Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Birlikte Yaşama Kültürü (2010 ve 2018 DKAB Programları Özelinde)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 22, 485 - 510, 15.12.2024

Meryem Karataş

Öz

Küreselleşme, bireylerin ve toplumların yaşamında değişimlere yol açmıştır. Küreselleşmenin sonucu olarak birbirlerine yaklaşan farklılıkların bir arada yaşama tecrübesi birlikte yaşamayı destekleyen değerlerin öncelenmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu değerlerin aktarıldığı kurumlardan biri okullardır. Okullardaki eğitim planlamalarındaki etkenlerden biri ise öğretim programlarıdır. Bu bağlamda örgün din eğitimi programının birlikte yaşama kültürüne olan katkısının ne olduğunu ortaya koymak, son iki program arasında varsa konunun ele alınış biçimindeki değişiklikleri betimlemek çalışmanın amaçlarındandır. Çalışmada DKAB öğretim programlarında farklılıkların neliği, kazanımlardaki görünürlüğü, öteki ile kimlerin kastedildiği, öteki ile olan iletişimin nasıllığı, farklı kültürlere karşı nesnel bir dilin kullanılıp kullanılmadığı sorularının cevapları aranmıştır. Bu sorulara cevap aramak için doküman incelemesi yolu ile ilgili öğretim programları betimsel olarak incelenmiş ve veriler yorumlanmıştır. Çalışma nitel araştırma yöntemi özellikleri taşımaktadır. Araştırma içeriği temalar ve kodlar arasındaki ilişkilere dayalı olarak tasarlanıp düzenlenmiştir. Çalışmanın temaları birlikte yaşama kültürüne katkıda bulunacak bireysel, sosyal ve kültürel faktörlerden oluşmaktadır. Çalışma sonucunda 2010 ve 2018 yılı öğretim programlarında birlikte yaşama kültürünü destekleyen kazanımlar, içerikler ve etkinlikler olduğu görülmüştür. Özellikle İslâm dini içindeki farklı yorumların zenginlik olarak vurgulanması söz konusudur. Ayrıca 2010 ve 2018 DKAB öğretim programlarında birlikte yaşama kültürünü destekleyen kavramsal çerçevede bazı farklılıkların olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İlköğretim DKAB Programı, Ortaöğretim DKAB Programı, Birlikte Yaşama Kültürü, Değerler

The Culture of Coexistence in Religious Culture and Moral Knowledge (RCMK) Curricula: A Focus on the 2010 and 2018 RCMK Curricula

Öz

Globalization has led to changes in the lives of individuals and societies. As a result, the experience of coexistence among different cultures sharing the same environment has made it necessary to prioritize values that support living together, and these values should be thought in schools. In this context, one of the aims of the study is to reveal the contribution of the formal religious education program to the culture of living together. The study looks for answers to questions such as the nature of differences in the RCMK curricula and their effects in the learning outcomes. To achieve that goal, the relevant curricula were examined descriptively through document review, and the obtained data were interpreted. The study at hand employs qualitative research methods and was designed based on the relationships between themes and codes. As a result of the study, it was seen that there were achievements, contents and activities that supported the culture of coexistence in the 2010 and 2018 curricula. In particular, different interpretations within the Islamic religion were emphasized as a richness. However, it was understood that there were some differences in the conceptual framework supporting the culture of living together in the 2010 and 2018 RCMK curricula.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Primary Education RCMK (DKAB) Program, Secondary Education RCMK Program, Living Together, Values

