Antik Mısır’da Tanrı ve Ölüm Tasavvurları

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 235 - 255, 15.06.2023

Meryem Karagülle Çifçi

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312472

Öz

Günümüzde mensubu bulunsun ya da bulunmasın, yeryüzünde yaşamış olan her din kendine inananlar tarafından doğaüstü ve emsalsiz olarak algılanmıştır. Dinler, içlerinde kendilerinden bazen korkular bazense merhametine mazhar olabilmek adına çeşitli ritüellerle yaklaşılan mabut ya da mabutlar içerebilmiştir. Antik Mısırlılar, günümüzde mensubu bulunmamasına rağmen ortaya koydukları tanrı ve ölüm inancıyla nevi şahsına münhasır diyebileceğimiz, tamamen Mısırlılara mahsus bir dini sistem vücuda getirmiştir. Bu dinin merkez noktasını oluşturan tanrılar ve öte dünya tasvirleri ise gerek hiyeroglif metinlerinde gerekse mezar süslemelerinde kendilerine oldukça önemli bir zemin bulmuştur. Çalışmamızda tarihi süreç içerisinde değişen Mısır’da, öz nitelikleriyle değişmeyen iki unsur olan tanrı ve ölüm inancına Mısırlıların ne şekilde baktığı ele alınmıştır. Tanrı inancını oluşturan temel faktörler, bu inancın bir panteona dönüşme süreci, ölümün Mısırlı bireyde neler çağrıştırdığı ve bunun sonucunda ortaya çıkan öte dünya telakkileri irdelenmiştir. Sonuç olarak Mısır dininin diğer pek çok dine kıyasla tanrı ve ölüm kavramlarını neden daha fazla ön plana çıkardığı ele alınmış ve bu iki kavramın Mısırlıların dünyayı algılayış biçimine, dine ve ölüm sonrasına bakışına etkisinin nasıl olduğu tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Antik Mısır, Antik Mısır Tanrıları, Ölüm Tasavvuru, Mısır Dini

