâ (bi-şerhi) Sahîhi’l-Buhârî). 10. Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-luğa. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Kâtibi’l-Arabî, 2001.
• Hamidullah, Muhammed. “Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/ 544-547. İstanbul:, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Haskefî, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhi Tenvîrü’l-ebsâr ve câmiʿu’l-bihâr. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut-İstanbul: Dârü’l-Fikr: Kahraman Yayınları, 1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
• İbnü’l-Muʿtez, Ebü’l-Abbas Abdullah b. Muhammed Mutezz-Billah b. Cafer Mütevekkil-Alellah el-Abbâsî. Tabakatü’ş-şuʿarâ. Kahire: Dâru’l-meârif, ts.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kayrevanî, Ebû Ali Hasan b. Reşîk el-Ezdî İbn Reşîk. el-Umde fî mehâsini’ş-şi’r ve âdâbih. 2 Cilt. Dâru’l-Cîl, 1401.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî es-Semerkandî. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne = Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammade ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Nâise, Muhammed Hüseynî Mustafa. Şiʿr’i’l-Fukahâ neş’etühu ve tatavvuruhu hatta nihâyeti’l-asri’l-Abbâsî el-evvel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Öğmüş, Harun. Kur’an Yorumunda Şiirin Yeri: (II. / VIII. Asır Çerçevesinde). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2010.
• Sellam, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b Sellam b. Ebî Sa’lebe Yahyâ b. Tefsiru Yahyâ b. Sellam et-Teymi el-Basri el-Kayrevani el-müteveffa fî 200 h. : min sureti’n-Nahl ila sureti’s-Saffât. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl es-. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
• Süleyman, Ebü’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşir Mukâtil b. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 2002.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. Dîvânü’ş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2005.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. 7 Cilt. Huber: Dâru İbn Affan, 1997.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen eş-. el-Asl. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Tantâvî, Ali. Min gazeli’l-fukahâ. Cidde: Darü’l-Menare, 1988.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.