Proximity to Rulers and Assuming State Duties as a Critique Criterion

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 169 - 194, 15.06.2024

Abdullah Çelik

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1501589

Öz

The proximity of hadīth narrators to rulers and how this was evaluated by hadīth critics during the second century of the Islamic calendar is a significant topic in the field of hadīth studies. The relationships between hadīth scholars and political authorities emerged in various forms during the early periods of Islamic history. Some narrators displayed an oppositional stance towards those in power, while others maintained close ties with rulers. A considerable portion of scholars, however, kept a distance from political figures. The negative attitudes of some hadīth scholars towards narrators closely associated with political authorities appear to have evolved over time in connection with certain historical political events. By the second century of the Islamic calendar, critical hadīth scholars were observed using disparaging expressions for narrators close to rulers. Nevertheless, many reliable narrators, for various reasons, assumed governmental roles and established close relationships with political leaders. This article attempts to determine whether the proximity of hadīth narrators to rulers was universally regarded as a definitive criticism or if it was considered a relatively minor issue akin to matters of personal conduct. Employing a qualitative methodology, the study involves a literature review, focusing primarily on renowned hadīth narrators from the end of the first century to the intense political struggles of the second century, marked by fitnah incidents. The findings of the research indicate that, despite a generally negative disposition towards being close to rulers and assuming governmental roles among hadīth scholars during the second century of the Islamic calendar, such actions were not categorically deemed as definitive grounds for criticism.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Rāwī (Narrator), Politics, State, al-Jarh

Bir Cerh Kriteri Olarak Yöneticilere Yakınlık ve Devlet Görevi Almak

Öz

Hicrî ikinci yüzyılda hadis râvilerinin yöneticilerle olan yakınlıkları ve bunun hadis münekkitleri tarafından nasıl değerlendirildiği, hadis ilmi açısından önemli bir konudur. Hadisçilerin devlet adamlarıyla olan ilişkileri, İslâm tarihinin erken dönemlerinde farklı biçimlerde ortaya çıkmıştır. Bazı muhaddisler iktidara muhalif bir yaklaşım sergilemişlerdir. Diğer taraftan muhaddislerin bir kısmı da yöneticilere yakın durmuş çoğunluğu oluşturan önemli bir kesim ise yöneticilerden uzak kalmıştır. Muhaddislerin yönetime yakın duran râvilere karşı olumsuz yaklaşımlarının tarihî süreçte yaşanan bazı siyasî olaylara bağlı olarak zamanla oluştuğu anlaşılmaktadır. Hicrî ikinci asra gelindiğinde münekkit muhaddislerin yöneticilere yakın olan râviler için cerh ifadeleri kullandıkları gözlenmektedir. Bununla birlikte birçok güvenilir hadisçi farklı nedenlerle devlet görevlerini üstlenmiş ve devlet yöneticileriyle yakın ilişkiler kurmuştur. Makalede hadis râvilerinin yöneticilere yakınlıkları muhaddislerce mutlak bir cerh olarak mı yoksa mürûet gibi daha tali sayılabilecek bir değerlendirme olarak mı kabul edildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada nitel bir yöntem benimsenerek ilgili literatür taraması yapılmış olup daha çok fitne olaylarıyla başlayan ve siyasî mücadelenin yoğun olduğu hicrî birinci asrın sonu ile ikinci asırda hadis rivayetiyle tanınmış muhaddisler merkeze alınmıştır. Araştırma kapsamında elde edilen bulgulara göre, hicrî ikinci asırda muhaddisler arasında, yöneticilere yakın olmaya ve devlet görevi üstlenmeye karşı genel itibariyle olumsuz bir yaklaşımın bulunmasına rağmen, kesin bir cerh nedeni olarak kabul edilmediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Râvi, Siyaset, Devlet, Cerh

