Şeyhü’l-İslâm Zekeriyyâ el-Ensârî’ye Nispeti Hatalı Eserler

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 20, 569 - 586, 15.12.2023

Nurettin Yıldırım

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405397

Öz

Memlükler döneminin önde gelen âlim ve kâdılkudâtlarından biri kabul edilen Şeyhü’l-İslâm Zekeriyyâ el-Ensârî’nin (ö. 926/1520) tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf, mantık, Arap dili ve edebiyatı gibi İslâmi ilimlerin hemen her dalında pek çok ihtisâr ve şerh türü eseri bulunmaktadır. Bu eserlerin büyük bir bölümü, tabakât kaynaklarında adlarının geçmesi ve çoğunun tahkik edilerek günümüze kadar ulaşması sayesinde Ensârî’ye aidiyetleri hususunda herhangi bir anlaşmazlık bulunmamaktadır. Fakat araştırmacılar tarafından tabakât kaynaklarında geçen bazı metinlerin yanlış anlaşılması; Ensârî’ye ait olup farklı isimleri bulunan eserleri ile ilgili her bir ismin müstakil birer eser telakki edilmesi ve başka âlimlere ait bazı çalışmaların ona sehven nispet edilmesi gibi nedenlerden ötürü nispet hataları yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmada nispeti hatalı olduğu düşünülen eserlerden mevcut olanlar okunarak içerik analizine tabi tutulmuştur. Mevcut olmayanlar ile ilgili ise kaynaklara başvurularak yanlış anlaşılmaya neden olabilecek sebepler tespit edilmeye çalışılmıştır. Metin analizi yöntemi kullanılarak yapılan bu çalışmanın sonucunda aslında Ensârî’ye ait olmayan pek çok eserin hatalı bir şekilde ona nispet edildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Memlükler, Literatür, Şeyhü’l-İslâm Zekeriyyâ el-Ensârî, Nispet Hataları

The Books That Were Wrongly Attributed to Shaykh al-Islām Zakaria al-Ansārī

Öz

Shaykh al-Islam Zekeriyyâ al-Ansari (d. 926/1520), who is considered as one of the leading scholars and qadi al-qudâts (chief qadi) of the Mamluk period, wrote in almost every branch of Islamic sciences such as tafsir, hadith, fiqh, kalam, mysticism, logic, and the Arabic language and literature. The names of most of these books were mentioned in the tabaqat sources, and many of them were critically edited and have reached the present day, and for this reason, there is no dispute in attributing them to al-Ansari. However, the misunderstanding of some texts in the tabaqat, regarding some works that bear more than one name belonging to Ansari as an independent work, and some of the writings of other scholars were mistakenly attributed to him, causing wrong books to be attributed to him. Therefore, in this study, existing books believed to be incorrectly attributed to him were studied and subjected to content analysis. As for those that were not available, I tried to identify the reasons that might cause misunderstanding by going to the source. As a result of this study conducted using the textual analysis method, it was found that many works that did not actually belong to al-Ansari were incorrectly attributed to him.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Mamluks, Literature, Shaykh al-Islām Zakaria al-Ansārī, Wrong Attribution

