Kur’ân-ı Kerîm Eğitim ve Öğretiminin İdeal Yaşı

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 20, 441 - 463, 15.12.2023

Halil İbrahim Önder

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405301

Öz

İslâm toplumlarında Kur’ân-ı Kerîm eğitim ve öğretimi temel olarak görülmüş, daha sonra öğrenilecek bilgiler bu temel üzerine bina edilmiştir. İslâm’ın ilk yıllarından itibaren dinin şiarlarından birisi haline gelen Kur’ân eğitim ve öğretimi, çocukların kalplerinde İslâm inancının yerleşmesine vesile olması sebebiyle de önemsenmiştir. Asr-ı Saâdet’te temeli atılmış ve yüzyıllar içinde gelişme göstermiş olan İslâmî eğitim geleneğinde erken yaşta edinilen bilgi, taşa yazılan yazıya; yaşlılıkta öğrenilen bilgi ise suya yazılan yazıya benzetilerek çocuk eğitimi, Kur’ân eğitimiyle başlatılmıştır. Günümüzde özellikle örgün öğretim kapsamındaki Kur’ân eğitim ve öğretiminin problemlerinden bazıları, yaş ile ilgilidir. Zira eğitime başlama yaşı, diğer bileşenlerle birlikte eğitimin niteliğini belirleyici bir faktör olma hüviyetine sahiptir. Kur’ân-ı Kerîm eğitim ve öğretiminin ideal yaşının tayini ve ilgili hususlar, bu araştırmanın temel problemini teşkil etmektedir. Söz konusu problemle ilgili olduğu düşünülen literatür, tarihi tecrübe ışığında yorumlanmıştır. Çalışmada, çocukluk dönemini temsil eden erken yaşların, Kur’ân eğitim ve öğretimi için daha elverişli yaşlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Kur’ân-ı Kerîm, Eğitim-Öğretim, Öğrenim Yaşı, Süreç

Ideal Age for Education and Teaching of the Holy Quran

Öz

In Islamic societies, the teaching and learning of the Quran was seen as the basis, and the knowledge to be learned later was built on this basis. Qur’anic education and training, since the early years of Islam has become a prominent sign of the religion, and it is highly valued for the role it plays in instilling belief in Islam in the hearts of children. In the Islamic educational tradition, which began during the Asr al-Sa‘adah (Golden Age) and developed over the centuries, it was believed that knowledge acquired at a young age is like writing on stone, while knowledge acquired at an old age is like writing on water. Therefore, children’s education always began with Qur’anic instruction. Today, some of the primary challenges of Qur’anic education and training, specifically in formal education, are closely linked to age. The starting age of education, alongside other elements, play a vital role in determining the education's quality. Therefore, the primary focus of this research is to determine the optimal age for Qur’anic education and training, as well as other related issues. This research investigates this main problem by interpreting relevant literature in the context of historical experience. In the study, it has been concluded that the early ages representing childhood are more suitable for Qur’anic education and training.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, The Holy Qur’an, Education-Training, Learning Age, Process

