Kur’ân’ın Temel İlkelerinin İnşâsı Bağlamında Meâric Sûresi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 20, 547 - 567, 15.12.2023

Derya Güney

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405372

Öz

Kur’ân, dünya görüşünü bir süreç dâhilinde ortaya koymuştur. Bu anlamda hem mekân hem de zaman boyutuyla Mekke’de başlayan söz, Medine’de devam etmiştir. Allah tasavvuru başta olmak üzere varlığa dair tüm tasavvuru bu süreç içinde şekillendiren Kur’ân, söze temel ilkelerini inşa etmekle başlar. Bu inşa ediş, Kur’ân’ın bütününe sirayet etmiş olmakla birlikte, vahyin dünya görüşünün temel kodları Mekke’de oluşturulmuştur. Bu bağlamda, Mekkî dönemi yaşamış bir müminin, dinin ne olduğu ve insandan neler beklediğine dair bir bilinçle kuşandığını ve Medine atmosferine hazır hale geldiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Medenî dönemde ise yeni bir vasatın farklı gündemlerinde temel ilkelerin kuşatıcı ve belirleyici atmosferine çekilmek istenmiştir. Nitekim bu atmosfer özü itibariyle Mekke ruhunu hatırlatmış ve bu ruhun hiçbir koşulda ıskalanmaması gereğine işaret etmiştir. Bu anlamda Mekkî dönem kemâle ermesi beklenen eksik bir sözün başlangıcı olmadığı gibi, Medenî dönem itikadî ve amelî anlamda en mütekâmil sözün söylendiği bir vasat olarak görülmemelidir. Aksi halde muhatabının inşasını hedefleyen Kur’ân’ın dil ve üslûbu göz ardı edilmiş olur. Çalışmada, Meâric Sûresi, Kur’ân’ın bütününe sirayet etmiş olan dünya görüşü ve başından beri değişmeyen temel ilkeleri ekseninde bir okumaya tabi tutulmuş; böylece Mekkî ve Medenî dönemler arasındaki irtibat, Kur’ân dili açısından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buna göre sûrede âhiret, şahsî sorumluluk, servetin paylaşımı ve iffetli yaşam gibi konular ele alınırken evlilik, zekât ve ribâ gibi Medenî dönemin meselesi olarak düşünülen hususlara dair temel yaklaşımların ortaya konulduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân Dili, Mekkî-Medenî, Meâric Sûresi, Kur’ânî İlkeler

The Formation of Fundamental Qur’ānic Principles in Surah Maarij

Öz

The Qur’ān has presented its worldview in a gradual process, revealing its message through both the dimensions of space and time. The discourse that originated in Mecca continued in Medina. Throughout this process, the Qur’ān shaped all conceptions related to divinity and existence, laying the foundation for its fundamental principles. Although this constructive process permeates the entirety of the Qur’ān, the essential codes of the divine worldview were established in Mecca. Hence, it would not be wrong to say that a believer who lived during the Meccan period acquired a consciousness about the essence of religion and what was expected from humanity, making them prepared for the atmosphere of Medina. In the Medinan period, Muslims found themselves dealing with different agendas, yet they sought to be drawn into the comprehensive and decisive atmosphere of the fundamental principles, reminiscent of the spirit of Mecca, which should never be neglected under any circumstances. Thus, the Meccan period should not be seen as the incomplete beginning of a word that is expected to reach perfection, nor should the Medinan period be considered as the definitive and most advanced expression of faith and practice. Otherwise, the language and style of the Qur’ān, which aims to construct its addressee, will be ignored. In this study, Surah al-Maarij has been analyzed in the context of the fundamental principles that have permeated the entirety of the Qur’ān and remained unchanged since its inception, aiming to demonstrate the connection between the Meccan and Medinan periods from the perspective of the Qur’ānic language. According to this, while issues related to the afterlife, personal responsibility, sharing of wealth and chaste life are discussed, basic approaches to matters considered as concerns of the Medinan period such as marriage, zakāt and ribā have been identified.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’ānic Language, Meccan-Medinan, Surah Maarij, Qur’ānic Principles

