Exploring the Comprehension Effect of Recitations in Tabrīzī’s Tafsīr: An Analytical Study

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 259 - 280, 15.06.2024

Mehmet Karlı

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1501743

Öz

The recitations of the Qur’ān have a profound impact on tafsīr studies, derivation of legal rulings, linguistic analyses, and various other fields. Consequently, commentators have taken the recitations into account in interpreting the Qur’ān. This study delves into the effect of recitations on interpretation in the work “Tafsīr al-Qur’ān al-Majīd” by the 11th-century commentator Abdulbāqī Tabrīzī. The importance given to the different recitations (qirāʼah) in Tabrīzī's interpretation of the Qur’ān has been highlighted, shedding light on his mastery of this field by identifying the areas where he benefited from these recitations. In this context, the places where Tabrīzī utilized the recitations to understand the text (naṣṣ)in his interpretation have been determined through the study of language and rhetoric sciences. Subsequently, the influence of these recitations on interpretation has been explained in the identified areas. The inclusion of various fields such as linguistics, rhetoric, doctrinal issues, and legal rulings in Tabrīzī’s analysis of the Qur’ānic recitations showcases the multidimensional nature of his approach. By incorporating these diverse areas of study, Tabrīzī was able to offer a well-rounded interpretation that not only delved into the linguistic and stylistic aspects of the recitations but also addressed theological and legal implications. This comprehensive approach highlights the depth of Tabrīzī’s scholarship and his dedication to providing a thorough examination of the Qur’ānic recitations in his interpretation.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Recitations, Tabrīzī, Tafsīr al-Qur’ān al-Majīd

أثرُ القراءاتِ في التّفسيرِ عندَ التّبريزي: دراسة تحليليّة

Öz

تناول هذا البحثُ أثر القراءات القرآنية في تفسير القرآن المجيد للتّبريزيّ من جوانب متعددة، فسلط الضّوء على متانة علم التّبريزيّ الثري في علم القراءات وأثرها في بيان معاني القرآن الكريم من خلال استقراء تفسيره واستخراج المواطن التي وظفَّ التّبريزيّ القراءات القرآنية لفهم النص من ناحية مدلولات الألفاظ في ضوء علوم اللّغة والبلاغة. وبَيَّنَّا مدى أثرها في توجيه الأقوال التّفسيريّة وتحليلها، مع ذكر بعض النّماذج لذلك، فاعتمدنا في هذه الدّراسة على المنهج التّحليلي بواسطة تحليل أقوال التّبريزيّ في القراءات القرآنية التي أشار إليها في تفسيره، وفي الوقت نفسه اعتمد على المنهج الاستدلالي؛ لبيان المعاني المستنبطة من اختلاف القراءات، والتي لم يُشر إليها التبريزي في بعض الأحيان. أما عن مشكلة البحث فهي تدور بين محاور متعددة؛ كمدى اعتناء التّبريزيّ بالقراءات، ومدى تأثيرها في تفسيره، فخلص الباحث إلى أنَّ عبد الباقي التبريزي اعتنى بالقراءات القرآنية اعتناءً كبيراً، واستفاد منها في قضايا متعددة كاللّغة، والبلاغة، والأحكام الاعتقادية، والأحكام الفقهيّة، ومن ثم شرع في نَقْدِ أقوال العلماء بناءً عليها.