The Conception of God and Death in Ancient Egypt

Öz

Kaynakça

• Assmann, Jan - Lorton (transl.), David. Death and Salvation in Ancient Egypt. London: Cornell University Press, Abridged and Updated., 2005.
• Atilgan, Mehmet. “Antik Çağın En Önemli Yazı Malzemesi: Papirüs”. Information World / Bilgi Dunyasi 7/2 (Ekim 2006), 293-312. https://doi.org/10.15612/bd.2006.378
• Babila, Muhsin Haji Azeez. “Eski Mısır’da Kadın”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1 (2016), 129-144. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=uvt&AN=209299&lang=tr&site=ehost-live
• Baker, Leslie Scott, Jr. Archaeological Backgrounds of the Sanctuary: A Search for Egyptian Cultural Influence in the Construction of the Hebrew Tent-Sanctuary. ProQuest Dissertations and Theses. Ann Arbor: Andrews University, Ph.D., 2019. ProQuest Dissertations & Theses Global (2306501402). https://www.proquest.com/dissertations-theses/archaeological-backgrounds-sanctuary-search/docview/2306501402/se-2?accountid=159111
• Bandy, Alissa Michelle. Death on the Horizon: Osteoethnography of the People of Akhetaten - ProQuest Dissertations & Theses Global - ProQuest. University of Arkansas, Ph.D., 2019. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/pqdtglobal/docview/2317592673/3246224FF36E45CBPQ/19?accountid=159111
• Brewer, Douglas J. Mısır ve Mısırlılar. Arkadaş Yayınevi, 2011.
• Budge, E. A. Wallis. Legends of the Egyptian Gods. New York: Dover Publications, 1994.
• Budge, E A Wallis (Ernest Alfred Wallis). The Gods of the Egyptians, or, Studies in Egyptian Mythology. London: Methuen&Co, 1904.
• Budge, Ernest Alfred Wallis. Mısır’da Ölüm Sonrası Fikri. Dönüşüm Basım Yayım, 2001.
• Bunson, Margaret R. Encyclopedia of Ancient Egypt. Facts On File, 2002.
• Černý, Jaroslav. Ancient Egyptian Religion. Hutchinson’s University Library, 1957.
• Champdor, Albert. Mısır’ın Ölüler Kitabı: British Museum’daki Ani, Hunefer, Anhai Papirüslerine Göre. Ruh ve Madde Yayınları (RM), 2006.
• Curry, Andrew. “Egypt’s Eternal City”. Archaeology 72/2 (03 Nisan 2019), 26-33. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=asn&AN=134419205&lang=tr&site=ehost-live Çifçi, Meryem Karagülle. Antik Mısır’da Tanrılar, Öte Dünya ve Din. İstanbul: Banliyö Kitap, 2023.
• David, Ann Rosalie. Handbook to Life in Ancient Egypt. Oxford University Press, 1999.
• Decker, W. “Some Aspects of Sport in Ritual and Religion in Ancient Egypt”. Arys-Antiguedad Religiones Y Sociedades 15 (2017), 11-20. https://doi.org/10.20318/ARYS.2017.3839
• Desplancques, Sophie. Antik Mısır. Dost Kitabevi, 2016.
• Döner, Ertuğrul - Menteş, Savaş. “Gelenek Aktarımı: Atalar Dini (Mısır Kültürü, Hz. Musa ve İsrailoğulları Örneği)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2022), 173-200. https://doi.org/10.30627/cuilah.1158936
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi - Cilt 1 - Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına. Istanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Finnestad, Rb. “On Transposing Soul and Body into a Monistic Conception of Being, an Example from Ancient-Egypt”. Religion 16/4 (Ekim 1986), 359-373. https://doi.org/10.1016/0048-721X(86)90020-5 Galpaz-Feller, P. “Silver and Gold, Exodus-III,22 (Examining the Motif of Gift Acceptance as a Theological Literary Expression of a Common Custom in Ancient Egypt)”. Revue Biblique 109/2 (Nisan 2002), 197-209.
• Günaltay, M. Şemseddin. Dinler Tarihi Yeryüzündeki Ilkel Dinler. İstanbul: Kesit Yayınları, 2006.
• Gündüz, Altay. Mezopotamya ve Eski Mısır Bilim, Teknoloji, Toplumsal Yapı ve Kültür. Istanbul: Büke Yayınları, 2003.
• Halman, Talat Sait. Eski Mısır’dan Şiirler - Güneş-Tanrı İle Sevgi Ozanı. Yapı Kredi Yayınları, 2. Basım, 1995. http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=45F498A1AAFD6B51C7B2EC7A185AE103
• Hayen, Todd. Ancient Egyptian Sacred Science and the Loss of Soul in Modern Materialism. ProQuest Dissertations and Theses. United States -- California: Pacifica Graduate Institute, Ph.D., 2014. https://www.proquest.com/publiccontent/docview/1625429792/abstract/5B4B27F817124F32PQ/10
• Hornung, Erik vd. (ed.). Ancient Egyptian Chronology. Leiden ; Boston: Brill, 2006.
• Hornung, Erik. Conceptions of God in Ancient Egypt: The One and the Many. Cornell University Press, 1982.
• Hornung, Erik. Mısırbilime Giriş. Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Ikram, Salima. Death and Burial in Ancient Egypt. Cairo, Egypt: The American University in Cairo Press, 2015, ts.
• İnan, Afet. Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
• Kurhan, Mürüvvet. “Asırlar Boyu Tanrı Rê”. Belleten 58/221 (1994), 001-028.
• Kurhan, Mürüvvet. “Eski İmparatorluk Devrinde Tanrı Rê”. Belleten 57/218 (1993), 001-026. https://belleten.gov.tr/tam-metin/2237/tur