Kaynakça

• Aksoy, Soner. Kur’an’daki Haberler Neyin Habercisidir. İstanbul: Kitâbî Yay., 2023.
• Âlûsî, Ebü’s-S̱enâ Şihâbuddîn Maḥmûd b. ʿAbdillâh b. Maḥmûd el-Ḥuseynî. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîr el-Ḳur’âni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿu’l-mes̱ânî. thk. ʿAlî ʿAbdubârî ʿAṭiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Âlûsî, Mahmûd Şükrî el-Baġdavî. Bulûġu’l-ereb fî maʿrifeti aḥvâli’l-ʿArab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî. 2. Basım. 3 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
• Bâzergan, Mehdi. Kur’an’ın Nüzul Süreci. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l Kur’an. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yay., 2017.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. 3 Cilt. İstanbul: Risale Yay., 2005.
• Derveze, Muhammed İzzet b. ʿAbdilhâdî. et-Tefsîru’l- ḥadîs̱. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-İhyai’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1963.
• Düzenli, Yaşar. Merkez Çevre İlişkisi Açısından Kur’ân-ı Kerim. İstanbul: Araştırma ve Kültür Vakfı Yay., 2007.
• Düzenli, Yaşar. Üslub ve Semantik Açıdan Kur’an ve Şefaat. İstanbul: Pınar Yay., 2006.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Hayyân el-Endelüsî. Tefsîru’l-Bahru’l-Muhît. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993. Elik, Hasan - Coşkun, Muhammed. Tevhit Mesajı. 3. Basım. İstanbul: İFAV Yay., 2016.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yay., 1997.
• Fidan, Ayşenur. Kur’ân Dilinde Mekkî ve Medenî Âyetlerin Bütünlüğü. 2. Basım. İstanbul: Kitâbî Yay., 2023.
• Fidan, Ayşenur. “Kur’ân’da Geleceğe Dair Gaybî Haberler: el-İsra 17/79, er-Rûm 30/1-5 ve el-Fetih 48/27. Ayetleri”. Bilimname 2019/38 (2019), 837-862.
• Fidan, Ayşenur. “Müstakil Mekkî-Medenî Eserleri ve Müellifleri Üzerine Bir Literatür İncelemesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (2021), 690-715.
• Gelgeç, Sevim. Bir Mübeyyin Olarak Kur’ân ve Hz. Peygamber. Ankara: Fecr Yay., 2022.
• Gelgeç, Sevim. Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi. Ankara: Fecr Yay., 2022.
• Güney, Derya. Mü’min Şahsiyetin İnşası Bağlamında Kur’an’da Dua. Ankara: Fecr Yay., 2020.
• İbn ʿÂşûr. Muḥammed et-Ṭâhir b. Muḥammed b. et-Ṭâhir. et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dârü’l- Tûnîsiyye, 1984.
• İbn Hişam, Ebû Muḥammed Cemâlüddîn ʿAbdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Ḥimyerî el-Meâfirî el-Basrî. et-Tîcân fî mülûki Ḥimyer. San’a: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Ebhâssi’l-Yemeniyye, 1928.
• İbn Kes̱îr, Ebü’l-Fidâʾ ʿİmâdüddîn İsmâîl b. Şiḥâbiddîn Ömer b. Kes̱îr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımeşḳî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿazîm. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ġaddi’l-Cedîd, 2007.
• İsfehânî, Ebû Müslim Muḥammed b. Baḥr. Tefsîru Ebi Müslim el-İsfehânî. thk. Hudr Muḥammed Nebhâ. b.y.: Dirâsetü Tahlîlîye, ts.
• Karataş, Şuayip. Kur’ân’ın Konusu Olarak Melekler. 2. Basım. İstanbul: İFAV Yay., 2023.
• Kotan, Şevket. “Kur’an’da Cahiliye Araplarının Allah İnancı”. Cahiliye Araplarının Uluhiyet Anlayışı. ed. M. Mahfuz Söylemez vd. 167-182. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2015.
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdilllah Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Bekir Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed el-Berdunî - İbrâhim Ettafeyyîş. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l Kütübü’l-Mısriyye, 1964.
• Mâtürîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Tefsîru’l-Mâtürîdî. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Muḳâtil b. Süleymân, Ebü’l-Ḥasen el-Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. thk. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Turâs, 2002.
• Osmançelebioğlu, Serhan. “Kur’ânî Üslup Açısından İnfitâr Sûresi”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/1 (2020), 103-124.
• Râzî, Ebû ʿAbdillah Faḥruddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî, 1999.
• Robinson, Neal. Kur’an’ı Keşfetmek. çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: KURAMER Yay., 2018.
• Söylemez, M. Mahfuz. “İlk Dönem İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı”. Cahiliye Araplarının Ahiret İnancı. ed. M. Mahfuz Söylemez vd. 9-49. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2016.
• Süyûṭî. Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr el-Ḫuḍayrî, el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân, thk. Şuayb el-Arnavût. Dımaşk: Müessetü’r-Risâle, 2008.
• Şâṭıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ el-Laḫmî el-Ġırnâṭî. el-Muvâfaḳât fî usûli’ş-şerî ʿa. thk. ʿAbdullah Dıraz. 4 Cilt. Kahire: el-Matbuatü’r-Rahmâniyye, ts.
• Şulul. Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. 5. Basım. İstanbul: İnsan Yay., 2014.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’ l-beyân ʿan teʾvîli ʾâyi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tabersî, Ebû ʿAlî Emînü’l-İslâmî ebî ʿAlî el-Fażl b. el-Ḥasen. Tefsîru mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Murteża, 2006.
• Vâḥidî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-mecîd. thk. ‘Âdil Aḥmed ʿAbdi’l-Mevcûd - ‘Alî Muḥammed Mu‘avveḍ - Aḥmed Muḥammed Ṣayra (Ṣayyara) - Aḥmed ‘Abdü’l-ġanî el-Cemel - ‘Abdu’r-raḥmân ‘Uveys. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn, 1992.
• Zemaḫşerî, Ebü’l Kâsım Muḥammed b. Ömer b. Aḥmed Carullah. el-Keşşâf ʿan ḥaḳâ’iḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1986.