Anahtar Kelimeler

التفسير, القراءات القرآنية, التبريزي, تفسير القرآن المجيد, أثر

Tebrîzî’nin Tefsirinde Kıraatlerin Anlama Etkisi: Analitik Bir Çalışma

Öz

Kur’an kıraatleri tefsir çalışmalarında, fıkhî hükümlerin çıkarımında, dilsel analizlerde vb. birçok alanda önemli etkiye sahiptir. Bu nedenle müfessirler Kur’an yorumunda kıraatleri dikkate almışlardır. Bu çalışmada 11. yüzyıl müfessirlerinden Abülbâkî Tebrîzî’nin Tefsîru’l-Kur’âni’l-Mecîd adlı eserinde kıraatlerin tefsire etkisi ele alınmıştır. Tebrîzi’nin Kur’an tefsirinde kıraatlere verdiği önem ortaya konulmuş, kıraatlerden yararlandığı alanlar tespit edilerek alana hakimiyetine ışık tutulmuştur. Bu bağlamda öncelikle Tebrîzî’nin tefsirinde nassı anlamak için dil ve belagat ilimleri ışığında kıraatlerden yararlandığı yerler tespit edilmiştir. Ardından tespit edilen bu yerlerde kıraatlerin yoruma etkisi izah edilmiştir. Tebrîzî’nin tefsirindeki Kur'an kıraatleri hakkındaki sözlerini analiz etmek için analitik yöntem, kıraat farklılığından kaynaklanan ve müellifin zaman zaman değinmediği anlamları açıklamak için de istinbât yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak Abdülbâkî Tebrîzî’nin tefsirde Kur’ân kıraatlerine ciddi anlamda önem verdiği ve kıraatlerden çeşitli alanlarda istifade ettiği görülmüştür. Bu alanlardan bazıları şunlardır: Dil bilimi, belâgat, itikadî meseleler, fıkhî hükümler ve kıraatlere dayanarak bazı müfessir yorumlarına eleştiri.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Kıraat, Tebrîzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Mecîd

