İbn Rüşd’de İrade Teorisi ve İrade-Siyaset İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 23 - 45, 15.06.2023

Tuncay Akgün

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312434

Öz

İbn Rüşd’ün irade kavramına yüklediği anlam teolojisini, ontolojisini, epistemolojisini, ahlâk felsefesini ve üzerinde duracağımız siyaset felsefesini etkilemiştir. İradenin kaynağının ne olduğu ya da özgürlükle olan ilişkisinin ne olduğu sorusundan sonra belki de onun en önemli boyutu pratik/eylem ile doğrudan ilişkili olmasıdır. Pratik boyut bireysel planda ve toplumsal planda karşımıza çıkmaktadır. Bireysel planda daha ziyade ahlâk temelinde tartışılan iradenin toplumsal boyutta ilişkili olduğu en önemli konu ise siyasettir. Gerek İslâm dünyasında gerek Batı’da filozofların siyaset ile ilgili felsefî yapıtlar ortaya koymaları felsefenin toplumdan kopuk bir alan olmadığını gösteren önemli bir işarettir. Aslında siyaset, değer alanının temel sorusu olan “Nasıl mutlu olabilirim?” sorusunun “Nasıl mutlu olabiliriz?” şeklinde toplumsal düzeyde sorulduğu ve cevabının arandığı bir alandır. Makalede İbn Rüşd’ün irade anlayışı, irade ile siyaset arasında kurduğu ilişki ve siyaset felsefesindeki temel görüşleri Siyasete Dair Temel Bilgiler isimli tercüme şerhi merkeze alınarak ortaya konulacaktır. İbn Rüşd genel metodolojisinin siyaset felsefesinde de uygulamıştır. Bu metodoloji de göze çarpan ilk şey hakikat olduğu iddia edilen bilginin ne tür bir bilgi olduğunun sorgulanmasıdır. Bu bilgi ‘burhanî’ (kesin kanıta dayalı) bilgi olmalıdır. Yine onun metodolojisinde öne çıkan diğer bir önemli unsur nedenselliktir. Gerek pozitif bilimlerde gerekse sosyal bilimlerde neden-sonuç ilişkisini gözeten İbn Rüşd, bu anlamda rasyonellik ve bilimsellik ilkesini sürekli göz önünde tutmuş ve siyaset felsefesini de bu temel ilkeler çerçevesinde oluşturmuştur. İbn Rüşd, metafizik temelli bir siyaset felsefesi benimsememiştir. Siyaset ona göre dünya ile ilgili olan ve insanların bu dünyada mutlu yaşayabilmelerini tayin ve temin eden bir bilimdir. Bu yüzden siyaset akıl ve irade temelinde oluşturulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Siyaset Felsefesi, İbn Rüşd, İrade Teorisi, Siyaset

