Temsilî Anlatım Bağlamında Kur’an’da Yağmur

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 22, 561 - 587, 15.12.2024

Şuayip Karataş

Öz

Kur’an dil üslûbunun belirgin niteliklerinden biri, mücerred kavram ve konuların duyulara hitap eden müşahhas temsil ve mesellerle anlatılmasıdır. Kur’an’da, özellikle gaybî konular, bir düşünceyi sembolik bir dil ve örneklendirmelerle açıklama anlamına gelen temsil üslûbuyla anlatılmıştır. Cennet, cehennem ve ahiret gibi soyut gerçekler, gerçek hayattan alınan somut örneklerle temsil edilerek, canlı tablolar halinde betimlenmiştir. Bu bağlamda, doğal bir olay olan yağmur, bazı soyut olgu ve olayların anlaşılmasında temsil aracı olarak kullanılmıştır. Bu çalışma, Kur’an’da temsil sanatı kullanılarak yağmurla ilgili örnekleri içeren âyetleri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesiyle veriler elde edilerek, yağmur içerikli Kur’ân âyetleri analiz edilmiştir. Çalışmanın kuram/teori oluşturma aşaması, tümevarım metoduyla gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerin tahlili ise içerik analizi yöntemiyle yorumlanmıştır. Bu çerçevede, önce temsil kavramı ve Kur’an’daki temsilî anlatım ele alınmış; ardından yağmurun temsil aracı olarak kullanıldığı âyetler incelenmiştir. Çalışmada, dünya hayatının geçiciliği, öldükten sonra tekrar dirilme, hak-bâtıl ayrımı, münafıkların ve malını Allah yolunda harcayanların durumu gibi konularda, yağmurla yapılan teşbih ve temsillerle, ilâhî mesajların muhataplar için daha anlaşılır kılındığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Temsil, Teşbih, Yağmur

Symbolic Expressions in the Qur’an: A Case of Rain

Öz

One of the distinctive features of the Qur’anic linguistic style is its depiction of abstract concepts and topics through tangible representations and parables that appeal to the senses. In the Qur’an, a symbolic style is clearly seen to explain unseen topics, which means explaining ideas through symbolic language and exemplification. Abstract concepts such as paradise, hell, and the afterlife are depicted as vivid pictures by being represented with concrete examples taken from real life. Accordingly, rain, a natural phenomenon, has been used as an instrument for understanding certain abstract concepts and events. This study aims to identify verses in the Qur’an that contain examples related to rain, using symbolism. In this study, document analysis was used to examine Qur’anic verses that refer to rain and collect data. The theoretical development phase of the study was conducted using the inductive method. The data obtained were analyzed using the content analysis method. In this context, the concept of symbolism and the symbolic style of the Qur’an were first discussed, followed by an examination of the verses in which rain is used as a symbol. The study found that using metaphors and representations involving rain, divine messages on topics such as the transience of worldly life, resurrection after death, the distinction between truth and falsehood, and the situations of hypocrites and those who spend their wealth in the way of Allah were made more comprehensible to the recipients.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Symbolism, al-Tashbih, Rain

Kaynakça

• Abdalî, Şerif Mansur b. Avn. el-Emsâl fi’l-Kur’ân. Cidde: Âlemü’l-Ma‘rife, 1985.
• Abdü’l-Bâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2001.
• Ateş, Avnullah Enes. Meâllerin İstiare Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiü’s-sahîh. thk. Heyet. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavku’n-Necât, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-`arabiyye, thk. Ahmed Abdülgâfur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Çelik, Ömer. Teşbih, Temsil ve Tasvirler Işığında Kur’ân’da İnsan. İzmir: Akademi Yayınları, 2010.
• Demir, Şehmus. Kur’an’ın Yeniden Yorumlanması (Batı’yla Münasebetin Kur’an Yorumuna Yansımaları). İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Durmuş, İsmail. “Temsil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/434-435. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, Süyûtî. ed-Dürrü’l-mensûr fi’tefsîr-i bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2010.
• Elmalı, Hüseyin. “Tasvir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/135-136. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, , 1979.
• Eren, Şadi. Kur’ân’da Temsiller. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Eren, Şadi. Kur’ân’da Teşbih ve Temsiller. İzmir: Akademi Yayınları, 2006.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed ‘Avd Mer‘ab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-'ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhim Sâmerrâî. 8 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Güler, Nurdane - Erdem, Satı Zehra. “Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân’da Temsîlî Anlatım -Bakara Suresi Özelinde-”. Kalemname 7/13 (2022), 92-105.
• Hillî, Ebü’l-Mehâsin Safiyyüddîn Abdülazîz b. Serâyâ b. Alî. Şerhu’l-Kâfiyeti’l-bedîʿiyye fî ʿulûmi’l-belâga ve mehâsini’l-bedîʿ, thk. Nesîb Neşâvî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1992.
• Işık, Şemsettin. “Kur’an-ı Kerim’de Matar Kelimesinin Anlam Alanı (Vucûh ve Nezâir Bağlamında)”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 209-230.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheretü’l-lüga. thk. Remzî Münîr Ba‘labekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemu mekâyîsi’l-lüga, thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 2. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-'Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, ts.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhassas. thk. Halîl İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1996.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn. Kifâyetü’t-tâlib fî nakdi kelâmi’ş-şâʿir ve’l-kâtib, thk. Nurî Kaysî vd. Kahire: Mektebetü Şa‘ir Şefîk Cebrî, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1991.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. el-Îzâh fî ulûmi’l-belâga: el-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. Beyrut: Dârü’l-Kütüb, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Itfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî, 2. Basım, 1964.
• Kutub, Seyyid. et-Tasvîru’l-fennî fi’l-Kur’ân. Mısır: Dârü’ş-Şurûk, 2002.
• Kutub, Seyyid. fî Zilâli’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 32. Basım, 2003.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâʾiku’t-teʾvîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Paçacı, Mehmet. “Kur’an’da Dil ve Varlık Alanları”, 2. Kur’an Sempozyumu. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1996.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1934.
• Sağdıç, Sedat. “Arap Dili ve Belâgatı Açısından Teşbîh-i Temsîl ile İstiare-i Temsiliyye Sarkacında Temsîl”, Dergiabant 6/11 (2018), 139-153.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Fıkhü’l-lüga ve sırrü’l-ʿArabiyye. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Seyithanoğlu, Ayşe. Kur’an Meselleri -Maksat ve Mesajları-. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2020.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Mahmud Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Mekke: Dârü’t-Terbiye ve’t-Türâs, ts.
• Temel, Nihat. Kur’ân-ı Kerîm’de ve Sosyo-Kültürel Hayatımızda Su. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. Fütûhu’l-gayb fi’l-keşf ʿan kınâʿi’r-reyb. 17 Cilt. Ebûdabî: Caizetü Dübey ed-Devliyye li’l Kur’ani’l-Kerim, 2013.
• Ulutürk, Veli. Kur’an’da Temsilî Anlatım. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Vehbe ez-Zühaylî. et-Tefsîru’l-münîr. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1991.
• Vehbi Efendi, Mehmed. Büyük Kur’ân Tefsîri; Hülâsatü’l beyân fî tefsîri’l- Kur’ân. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Yaşar, Mehmet. “Muhammed Mütevellî eş-Şa‘râvî’nin Tefsirinin Beyânî Yönü ve İncelikleri”, Amasya İlahiyat Dergisi 21 (2023), 637-675.
• Yıldız, Mehmet Sami. Kur’ân’da Bereket Kavramı. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Yıldız, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm’de Yağmur. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâîkı gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâga, thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Lübnan: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.