Kaynakça

• Abdulbâkî Tebrîzî. Tefsîru’t-Tebrîzî (Tefsîru’l-Ḳur’ani’l-Mecîd). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damat İbrahim Paşa Koleksiyonu, 100, 1a-293a.
• Âlûsî, Mahmûd b. ʿAbdullâh el-Ḥuseynî. Rûhu’l-Meʿânî fî Tefsîr el-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm ve’s-Sebʿu’l-Mes̱ânî. thk. ʿAlî ʿAbdubârî ʿAtiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415.
• Bellûṭ, Ali Rıḍa Ḳarra- Bellût, Ahmed Ḳarra. Mu’cemü’t-Târîḥu’t-türas̱i’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem (el-Maḫtutât ve’l-Matbûât). Kayseri: Dârü’l-Akabe, 1422.
• Beyḍâvî, Ebû Saʿîd ʿAbdullâh b. ʿOmer el-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-teʾvîl. thk. Muhammed ʿAbdurrahman el-Marʿaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi’l-ʿArabî, 1418.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cemel, Süleyman b. ʿUmer b. Mansûr el-ʿAcîlî el-Ezherî. el-Futûhâtü’l-İlâhiyye bitavdîhi tefsîri’l-celaleyni li’d-dekaiki’l-hafiyye. Mısır: el-Matbaʿatü’l-ʿAmiretü’ş-Şarkiyye, 1303.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Ahmed b. ʿAlî er-Râzî. Âḥkâmu’l-Ḳur’ân. thk. ʿAbdu's-Selâm Muḥammed ʿAlî Şâhîn. 3 Cilt. Beyrut, Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Ahmed b. ʿAlî er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. thk. ʿİṣmetullâh ʿİnâyetullah Muhammed vd. 8 Cilt. Beyrut, Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye; Dârü’s-Sirâc, 1431/2010.
• Dânî, Ebû ʿAmr ʿOs̱mân b. Saʿîd. et-Teysîr fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ. thk. Ûtev Terizel. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1404/1984.
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-Muḥîṭ fî’t-Tefsîr. thk. Ṣıdkî Muhammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Ebü’s-Suʿûd, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṣṭafâ el-ʿİmâdî. İrşâdu’l-ʿÂḳli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi't-Turâs̱i'l-ʿArabî.
• el-Mâliḳî el-Endelusî. el-Merḳabetu’l-ʿUlyâ fîmen Yesteḥiḳḳu’l-Ḳaḍâʾ ve’l-Feteyâ = Târîḫu Ḳuḍâti’l-Endelus. thk. Lecnetu ʾİḥyâi't-Turâs̱i'l-ʿArabî fî Dâri’l-Âfâḳi’l-Cedîde. Beyrut: Dârü’l-Âfâḳi’l-Cedîde, 5. Basım, 1403/1983. Ḥabeş, Muḥammed. el-Ḳıraatü’l-Mütevâtire ve es̱eriha fî’r-Resmi’l-Ḳur’anî ve’l-Ahkâmi’I-Şerʿiyye. Dımaşḳ: Dârü’l-Fikr, 1419/1999.
• Ḥafâcî, Şihâbüddin Ahmed b. Maḥmûd. ʿİnâyetü’l-Ḳâdî ve Kifâyetü’r-Raḍî ʿalâ tefsîri’l-Beyḍavî. Beyrut: Dâru Ṣadır.
• İbn ʿÂdil, Siracuddîn ʾUmer b. ʿAli. el-Lübâb fî ʿUlûmi’l-Kitâb. thk. ʿÂdil Ahmed ʿAbdusselam, Beyrut, Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• İbn ʿAṭiyye, Ebû Muḥammed ʿAbdulḥaḳ b. Gâlib b. ʿAbdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî Muḥammed. Beyrut. Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Fetḥ ʿOs̱mân b. Cinnî el-Mevṣılî el-Bağdâdî. el-Muḥteseb fî Tebyîni Vucûhi Şevâẕi’l-Ḳırâʾât ve’l-Îḍâḥi ʿanhâ. 2 Cilt. Vezâratu’l-Evḳâf, 1420/1999.
• İbn Fâris, Ebü’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu Mekâyîsi’l-Luga. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Ḫâleveyh, Ebû ʿAbdullâh el-Ḥuseyn b. Aḥmed b. Ḫâleveyh. Muhtesarun fî şevâzzi’l kıraât min kitâbi’l-Bedîʿ. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî.
• İbn Ḫâleveyh, Ebû ʿAbdullâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Ḫâleveyh. İʿrâbu S̱elâs̱îne Sûreten mine’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1360/1941.
• İbn Kes̱îr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşḳî. Ḳıṣaṣu’l-Enbiyâʾ. thk. Mustafâ ʿAbdulvâhid. Kahire, 1388/1968.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muḥammed Selâme. 8 Cilt. Dâru Ṭaybe, 2. Basım, 1420/1999.
• İbn Mihrân, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. Mihrân en-Nîsâbûrî. el-Mebsûṭ fi’l-Ḳırâʾâti’l-ʿAşr. thk. Subeyʿ Ḥamza Ḥâkîmî. Dımaşk: Mecmaʿu’l-Luġati’l-ʿArabiyye, 1981.
• İbn Mucâhid, Aḥmed b. Mûsâ b. el-ʿAbbâs et-Temîmî Ebû Bekir el-Bağdâdî. Kitâbu’s-Sebʿa fi’l-Ḳırâʾât. thk. Şevḳî Ḍayf. Mısır: Dârü’l-Meʿarif, 2. Basım, 1400.
