Küşâcim’in Şiirlerinde Dönemin Sosyal Hayatına Dair İzler

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 117 - 143, 15.06.2023

Harun Özel

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312454

Öz

Abbâsîler döneminde kentleşmeyle birlikte pek çok câhilî özelliklerini kaybeden bedevî Araplar içki ve eğlencelere dalmışlardır. Yabancı unsurların özellikle de Abbâsî devletinin kurulmasında emeği geçen İranlıların günlük yaşantıda büyük tesiri olmuş ve bu tesir yemekler, içecekler, ev eşyası gibi hususlarda kendini göstermiş, satranç, tavla ve polo gibi oyunlar yaygınlaşmıştır. Bazı şairler çevrelerinde meydana gelen bu olayları, farklı hayal unsurları ve imgelerle tasavvur etmişler, bu tasavvurları şiirlerinde başarılı bir biçimde kullanmışlardır. Bu şairlerin başında Abbâsîler döneminin en meşhur edebiyatçıları arasında gösterilen Küşâcim (ö. 358/969[?]) gelmektedir. Küşâcim, mediḥ, hiciv ve mers̠iye gibi klasik şiir temalarının yanı sıra tasvir şiirleriyle dikkat çekmektedir. Abbâsî toplumunun birçok âdetini, yaşayışını, oyunlarını usta bir şekilde şiirlerinde yansıtmıştır. Bu alanda söylediği şiirlerinin kalitesinden dolayı zamanının reyḥânetu’l-edeb’i diye isimlendirilmiştir. Bu çalışmada Küşâcim’in hayatı ve edebî kişiliği hakkında kısa bilgi verildikten sonra gündelik hayata dair pek çok görüntüleri barındırdığı düşünülen şiirlerinden örnekler sunulmaya çalışılmıştır. Şiir örnekleri; Yiyecekler, Meslekler, Eğlence Hayatı, İlim Meclisleri, Bayram Kutlamaları, Hediyeleşme ve Matem olmak üzere toplam yedi başlık altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Abbâsîler, Tasvir, Sosyal Hayat, Küşâcim