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri. haz. Kazım Arısan - Duygu Arısan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Açıkgenç, Alparslan. “Fazlurrahman”. TDV Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/280-286. İstanbul: TDV Yay., 1995.
• Ağırbaş, Abdulhekim. “Camilerde Hafta Sonu Kur’ân Öğretimi: DİB ve DİTİB Örneği”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/2 (2022), 275-294.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 1955.
• Akyüz, Yahya. “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 5/5 (1994), 1-47. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000206 Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi, 2018.
• Alemdar, Yusuf. “Teknik ve Estetik Açıdan Kur’ân Öğretme ve Okumaya Dair Bazı Gözlem ve Görüşler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 213-252.
• Alper, Ömer Mahir. “İbn Sînâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/319-322. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Alâ’ el-Hemedânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/286-287. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Yümn el-Kindî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/351-352. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Atay, Hüseyin. İbn Sînâ’da Varlık Nazariyesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2001.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/223-233. İstanbul: TDV Yay., 2010.
• Aynî, Mehmet Ali. Dârülfünun Tarihi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1927.
• Baltacı, Cahit. “Mektep”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/6-7. Ankara: TDV Yay., 2004.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Alî. es-Sünenü’s-sağîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. Pakistan: Camiatü’d-dirâsâtü’l-İslâmiyye, 1989.
• Binbaşıoğlu, Cavit. Eğitim Psikolojisi. Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi, 1982.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki - Muhibbüddin el-Hatip. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1980.
• Bulut, Zahide. 18-50 Yaş Arası Bayanların Kur’ân Kurslarına Devam Motivasyonları (Ankara- Keçiören Örneği). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Câhiz, Ebû Osman 'Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselam Hârûn. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
• Cebeci, Suat - Ünsal, Bilal. “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/11 (2006), 27-52.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Ebû Sâlih el-Müezzin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/226. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Çaylı, Ahmet Fatih. Kur’ân Kursu Öğreticilerine Göre Hafızlık Eğitimi ve Problemleri (Göller Bölgesi Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Çelebi, Ahmed. İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yay., 2013.
• Desmurget, Michel. Dijital Ahmak Fabrikası. çev. Ömer Kemal Buhârî. İstanbul: İnsan Yay., 2022.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Ahmet Hamdi Akseki”. Erişim 24 Temmuz 2020. https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Person/PresidentDetail/27/ahmet-hamdi-akseki Elmalılı M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Ergin, Osman. Türkiye Maârif Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Gültaş, Saadet. “Mûsikî Sohbeti, Bekir Sıtkı Sezgin’le Dinî-Tasavvufî Mûsikî ve Klasik Mûsikîmiz Hakkında Mülâkat”. Kök 1/13 (1982), 24-27.
• Gültaş, Saadet. “Mûsikî Sohbeti, Bekir Sıtkı Sezgin’le Dinî-Tasavvufî Mûsikî ve Klasik Mûsikîmiz Hakkında Mülâkat”. Kök 1/16 (1982), 43-45.
• Gültaş, Saadet. “Mûsikî Sohbeti, Bekir Sıtkı Sezgin’le Dinî-Tasavvufî Mûsikî ve Klasik Mûsikîmiz Hakkında Mülâkat”. Kök 2/17 (1982), 38-39.
• Güneş, Firdevs. “Okuma Yazma Öğrenme Yaşı”. Eğitimde Kuram ve Uygulama 9/4 (2013), 280-298.
• Güneş, Firdevs. “Okuma-Yazma Öğretiminde Cümlenin Önemi”. Türklük Bilimi Araştırmaları 13/13 (2003), 39-48.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Dönemi Bursa’sında Eğitim-Öğretim Vakıflarına Genel Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 183-191.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• İbn Battûta. Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. İbrahim et-Tancî. Rihletü İbn Battûta Tuhfetü’n-nüzzâr fî garâibi’l-emsâr ve acâibi’l-esfâr. thk. Muhammed Abdülmün’im el-Uryân - Mustafa el-Kassâs. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1987.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru Ya’reb, 2004.
• İbn Sahnûn, Muhammed. Kitâbü âdâbü’l-muallimîn. thk. Muhammed el-Arûsî el-Matvî. Tunus: Dârü’l-Kütübi’ş-Şarkiyye, 1972.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî el-İşbîlî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî el-İşbîlî. el-Avâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammar Tâlibî. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh el-Me‘âfirî el-İşbîlî. Kânûnü’t-te’vîl. thk. Muhammed Süleymânî. Cidde: Dârü’l-Kıble, 1986.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Ali. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. G. Bergstrasser. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Hâc el-Abderî, Ebû Abdullah Muhammed. el-Medhal. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, ts.