Kaynakça

• Abdülkâdir, Abdülkâdir Ahmed. “Zekeriyyâ el-Ensârî: Musannefâtühû ve emâkinü vücûdi mahtûtâtihâ”. Âfâku’s-Sekâfe ve’t-Türâs 29/30 (2000), 169-189.
• Arûsî, Mustafa b. Muhammed b. Ahmed b. Musa el-‘Arûsî. Netâicü’l-efkâri’l-kudsiyye fî beyâni meʿânî Şerhi’r-Risâleti’l-Kuşeyriyye li şeyhilislâm Zekeriyyâ el-Ensârî. thk. Abdulvâris Muhammed Ali. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Ayderûs, Abdülkâdir b. Şeyh b. Abdullah. en-Nûrü’s-sâfir ʿan ahbâri’l-karni’l-ʿâşir. thk. Ahmed Hâlû - Mahmûd el-Arnavud. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 2001.
• Bağdadî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî el-Bağdadî. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Bağdadî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî el-Bağdadî. İzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli ʿalâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Câbir, Târık Yûsuf Hasan. Şeyhü’l-İslâm Zekeriyyâ el-Ensârî ve eseruhû fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî. Amman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Cemel, Ebû Dâvûd Süleymân b. Ömer b. Mansûr el-Uceylî el-Ezherî. Fütûhâtü’l-vehhâb bi-tavzîhi Şerhi Menheci’t-tullâb (Hâşiyetü’l-Cemel). 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh el-Kostantînî el-Osmânî Kâtib Çelebi (Hâcı Halîfe). Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Demir, Hasan. Bir mezhebin diğer mezhebi temsili. İstanbul: Sonçağ Akademi Yay., 2021.
• Demir, Hasan. “Seyfuddîn el-Âmidî’nin Gâyetü’l-Emel fi İlmi’l-Cedel Adlı Eseri”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/1 (2021), 256-278.
• Durmuş, İsmail - Ergin, Ali Şakir. “İbnü’l-Verdî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 21/239-240. İstanbul: TDV Yay., 2000.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. Fethu’r-rahmân bi-keşfi mâ yeltebisü fi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: Dârü’l-Kur’âni’l-Kerim, 1983.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. el-Ġurerü’l-behiyye fî şerhi’l-Behceti’l-Verdiyye (İbn Kâsım el-Abbâdî ve Abdurrahman b. Muhammed eş-Şirbînî’nin hâşiyeleriyle birlikte). thk. Muhammed Abdulkâdir ʿAtâ. 5 Cilt. b.y.: Matbaatü’l-Meymene, ts.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Fethu’l-‘allâm bi-şerhi’l-İ‘lâm bi-ahâdîsi’l-ahkâm. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. “Fethu’l-vehhâb bi şerhi Tenkîhi’l-Lübâb”. (er-Rakki’l-Menşûr) الرق المنشور. Erişim 06 Nisan 2023. https://app.alreq.com/ar/AuthoredBooks/AuthoredBook/08d7d73c-340e-eed0-32ee-83de6db7a38c
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Fethu’l-vehhâb bi şerhi Tenkîhi’l-Lübâb.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Hulâsetü’l-fevâidi’l-mahviyye fi şerhi’l-Behceti’l-Verdiyye, ts.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. ‘İmâdü’r-rızâ bi-beyâni Edebi’l-kazâ. Aden: Matbaâtü’l-Fetât el-Cezire, 1941.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Minhatü’l-bârî bi-şerhi (Tuhfetü’l-bârî ʿalâ) Sahîhi’l-Buhârî. thk. Süleyman b. Derey’ el-’Âzamî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Tahrîru Tenkîhi’l-Lübâb. thk. Ahmed Ali Abdulâl - Halil Mahmud Halil. Beyrut: Dârü’l-Feth, 2023.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Tuhfetü’t-tullâb bi-şerhi Tahrîri Tenkîhi’l-Lübâb (ez-Zeyyâdî, es-Seccâ’î ve el-Bâcûrî’nin talikatlarıyla birlikte). thk. Ahmed Ali Abdul’âl - Halil Mahmud Halil. 2 Cilt. Amman: Dârü’l-Feth, 2023.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2001.
• Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmüddîn Muhammed b. Muhammed el-Âmirî ed-Dımaşkî. el-Kevâkibü’s-sâʾire bi-menâkıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. nşr. Muhammed Ali Beydun. thk. Halil Mansur. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Gider, Tahsin. Kâdî Zekariyyâ el-Ensârî’ye ait kırk hadis şerhi’nin tahkîk ve değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gündüz, İrfan. “el-Arûsî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/423-424. İstanbul: TDV Yay., 1991.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiʿu’ş-şürûh ve’l-havâşî. 3 Cilt. Ebûzabî, 2004.
• İbn İyâs, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn (Şehâbüddîn) Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed el-Hanefî. Bedâʾiʿu’z-zühûr fî vekâʾiʿi’d-dühûr. thk. Muhammed Mustafa. 5 Cilt. el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-‘Amme li’l-Kitâb, 1984.
• İbnü’l-Hımsî, Ahmed b. Muhammed b. Ömer Şehâbeddin. Havâdisü’z-zamân ve vefeyâtü’ş-şüyûh ve’l-akrân. thk. Abdulaziz Fayyad Harfûş. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2000.
• Kallek, Cengiz. “el-Hâvi’s-Sağîr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 16/535-536. İstanbul: TDV Yay., 2000.
• Kallek, Cengiz - Özel, Ahmet. “Zekeriyyâ el-Ensârî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/212-215. İstanbul: TDV Yay., 2013.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn terâcimü musannifi’l-kutübi’l-ʿArabiyye. 4 Cilt. Müessetü’r-Risâle, 1993.
• Narin, İsmail. Zekeriyyâ el-Ensârî ve Menhecü’t-Tullâb. Ankara: İlahiyat Yay., 2021.
• Özel, Ahmet. “Remlî, Şehâbeddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/564-565. İstanbul: TDV Yay., 2007.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddi Muhammed b. Abdurrahmân b. Muhammed es-. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, ts.
• Şerkâvî, Abdullah b. Hicâzî b. İbrâhîm el-Ezherî eş-Şerkâvî. Fethu’l-kadîri’l-habîr bi-şerhi Teysîri’t-Tahrîr. Beyrut: Dârü’n-Nûr, 2013.
• Yâkût el-Hâmevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1977.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlim li’l-Melâyîn, 2002.