• İbn Zencele, Ebû Zurʿa ʿAbdurrahman b. Muḥammed b. Zencele. Ḥuccetu’l-Ḳırâʾât. Thk. Saʾîd el-Afġanî, Dârü’r-Risâle.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. thk. ʿAbdurrezzâḳ el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi'l-ʿArabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. en-Neşr fi’l-Ḳırâʾâti’l-ʿAşr. thk. ʿAli Muḥammed ed-Ḍabbaʿ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâʾ. thk: G. Bergstraesser: Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. Şerḥu Ṭayyibeti’n-Neşr fi’l-Ḳırâʾât. thk. Enes Mihre. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• İbrâhîm Musṭafâ vd. el-Mʿucemü’l-Vasîṭ. Mısır: Dârü’d-Dʿave, 4. Basım, 1425/2004.
• Ḳâḍî ʿAbdulfettâḥ b. ʿAbdulġaniyyi. el-büdûru’z-Zâhire fî’ş-Ḳıraʾati’l-ʿAşri’l-Mütevatire. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî.
• Karataş, Zübeyir. Lüġâvî Tefsirlerde Kırâat (Ḳuṭrub Örneği), İstanbul: Kitâbî Yayınları. 2023.
• Ḳazvînî, Ebü’l-Meʿâlî Muḥammed b. ʿAbdurrahman. el-Îḍâḥ fî ʿUlûmi’l-Belâga. thk. Muḥammed ʿAbdulmunʿim Ḫafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 3. Basım.
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. el-Câmiʿ li-Âḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed el-Berdûnî-İbrahim İṭfeyyiş. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Ḳuṭub, Seyyid İbrâhîm eş-Şâribî. fî ẓılâli’l-Ḳurʾan. Beyrut: Dârü’ş-Şurûḳ, 17. Basım, 1412.
• Mirza Abdullah Efendi el-İsfahânî. Riyâḍu’l ʿUlemâ ve ḥıyâḍu’l-Fuḍalâ. nşr. es-Seyyid Ahmed el-Ḥuseynî. İran: Mektebetü Âyetullahi’l-Uzmâ, 1403.
• Muḥaysın, Muḥammed Muḥammed Muḥammed Sâlim. el-Ḥâdî Şerḥu Ṭayyibeti’n-Neşr fi’l-Ḳıraʾati’l-Aşr. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1417/1997.
• Muḥaysın, Muḥammed Muḥammed Muḥammed Sâlim. el-Müheẕẕeb fi’l-Ḳıraʾati’l-Aşr ve tevcîhuhâ min Ṭarîḳi Ṭayyibeti’n-Neşr. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs̱, 1997.
• Muslim, Ebü’l-Hasen Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nasrâbâdî, Mîrzâ Muḥammed Ṭahir Isfaḥânî. Teẕkire-i Nasrâbâdî. Tahran: Armaġan li’t-Ṭıbaʿa ve’t-Tevziʾ, 1317.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât ʿAbdullâh b. Aḥmed. Medârikü’t-Tenzîl ve Ḥaḳâîḳu’t-Teʾvîl. thk. Yûsuf ʿAlî Budeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi'ṭ-Ṭayyib, 1419/1998.
• Rabâbaʿa Muḥammed – Duḳur Süleyman. “Naẓariyyetü’l Viḥdeti’l-Maʿneviyye li’l-ḳıraʾati’l-Ḳurʾanîyye Dirasetün fî tevcîhi’l-Ḳıraʾati’l-Mütevatira.” Mecelletü’l-ʿUlûmi’l İslâmiyye, 8/2, (Ocak 2015), 423-490, https://search.mandumah.com/Record/630373
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru İḥyâi't-Turâs̱i'l-ʿArabî, 3. Basım, 1420.
• Râzî, Emîn Ahmed. Teẕkire-i Heft İḳlîm. thk. Seyyid Muḥammed Rıḍâ Ṭahirî, Tahrân: Kitapḫane-i molla Îrân, 1387.
• Semîn el-Ḥalebî, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâb ed-Dîn Aḥmed b. Yûsuf b. ʿAbdiddâîm. ed-Dürrü’l-Maṣûn fî ʿUlûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Aḥmed Muḥammed el-Ḫarrâṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Ḳalem. Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî. Neylü’l-Evṭâr. thk. ʿIṣâmuddîn eṣ-Ṣabâbıṭî. 8 Cilt. Mısır: Dârü’l-Hadîs, 1413/1993.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Ḳur’ân. thk. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. Müʾessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Terbiyet, Muhammed Ali. Dânişmendân-i Âzerbeycân, nşr. Ġulâmrıḍâ Ṭabaʾṭabaî Mecd, Tahran: Sâzmân Li’n-Neşri ve’t-Tevḍîʿ,1378.
• ʿUkberî, Ebü’l-Beḳâʾ ʿAbdullâh b. el-Hüseyn el-Bağdâdî. et-Tibyân fî İʿrâbi’l-Ḳurʾân. thk. ʿAlî Muḥammed el-Becâvî. 2 Cilt. Kahire: ʿÎsâ el-Bâbî el-Ḥalebî, 1976.
• Zeynuddîn er-Râzî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Ebî Bekr b. ʿAbdulḳâdir el-Ḥanefî. Muḫtâru’s-Ṣıḥâḥ. thk. Yûsuf eş-Şeyḫ Muḥammed. Beyrut, Sayda: ed-Dârü’n-Nemûẕeciyye, 5. Basım, 1420/1999.
• Zeraklî, Ḫayruddîn b. Maḥmûd b. Muḥammed ed-Dimeşḳî. el-Aʾlâm. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1396/1976.