• İbrahim Hakkı Erzurûmî. Mârifetnâme. İstanbul: Matbaa-i Ahmet Kâmil, 1330.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal Râgıb. Muhâdarâtü’l-üdebâ. thk. İbrahim Zeydan. Kahire: Mektebetü’l-Hilâl, 1902.
• Kâbisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Meâfirî el-Kayrevânî. er-Risâletü’l-müfessıla li ahvâli’l-müteallimîn ve ahkâmi’l-muallimîn ve’l-müteallimîn. thk. Ahmed Hâlid. Tunus: Şeriketü’t-Tunîsiyye, 1986.
• Kandemir, M. Yaşar. “Irakî Zeynüddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/118-121. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Karataş, Şuayip. “Kur’an Dersinin Temel Problemleri ve Çözüm Önerileri: Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Örneği”. Uluslararası Yüksek Din Öğretimi Sempozyumu. ed. Fikret Karaman. 1/129-147. Malatya: İnönü Üniversitesi Yay., 2019.
• Karataş, Zübeyir. “Fahreddîn er-Râzî ve Seyyid Kutub Özelinde Sosyal Çevrenin Tefsire ve Müfessire Etkisi”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 15/1 (2023), 122-136.
• Kazan, Ahmet. Uleymî’nin Fethu’r-Rahman Tefsirinde Kıraat Olgusu. Ankara: Son Çağ Akademi, 2022.
• Keklik, Ebubekir. “Maarif Nazırı Emrullah Efendi ve Tuba Ağacı Nazariyesi: Eğitim Reformuna Nereden Başlamalı?” Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/2 (2020), 79-96.
• Kılıç, Elif. Kur’ân Okumanın Ergenlik Dönemi Bireyleri Üzerindeki Etkileri (Sakarya ve İzmit Kur’ân Kursları Örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kılıç, Hulusi. “Fîrûzâbâdî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 13/142-145. İstanbul: TDV Yay., 1996.
• Kırca, Celal. “İbn Teymiyye, Mecdüddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/390-391. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Kozakoğlu, Ekrem. Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesi ve Kur’an Eğitimine Katkısı (Konya Selçuklu Mustafa Büyükkaplan Hafız İmam Hatip Ortaokulu Örneği) (Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019).
• Memurlar.net. “Türkiye’nin yüzde 59’u Kuran okumayı bilmiyor”. Erişim 17 Mayıs 2022. https://video.memurlar.net/video/49114/turkiye-nin-yuzde-59-u-kuran-okumayi-bilmiyor.html Okcu, Abdülmecit. “Kur’ân’ın Lafız-Mana ve Kıraat Yönünden İ’cazı/Eşsizliği”. Ekev Akademi Dergisi 3/2 (2001), 73-90.
• Öcal, Mustafa. İmam Hatip Liseleri ve İlköğretim Okulları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003.
• Önder, Halil İbrahim. Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Kur’an-ı Kerim Eğitim ve Öğretimi (Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021).
• Önder, Halil İbrahim. “Kur’ân-ı Kerîm Eğitim ve Öğretiminde Lafız ve Mananın Yerine Dair Bazı Değerlendirme ve Tespitler”. Thesophia 3 (2021), 165-187. https://doi.org/10.5281/zenodo.5806626 Öymen, Hıfzırrahman R. - Dağ, Mehmet. İslâm Eğitim Tarihi. Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1974.
• Özaydın, Abdülkerim. “İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/132-134. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Özer, Habibe. Okul Öncesi Eğitim Kurumuna Devam Eden Çocukların Anadil Gelişimleri ile İkinci Dil Öğrenmeleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2003.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dinî Motifler. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Selçuk, Ziya. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları, 2001.
• Soysal, Fikri. “Erken Çocukluk Dönemi Müzik Eğitimi”. The Journal Of Academic Social Science Studies 5/3 (2012), 191-207. https://doi.org/DOI : 10.9761/jasss_81
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Turan, Maşallah. “Kur’ân’ın Lafızlarının İlahi Olup-Olmadığı Üzerine Mülâhazalar”. Social Sciences Studies Journal 5/37 (2019), 3154-3169. https://doi.org/DOI:10.26449/sssj.1552
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Sevre es-Sülemi, es-Sünen, thk. Beşşâr Avvâd Maruf (Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996)
• Turan, Osman. “Selçuk Devri Vakfiyeleri, 1. Şemseddin Altun - Aba, Vakfiyesi ve Hayatı”. Belleten 11/42 (1947), 197-235.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldûn”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/538-543. İstanbul: TDV Yay., 1999.
• Woolfolk, Anita. Eğitim Psikolojisi. çev. Duygu Özen. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2015.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdullâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu’cemü’l-üdebâ (İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb). thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşkörizade Ahmed Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/151-152. İstanbul: TDV Yay., 2011.
• Yûsuf Has Hâcib. Kutadgu Bilig. ed. Halil Aşıcı. haz. Muzaffer Tunçel. Ankara: Gençlik Spor Yay., 2019.
• Zernûcî, Burhâneddin. Ta’lîmü’l-müteallim. Dersaadet: Ârif Efendi Matbaası, ts.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1943.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme/Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. haz. Muzaffer Albayrak - Kevser Şeker. İstanbul: Bion Matbaacılık, 2014. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye. Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1316.