Kaynakça

• Agcadağ Çelik, İpek. “Sınıf Öğretmenleri Gözünden Suriyeli Mülteci Çocuklar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/66 (2019), 662-680. DOI:10.17719/jisr.2019.3615
• Ardoğan, Recep. “Bir Arada Yaşama Kültürünün Önündeki Sorunlar”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2015), 1-33.
• Arpa, Enver. “İslam’da Birlikte Yaşama Kültürü ve Günümüzde Müslüman Toplumlarda Zuhur Eden Şiddet”. Eskiyeni 34 (2017), 45-68.
• Arslan, Ümüt- Ergül, Merve. “Mülteci Öğrencilerin Eğitimlerinde Yaşadıkları Sorunlar: Öğretmenlerin Perspektifinden Bir Delphi Çalışması”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 54 (2022), 1-31. https://doi.org/10.9779/pauefd.820780
• Arslantürk, Zeki - Amman, M. Tayfun. Sosyoloji/Kavramlar-Kurumlar-Süreçler Teoriler. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2009.
• Ataman, Kemal Yavuz. “Küreselleşen Dünyada Birlikte Yaşamanın Temel Dinamikleri”. Journal of History Culture and Art Research 9/2 (2020), 532-546. DOI:10.7596/taksad.v9i2.2663
• Aydın, Mahmut. “Dinsel Çoğulculuğun Öteki ile Birlikte Yaşamaya Katkısı Üzerine Bazı Mülahazalar”. Milel ve Nihal 6/2 (2009), 8-30.
• Balı, Ali Şafak. Çokkültürlülük ve Sosyal Adalet “Öteki” ile Barış İçinde Yaşamak. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2001.
• Bardakoğlu, Ali. “Birlikte Yaşama İrade ve Ahlakının Dinî Temelleri”. Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı. Ankara: TDV Yayınları, 13-23.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1999.
• Boz, Halit - Naaımı, Noura. “Öteki Kuramına Göre Hoşgörü ve Tolerans”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (2022), 603-642. https://doi.org/10.56597/kausbed.1161090
• Corbin, Juliet- Strauss, Anselm. Basics of Qualitative Research Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, 1998.
• Çetinkaya, Kenan. “Birlikte Yaşama Kültüründe İnsan: Kutsal Metinlerdeki Olumlu İfadeler Üzerine Bir Analiz”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2012), 147-160.
• Çiçek, M. Halil. Farklı Kültürlerin Birlikte Yaşama Formülü. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
• Dam, Hasan - Karataş, Meryem. “Değerler Eğitimi Açısından Veda Hutbesinde İnsan Onuru”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 48-75.
• Demircan, Adnan. “Hz. Peygamber ve Râşid Halifeler Döneminde Birlikte Yaşama Tecrübesi”. Toplumsal Birliğin Güçlendirilmesinde Dinî Söylemin Önemi (16-18 Ekim 2015). İstanbul: y.y., 2016, 86-137.
• Gül, İbrahim. “Alevi-Bektaşi Toplumunun İç Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23/1 (2021), 37-50. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/705842
• Ersoy, Elif Gökçe - Köşger, Ferdi. “Empati: Tanımı ve Önemi”. Osmangazi Tıp Dergisi 38/2 (2016), 9-17. DOI: http://dx.doi.org/10.20515/otd.33993
• Evkuran, Mehmet. “Birlikte Yaşama Düşüncesinin Dini -Teolojik Zemini- İslam Öğretisi Açısından Bir Yaklaşım”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku” Sempozyumu (17-19 Nisan 2015). Ankara: DİB Yayınları, 59-66.
• Huntington, Samuel. “Medeniyetler Çatışması mı?”. Medeniyetler Çatışması ve Samuel P. Huntington. ed. Murat Yılmaz. 21-54. İstanbul: Vadi Yayınları, 2018.
• Karaca, Mehmet. “Farklılaşma, Bütünleşme ve Birlikte Yaşama Üzerine”. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 18 (2012), 226-238.
• Karakuş, Abdulkadir. “Kuran’a Göre Birlikte Yaşamanın İlkeleri”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 167-191.
• Karslı, İbrahim Hilmi. Bir Arada Yaşama Ahlakı. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Kayacı, Eyyüp. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Empati Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 (2021), 122-137.
• Koç, Gülüstan. Suriyeli Mültecilerle Birlikte Yaşama Kültürünün Geliştirilmesi Amacıyla Düzenlenen Göç ve Sosyal Uyum Eğitim Programının Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Kunduracı, Nevzat Fırat. “İslam Medeniyetinde Birlikte Yaşama Kültürü”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 15/34 (2015), 61-88.
• Küçük, Ahmet. “Günümüzde Aile ve Kur’an’dan Örnek Aileler”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 3/2 (2019), 408-442. https://doi.org/10.31121/tader.615689.
• Okumuşlar, Muhiddin - Özensel, Ertan (ed.). Medeniyet ve Birlikte Yaşama Kültürü. Konya: Timav Yayınları, 2017).
• Okumuşlar, Muhiddttin. “Çok Kültürlü Toplumlarda ‘Din Hakkında Öğrenme’ ve ‘Dinden Öğrenme’ Modeli”. Marife 7/2 (2007), 251-264.
• Osmanoğlu, Cemil. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Hoşgörü ve Birlikte Yaşama Kültürü”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/15 (2012), 55-78.
• Pala, Aynur. “Öğretmen Adaylarının Empati Kurma Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1/23 (2008), 13-23.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
• Selçuk, Mualla. “Karşılaşma Ahlakı: Kavşaklar, İlişkiler, Ortaklıklar”, çev. Vahdettin Şimşek vd. Kalemname 4/8 (2019), 406-421. https://doi.org/10.1080/00344087.20181450609
• Selçuk, Ozan vd. “Türkiye’de Sığınmacı Çocukların Eğitimine İlişkin Engellerin Fenomenolojik Yaklaşımla Değerlendirilmesi”. Milli Eğitim 50 (Özel Sayı 2021), 359-383.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: MEB, 2018.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: MEB, 2018.
• Millî Eğitim Bakanlığı. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: MEB, 2010.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB, 2010.
• TDK. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 23 Temmuz 2023. https://sozluk.gov.tr/
• Temur, Sümeyra. Lise Öğrencilerinin Mezhep Algısının Din Anlayışında Değişim Sürecine Etkisi (İstanbul Anadolu Yakası Örneği). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Uzunpolat, Yakup- Şimşek, Eyüp. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programında Kültür”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 5 (2) (2022), 260-278. https://doi.org/10.47145/dinbil.1199252
• Varış, Fatma. Eğitimde Program Geliştirme “Teori ve Teknikler”. Ankara: Sevinç Matbaası, 1971.
• Vatansever, Merve - Erden, Gülsen. “Mülteci Çocuklar ve Ergenler ile Yapılan Psikolojik Görüşme Üzerine Bir Derleme”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 25/2 (2018), 175-186.
• Yapıcı, Asım. “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dini Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2006), 66-74.
• Yazıbaşı, Muhammed Ali. “Çoğulcu Toplum Okullarında Din Eğitiminin Birlikte Yaşama Kültürüne Etkisi”. Journal of Analytic Divinity International Refereed Journal, 4/2 (2020), 40-53. https://doi.org/10.46595/jad.828675
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Yıldırım, Duran Ali. “Farklılık ve Birlikte Yaşama Kültürünün Kur’anî Temelleri”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 17/34 (2019), 209-241.
• Zengin, Halise Kader. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Devletin Alevilik Algısı (Karşılaştırmalı Bir Analiz)”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 12/47 (2013), 63-87.
• Zorlu, Abdulkadir. “Toplumsal Kuramda Topluluk, Geleneksel Toplum ve Gelenek”. Muhafazakâr Düşünme 1/3 (2005), 137-152.