• Kurhan, Mürüvvet. “Eski Mısır Dini”. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. ed. Sarıkçıoğlu Ekrem. Fakülte Kitabevi Yayınları. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Kurhan, Mürüvvet. “Eski Mısır Kraliyet Tanrısı Ptah”. Belleten [TTK Belleten] [Türk Tarih Kurumu Belleten] LVIII/222 (1994), 265-278. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php? navdil=tr&midno=139552500&tarama=eski+m%C4%B1s%C4%B1r
• Kurhan, Mürüvvet. “Eski Mısır Orta İmparatorluk Devrinde Siyasî ve Dinî Durum”. Belleten [TTK Belleten] [Türk Tarih Kurumu Belleten] LVII/220 (1993), 699-729. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=139554375&tarama=eski+m%C4%B1s%C4%B1r
• Kurhan, Mürüvvet. “İmparatorluk Tanrısı Amon”. Belleten [TTK Belleten] [Türk Tarih Kurumu Belleten] LIX/226 (1995), 499-582. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=139603125&tarama=imparatorluk%20tanr%C4%B1s%C4%B1%20amon
• Leonard William King - Henry Reginald Holland. “Yeni Keşifler Işığında Mısır, Kalde, Suriye, Babil ve Asur Tarihi”, 409.
• Meral, Yasin. “Hz. Lokman’ın Öğütleri ve Antik Mısır’ın Sebayt Metinleri”. Milel ve Nihal (Dergi) XV/1 (2018), 7-32. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=111780000&tarama=antik+m%C4%B1s%C4%B1r
• Meral, Yasin. Samiri’nin Buzağısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Meyer-Dietrich, Erika. “When Natural Phenomena Enter the Symbolic Sphere: An Ecological Perspective on Ritual Texts within the Egyptian Funerary Cult”. Numen 51/1 (2004), 1-19. http://www.jstor.org/stable/3270536
• Moret, A. The Nile and Egyptian Civilization. Routledge, 2013.
• Moss, Kelly A. The Development and Diffusion of the Cult of Isis in the Hellenistic Period. ProQuest Dissertations and Theses. United States -- Arizona: The University of Arizona, M.A., 2017. https://www.proquest.com/publiccontent/docview/1909315562/abstract/5B4B27F817124F32PQ/4 Oestigaard, T. Sources of Religion, 2018.
• Olgun, Hakan. “Hz. Musa’nın Yüzleştiği Statüko: Kadim Mısır’ın Ma’at Doktrini”. Milel ve Nihal 15/2 (28 Aralık 2018), 149-169. https://doi.org/10.17131/milel.505037
• Olgun, Hakan. Hz. Musanin Muhalefeti: Horusu Öldürmek. MilelNihal, 2021.
• Özer, Yusuf Ziya. Mısır tarihi. Verlag nicht ermittelbar, 1987.
• Pinch, Geraldine. Handbook of Egyptian Mythology. California: ABC-CLIO, 2002.
• Redman, Tiffany Ann. Mut and Her Inner Circle: A Study of the Interconnectedness of the New Kingdom Goddesses at Thebes. ProQuest Dissertations and Theses. Ann Arbor: The University of Memphis, Ph.D., 2021. ProQuest Dissertations & Theses Global (2604875372). https://www.proquest.com/dissertations-theses/mut-her-inner-circle-study-interconnectedness-new/docview/2604875372/se-2 Remler, Pat. Egyptian Mythology A to Z, 3rd Edition, 2010. http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=169f3ff0d10cf70ea6643ffd390b54fc
• Rodbard, Simon. “The Heart Scarab of the Ancient Egyptians”. American Heart Journal 45/6 (01 Haziran 1953), 918-924. https://doi.org/10.1016/0002-8703(53)90140-9
• Rossi, Corinna. “On Measuring Ancient Egyptian Architecture”. The Journal of Egyptian Archaeology 106/1-2 (01 Haziran 2020), 229-238. https://doi.org/10.1177/0307513320975782
• Sabbahy, Lisa K. All Things Ancient Egypt. An Encyclopedia of the Ancient Egyptian World. California: Greenwood, 2019.
• Scalf, F. “From the Beginning to the End: How to Generate and Transmit Funerary Texts in Ancient Egypt”. Journal of Ancient Near Eastern Religions 15/2 (2016), 202-223. https://doi.org/10.1163/15692124-12341274
• Schimmel, Annamarie. Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 1999.
• Shaw, Ian - Bloxam, Elizabeth. The Oxford Handbook of Egyptology. New York: Oxford University Press, 2021.
• Shaw, Ian - Nicholson, Paul T. The British Museum Dictionary of Ancient Egypt. London: British Museum Press, 2008.
• Tiele, Cornelis Petrus. Comparative History of the Egyptian and Mesopotamian Religions. Trubner, 2007.
• Ünver, A. Süheyl. “Eski Mısır’da, İslam Dünyasında ve Bizde Tahnit Maddeleri Hakkında”. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, 581-587. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=138101250&tarama=eski+m%C4%B1s%C4%B1r
• Valbelle, Dominigue. Eski Mısır’da Yaşam. çev. Cem Muhtaroğlu. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 1. 1992.
• Vercoutter, Jean. Eski Mısır. Iletisim Yayinlari, 2020.
• Wiedemann, Alfred. Religion of the Ancient Egyptians. Courier Corporation, 2012.
• Wilkinson, Richard H. The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. New York: Thames & Hudson, First edition., 2003.
• Wilkinson, Richard H. The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson, 2017.
• Wilkinson, Toby. The Rise and Fall of Ancient Egypt. London: Bloomsbury Publishing, 2010.
• Wilkinson, Toby A. H. Eski Mısır: MÖ 3000’den Kleopatra’ya Bir Uygarlığın Tarihi. Say Yayınları, 2013.
• “Egyptian Religion”. Columbia Electronic Encyclopedia, 6th Edition, 1-3. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=asn&AN=134512834&lang=tr&site=ehost-live