Traces of the Social Life of the Period in Kushājim’s Poems

Öz

Kaynakça

• ʿAbdulcebbār, Suʿūd Maḥmūd. eş-Şiʿr fī raḥābi Seyfi’d-devle el-Ḥamdānī. Ammān - Ürdün: Vizāratu’s̠-S̠eḳāfe, 2016.
• ʿAbdu Ali, ʿİṣâm. “el-Vaṣf fî şiʿri Küşâcim delâletuhu’l-fenniyye ve ḳıymetuhu’l-ictimâʿiyye”. Mecelletu’l-Âdâb Câmiʿatü Baġdâd 29 (1980) 473-487.
• Ahsen, Muhammed Manazir. Abbasiler Döneminde Sosyal Hayat. çev. Mehmet Emin Şen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Ali Mûsâ, ʿAlâʾu’d-dîn Zeki. eṣ-Ṣûretu’l-fenniyye fî şiʿri Küşâcim. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• ʾÂli Ṭuʿme, Adnân Muḥammed Âli - Kâẓım, Ḥaydar Ṣâḥib. “Ṣûretu’l-ḳıyami’l-ictimâʿiyye fî şiʿri Keşâcim”. Mecelletu’l-Bâḥis̠ 32 (2019) 441-456. https://www.iasj.net/iasj/article/176552
• Benli, Mehmet Sami. “Küşâcim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/579. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ḍayf, Şevḳī. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabī ʿaṣru’d-duvel ve’l-imārāt eş-Şām. 10 Cilt. Kahire: Dārü’l-Maʿārif, 2. Basım, 1990.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi IV - Abbasiler Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2021.
• Eke, Beğlü. “Bir Sosyal Sınıf Belirleyici Olarak Meslek Faktörü”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 43 (1987), 377-401. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/840/9310
• el-Fâḫûrî, Ḥannâ. el-Câmiʿ fî târîḫi’l-edebi’l-ʿArabî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1986.
• Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2019.
• el-Ḥamevî, Yâḳūt. Muʿcemü’l-üdebâʾ, thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1993.
• Ḥamza, Zeyneb Abdulkerim. “Vaṣfu’ṭ-ṭabīa fi’ş-şi‘ri‘l-ʿAbbāsî levḥātu Küşācim numūẕecen”. Câmiʿatu Bābil Mecelletu Kulliyeti’t-Terbiye el-Esāsiyye li’l-ʿUlūmi’t-Terbeviyye ve’l-İnsāniyye 35 (2017), 850-872. https://search.emarefa.net/detail/BIM-795468
• Harekât, İbrahim. “Berîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/498-501. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Harman, Ö. Faruk. “Matem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/127-128. Ankara: Türkiye TDV Yayınları, 2003.
• İbnü’l-ʿİmâd el-Ḥanbelî, Ebu’l-Fellâḥ ʿAbdulḥay b. Aḥmed b. Muḥammed. Şeẕerâtu’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Maḥmûd el-Arnaûṭ. Dımaşḳ - Beyrut: Dârü İbn Kes̠îr, 1986.
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1997.
• Küşâcim, Maḥmud b. el-Ḥuseyn. Dîvânu Küşâcim. thk. ʿAbdulvâḥid Şaʿlân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḥâncı, 1997.
• Küşācim, Maḥmud b. el-Ḥuseyn. el-Meṣāyid ve’l-meṭārid. Bağdat: Maṭbaʿatu Dāri’l-Maʿrife, 1954.
• Küşâcim, Maḥmud b. el-Ḥuseyn. el-Beyzere. thk. Muhammed Kürd Ali. Dımaşk: Maṭbûʿâtu'l-Mecmaʿi'l-ʿİlmî el-Arabî, ts.
• el-Kütübî, İbn Şâkir. Fevâtü’l-vefeyât. 4 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, 1974.
• Sezgin, Fuat. Târîḫu’t-turâs̠i’l-ʿArabî. çev. Maḥmud Fehmî Ḥicâzî. 5 Cilt. Suud: Câmiʿatu’l-İmâm Muḥammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1991.
• es̠-S̠eʿâlibî, Ebû Manṣûr. Yetîmetü’d-dehr fî meḥâsini ehli’l-ʿaṣr. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1983.
• Süyûṭî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. Ḥüsnü’l-muḥâḍara fî târîḫi Mıṣır ve’l-Ḳâhire. thk. Muḥammed Ebü’l-Faḍl İbrâhîm. 2 Cilt. Mıṣır: Dârü İḥyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1967.
• Süleymān, İḥsān Maḥmūd. Şuʿarāʾ ve mufekkirūn ḥavle Seyfi’d-devle el-Ḥamdānī. Sudan: Ümmü Derman Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• eş-Şemmerī, Ḥuseyn ʿUbeyd Şerrād - ʿAbbās, Ḥāzım Kerīm. “el-Bunyetu’l- īkāʿiyye el-ḫāriciyye fī ʿAlaviyyāti Ebi’l-Fetḥ Küşācim”. Kufa Studies Center Journal 1/44 (2012), 91-132. https://doi.org/10.36322/jksc.v1i24.4721
• eş-Şuveyʿir, Muḥammed b. Saʿd. “Küşâcim eş-şâʿiru’l-ʿâlim ve’l-vâṣıfu’l-mubdiʿ”. Mecelletu’l-Fayṣal 39 (1980), 70-74.
• Yanık, Nevzat H. Arap Şiirinde Tasvir (Cahiliye-Abbasiler). Erzurum: Fenomen yayıncılık, 2010.
• Yıldırım, Taner. “Abbasîlerde Bilgi Toplama ve Haberleşme”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27/1 (2017), 249-264. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346463
• Zeydân, Corci. Târîḫu’l-âdâbi’l-lugati’l-ʿArabiyye. Kahire: Muessesetü Hindâvî li’Taʿlîm ve’s̠- S̠eḳâfe, 2012.
• ez-Ziriklî, Ḫayreddîn. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.