Kaynakça

• Aclân, İbrahim b. Salih b. Abdülaziz . el-Muhaddisûn ve’s-siyâse: kırâe fi eseri’l-vâkıi’s-siyâsî alâ menheci’l-muhaddisîn. Riyâd: Âfâkü’l-Ma‘rife, 2020.
• Ahmed b. Hanbel. el-Câmi’ fî’l-İlel ve marifeti’r-ricâl bî rivâyeti’l-Mervezî. Mumbai: Dârü’s-Selefiyye, 1408.
• Ahmed b. Hanbel. el-İlel ve Ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vassallah b. Muhammed Abbas. Riyad: Dârü’l-Hânî, 1422.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Algül, Hüseyin. İslam Tarihi. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1986.
• Altınay, Ramazan. İlk Dönem Abbasi Halifeleri ve Alim ve Muhaddislerle Münasebetleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Aycan, İrfan (ed.). Emeviler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebû Bekir el-Hatîb. Târîh-u Bağdâd. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. el-Câmi’ li-Şu’abi’l-imân. thk. Abdülali Abdülhamid Hamid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Cüdey’, Abdullah b. Yusuf. Tahrîr-u ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2003.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Suâlâtu Ebî ’Ubeyd el-Âcurî Ebâ Dâvud es-Sicistânî fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Muhammed Ali Kâsım el-Ömerî. Medine: İmâdetü’l-Bahsî’l-’İlmî bi Câmi’ati’l-İslâmiyye, 1983.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed. Mâlik: hayatuhû ve asruhû. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1952.
• Efendioğlu, Mehmet. “Kabîsa b. Züeyb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/39. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslâm. Kahire: Müessesetü’l-Hindâvî, 2012.
• Fayda, Mustafa. “İbn İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/93-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fesevî, Ebû Yusûf Ya’kub b. Süfyân. el-Ma‘rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziya Ömerî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Güler, Zekeriya. “Muhammed b. Aclân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Güzel, Mehmet Emin. İmam Mâlik’in Tefsir Anlayışı. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Hanefî, Hasan. Humumü’l-fikr ve’l-vatan. Kahire: Dâru Kuba, 1998.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilmi ve fadlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Suûdi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1414.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b Muhammed el-Kurtubi. el-İkdü’l-ferîd. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî du’efâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasan. Târîhu medîneti Dımaşk ve zikru fazlihâ ve tesmiyetü men ḥallehâ mine’l-emâsil ev ictâze bi-nevâhihâ min varidîhâ ve ehlihâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebû Hâtim er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-Tehzîb. Haydarabad: Matbatu Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebü’l-Matbuati’l-İslâmiyye, 1423.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Haleb: Dârü’r-Reşîd, 1406.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî. es-Sikât. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Dârü’l-Fikr, 1986.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed Hanbelî. Mecmû’u resâil el-Hâfız İbn Receb el-Hanbelî. Kahire: el-Fârukü’l-Hadise, 2003.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d el-Basrî ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’s-Sâdır, 1968.
• İbnü’l-İmad, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezeratü’z-zeheb fî ahbari men zeheb. thk. Mahmûd Arnaut. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
• İbnü’l-Vezîr el-Yemânî. el-’Avâsım ve’l-kavâsım fi zübbi an Sünneti Ebi’l-Kâsım. thk. Şu‘ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İclî, Ahmed b. Abdillah b. es-Sâlih. es-Sikât. Medine: Dârü’l-Bâz, 1985.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillah. Ma‘rifetü’s-sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İzzî, Ahmed b. Abdulkâdir. “Tahkîkü’l-kavl fî’l-cerh bî sebebi’d-dühûl alâ’s-sultân evi’l-ameli lehû ’inde’l-muhaddisîn”. Mecelletü’t-Şeri’a ve’l-Kanûn 21/30 (30 Nisan 2007).
• Kara, Cahid. “Yahyâ b. Zeyd İsyanı ve Horasan’daki Etkileri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2020), 765-787.
• Kılıç, Ebû Abdullah Alaüddin Moğultay b. Kılıç. et-Terâcimü’s-sâkıta min kitâbi İkmâli Tehzîbi’l-kemâli’l-Moğultay. Riyad: Dârü’l-Muhaddis, 1426.
• Köse, Saffet. “Zeyd b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/313-316. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn el-Bağdadi İbn. Su’âlât İbni’l-Cüneyd li-Yahya b. Maîn. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1988.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. Muvattâ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Muhammed b. Müflih el-Makdisî el-Hanbelî. el-Adâbuş’şer‘iyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419.
• Öz, Mustafa. “İbn Tabâtabâ, Ebû Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Öz, Mustafa. “İbrâhim b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/283-284. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdullah el-Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/489-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Özkan, Halit. “Tedvin Tarihinde Emevi Sarayı ve Zühri’nin Mirasına Bir Örnek: Şuayb b. Ebû Hamza Nüshası”. Dîvân (Dergi) 17/32 (2012), 1-37.
• Özkan, Mustafa. Emeviler Döneminde İktidar-Ulema İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Sabaz, Emrullah. İlk Üç Asırda Hadisçilerin Devlet Adamları ile Münasebetleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Havlanî. Ref’ü’l-esâtîn fî hükmi’l-ittisâl bi’s-selâtîn. Suûdi Arabistan: Medârü’l-vatan, 1430.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusul ve’l-mulûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1387.
• Tatlı, Mustafa. Tabiîn Döneminde Hadis Rivayeti. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Uzun, Nihat. Hicri II. Asırda Siyaset-Tefsir İlişkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyya. Târîhu İbn Maîn (Rivâyetü İbn Mühriz). thk. Muhammed Kâmil ek-Kassâr. Dımaşk: Mecma‘u’l-Lugati’l-‘Arabiyye, 1405.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyya. Târîhu İbn Maîn (Rivâyetü’d-Dûrî). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî, 1399.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “İbnü’l-Eş‘as, Abdurrahman b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yiğit, İsmail. “Emevîler (Siyasî Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muğni fi’d-duâfâ. thk. Nureddin Itr. Haleb: Dârü’l-Maârif, 1971.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Men tüküllime fihî ve hüve müvessekun ev sâlihü’l-hadîs. Medine, 2005.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-’itidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a’lâm: el-megâzi ve’t-tercemeti’n-nebeviyye. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.