The Theory of Will in Ibn Rushd and The Relationship Between Will and Politics

Öz

Kaynakça

• Akgün, Tuncay. Gazali ve İbn Rüşd’e Göre Yaratma. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. İstanbul: Say Yayınları, 2020.
• Arkan, Atilla. İbn Rüşd Psikolojisi Fizikten Metafiziğe İbn Rüşd’ün İnsan Tasavvuru. İstanbul: İz Yayınları, 2006.
• Arkan, Atilla. “Kindî ve İbn Rüşd’de İnsan Tasavvuru”. İslâm Araştırmaları Dergisi 12 (2004), 27-54.
• Akşit, Mirpenç. “İbn Rüşd’de Siyaset ve Ahlâk İlişkisi”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2018), 47-65.
• Averroes. “Averroes’ Commentary On Plato’s Republic”. çev. E.I. J. Rosenthal. Averroes’ Commentary On Plato’s Republic. ed. E.I. J. Rosenthal. Cambridge: Cambridge University Press, 1969.
• Belo, Catarina. Chance and Determinism in Avicenna and Averroes. Boston: Brill, 2007.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Nahnu ve’t-Turâs: Kırâât Muâsıra fî Turâsina’l-Felsefî. Mağrip: el-Merkezü’s-Sekafiyyi’l-Arabi, 1986.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Çaylak, Adem-Şahbaz, Yunus. “Eleştirel Aklın Kadim Bilgesi: İbn Rüşd ve Siyaset Felsefesi”. Muhafazakâr Düşünce 11/44 (2015), 85-97.
• Çilingir, Lokman. “İbn Rüşd: Bilimsel (Burhani ) Siyaset”. İslâm’ın Klasik Çağında Bir Felsefi Sorun Olarak Siyaset. ed. Mehmet Vural. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
• Çilingir, Lokman. “İbni Rüşd’de Din-Felsefe İlişkisi Bağlamında Siyaset”. Felsefe Dünyası 64 (2016), 31-60.
• Durak, Nejdet. “Platon’un Devlet Felsefesinde Ahlâk”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji 5/14 (2005), 235-242.
• Fahri, Macid. “İdeal Devletin Bozulması: Platon, İbn Rüşd ve İbn Haldûn”. çev. Ali Kürşat Turgut. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013), 227-238.
• Irâkî, Muhammed Atıf. “Filozoflar Reisi: İbn Rüşd”. çev. Metin Yasa-Dursun Ali Türkmen. Diyanet İlmi Dergi 43/1 (2007), 103-118.
• İbn Rüşd. Felsefe Din İlişkileri Faslu’l Makâl el Keşf an Minhâci’l-Edille. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı. çev. Kemal Işık-Mehmet Dağ. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1986.
• İbn Rüşd. Siyasete dair temel bilgiler. çev. Muharrem Hilmi Özev. İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınlar, 2005.
• İsmail Hakkı, İzmirli. “İslâm’da Felsefe Cereyanları - XII: İbni Rüşt IV”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 5/23 (1932), 20-38.
• Karakaya, Mehmet Murat. “Fârâbî ve İbn Rüşd’ün Siyaset Nazariyeleri (Mukayeseli Bir Çalışma)”. ATEBE: Dini Araştırmalar Dergisi = ATEBE: Journal for Religious Studies 4 (2020), 31-56.
• Karlığa, Bekir. “İbn Rüşd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/257-288. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Kart, Berfin. “Etik Politikayı Önceler Mi? Aristoteles’in Yanıtı Ve Günümüzde Politika”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 4 (2016), 112-134.
• Kempski, Jürgen V. “Siyaset Felsefesi”. çev. Doğan Özlem. Günümüzde Felsefe Disiplinleri. ed. Doğan Özlem. 445-476. İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 1997.
• Kızıldağ, Şaban-Eraslan, İsmail Hakkı. “İdeal Devlet Örgütü ve Temel Paradigmaları: Kadim Türk Medeniyeti Devlet Geleneği ve Diğer Felsefi Görüşlerin Analizi Çerçevesinde Sosyal Hukuk Devlet Modeli Yapılanmasına Yönelik Temel Yaklaşımlar”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6/11 (2021), 118-165.
• Korkut, Şenol. “Siyaset: Felsefe, Din ve Şehir”. İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Orwin, Alexander. “Imposing Alfarabi on Plato/Averroes’s Novel Placement of the Platonic City”. Plato’s Republic in the Islamic Context/New Perspectives on Averroes’s Commentary. ed. Douglas Kries Joshua Parens. 19-39. USA: University of Rochester Press, 2022. Basım, ts.
• Orwin, Alexander. “Introduction”. Plato’s Republic in the Islamic Context/New Perspectives on Averroes’s Commentary. ed. Douglas Kries Joshua Parens. 1-18. USA: University of Rochester Press, 2022.
• Özkan, Murat Sultan. “Orta Çağ’da Batı Dünyasında Otoritenin Sorunsallığı Tarihi ve Felsefi Bir Çözümleme”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2017), 94-134. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.334077
• Platon. Devlet. çev. M. Ali Cimcoz, Sabahattin Eyuboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
• Sankari, Farouk A. “Platon ve Fârâbî’nin Siyaset Felsefelerinin Bazı Yönlerinin Karşılaştırılması”. çev. H. Ömer Özden-Osman Elmalı, Tabula Rasa, Yıl 5 (2005), 235-242.
• Sarıoğlu, Hüseyin. “İbn Rüşd”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. ed. Eyüp Bekiryazıcı. 7/577-606. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Şahin, Hasan. “İbn Rüşd’de İnsanın Özgürlük ve Kaderi”. Gevher Nesibe Sultan Anısına Düzenlenen İbn Rüşd Kongresi Tebliğleri. Kayseri, 187-194.
• Şulul, Cevher. “İbn Rüşd’ün Siyaset Felsefesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/20 (2008), 57-69.
• Şulul, Cevher. İbn Rüşd’ün Siyaset Felsefesi-Platon’un Devlet’i ve İbn Rüşd’ün Yorumu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
• Uyanık, Mevlüt-Akyol, Aygün. “İslâm Felsefesinin Zirve Filozofu: İbn Rüşd-Faslu’l-Makâl Merkezli Bir İnceleme-”. İslâmi Araştırmalar = Journal of Islamic Research 30/1 (2019), 112-131.
• Vorlander, Karl. Felsefe Tarihi. çev. Orhhan Saadeddin - Mehmet İzzet. haz. Yüksel Kanar. İstanbul: İz Yayınları, 2. Basım, 2008.
• Vural, Mehmet. Siyaset Felsefesi Açısından Muhafazakârlık. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
• Yücedoğru, H Kübra-Bilgin, Vejdi. “Onbirinci Yüzyılda Siyasal Gerçeklik ve İslâm Siyaset Düşüncesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 729-746.