Efdalüddîn Kâşânî’nin Siyaset Teorisinde İdeal Devlet Adamı

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 22, 635 - 656, 15.12.2024

Veysi Abdulaziz

Öz

Bu çalışmada, felsefî alanda özgün düşünceleri olan Efdalüddîn Kâşânî’nin siyaset düşüncesinde, ideal devlet yöneticisinde olması gereken özellikler incelenmiştir. Kâşânî devlet yöneticisi hakkındaki düşüncesini, yaşadığı dönemin devlet yöneticisine tavsiye amaçlı olarak kaleme almıştır. Savunduğu fikirlerde özgünlükler olmakla genel anlamda ideal devlet adamı teorileriyle benzerlik göstermektedir. Araştırma, çok yüksek bir mertebede görülen devlet başkanının yönetimde başarılı olabilmesi için önce nefsini ıslah etmesi, ahlâkî kurallara riayet etmesi ve bilge olması gerektiği konusu çerçevesinde şekillenmiştir. Bu çalışma, İslâm felsefesinde bilinen filozoflar dışında isimleri öne çıkmamış filozofların da olduğunu ve bu filozofların özgün düşünceler geliştirdiklerini gösterme anlamında önem arz etmektedir. Çalışmanın amacı, daha önce düşüncelerine pek değinilmemiş bir filozofun özgün siyasî görüşlerini inceleyerek literatüre mütevazı bir katkı sağlamaktır. Çalışma filozofun siyasî ve ahlâkî eserleri bağlamında ele alınmıştır. Çalışmada konuyla ilgili diğer filozof ve düşünürlerin görüşlerine başvurulmuş, nitel araştırma teknikleri kapsamında doküman analizi uygulamasından faydalanılmıştır. Çalışmada; devlet yöneticisinin, zayıf karakterde, beceriksiz, cahil ve ahlâkî erdemlerden yoksun olmaması gerektiği ulaşılan bulgular arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Siyaset Felsefesi, Siyasetnâme, İdeal Devlet Adamı, Efdalüddîn Kâşânî

The Ideal Statesman in Afdal al-Din Kāshānī’s Political Theory

Öz

This study analyzes the characteristics of the ideal state administrator according to the political thought of Afdal al-Dīn Kāshānī, a philosopher with original ideas in the field of philosophy. Kāshānī articulated his ideas on the state administrator as a recommendation to the state administrator of his time. Although there are some original aspects of his ideas, they resemble the theories of the ideal statesman in general. The research focuses on the premise that for a head of state, esteemed at the highest rank; to succeed in governance, they must first discipline their own selves, adhere to moral principles, and embody wisdom. The study highlights the contributions of lesser known Muslim philosophers who have produced unique ideas. Its main goal is to contribute to literature by analyzing the political views of a philosopher who has been largely overlooked in the past. The study involves examining the philosopher's political and ethical works, consulting the views of other philosophers and thinkers, and employes document analysis as a qualitative research technique. One of the study's key findings is that a state ruler should possess strong character, competence, knowledge, and moral virtues to effectively govern.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Political Philosophy, Politics, Ideal Statesman, Afdal al-Din Kāshānī

Kaynakça

• bbarikî, Hüseyin - Arman, Seyid. “Kitap Şinasiyi Baba Efdal Kâşânî”. Neşriye-i Mirası Şihab 78 (1393), 227-240.
• Abdulaziz, Veysi. “Efdalüddîn Kâşânî’nin Nefs Teorisi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 10/2 (2024), 533-555.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Siyâsetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/304-306. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Afganî, Cemaleddin - Abduh, Muhammed. Urvetu’l-Vuska. çev. İbrahim Aydın. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1987.
• Ali Pur, Mehdi. “Nefs Şinasi Der Nizamı Felsefî Efdalüddîn Kâşânî”. Neşriye-i Encümeni Mearifi İslamî 1 (1383), 43-73.
• Altungök, Ahmet. “Sâsâni Kültür ve Medeniyetinin İslam Kültür ve Medeniyetine Etkileri”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX/2 (2014), 445-487.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi Yay., 2016.
• Arslan, Mahmut. “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnâmeler”. İstanbul University Journal of Sociology 3/1 (2012), 231-262.
• Beyzayî, Pirtu. “Hapsiye-i Hâkim Efdalüddîn Kâşânî (Baba Efdal)”. Neşriye-i Yeğma 43 (1330), 414-417.
• Câhız, Ebû Osman. Saray Adabı Kitâbü’t-Tâc fi Ahlaki’l-Müluk. çev. Ali Benli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Canatan, Kadir. İslam Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Chittick, William. “Şınağtnâme-i Baba Efdaluddin Kâşânî”. çev. Murteza Karayî. Neşriye-i Kitab-i Mahi Din 36 (1379), 57-62.
• Chittick, William C. “Knowledge is Light: Essays in Honor of Seyyed Hossein Nasr Afdal al Kashani’s Philosopher-King”. ed. Zalain Moris. Essays in Islamic Studeis, Carleton University Library, VDX Number 7941536, 127-168.
• Chittick, William C. The Heart Of Islamic Philosophy, The Quest For Self-Knowledge in the Teachings Of Afdal Al-Dîn Kâshhânî. New York: Oxford University Press, 2001.
• Cicero. Devlet Üzerine. çev. C. Cengiz Çevik. İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. el-Giyasi İslam’da Başkanlık Sistemi. çev. Abdullah Ünalan. İstanbul: Mevsimler Kitap Yayınları, 2016.
• Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî. çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Esedyan, Meryem. “Mutalaai Tatbiki Endişehayi Siyasî Baba Efdal Kâşânî ve Şeyh Ebü’l-Hasen Amirî”. Neşriye-i Kaşan Şinasi 7-8 (1388), 240-270.
• Esedyan, Meryem - Nurayî, İlyas. “Berresi Arae Efdalüddîn Kâşânî Derbare-i ‘Nur ve Zulmet’ ve Mukayese-i An Ba Didgahî Meğanî Şeyhi İşrâk Sühreverdî ve Aynu’l-Kudat Hemedânî”. Neşriye-i Kaşan Şinasi 22 (1398), 3-32.
• Fârâbî. el-Medînetü’l-Fazıla. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1990.
• Fârâbî. Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. çev. Mehmet S. Aydın vd. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Gazzâlî. İhyâ’u Ulûm’id-din. çev. Sıdkı Gülle. 4 Cilt. İstanbul: Huzur Yayınevi, 1998.
• Gazzalî. Nasihatü’l-Müluk. çev. Osman Şekerci. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2016.
• Ğandekabadî, Hüseyin. “Hodşinasi Be Menzilei Makulehayi Hermonetikî Der Endişehayi Baba Efdal Kâşânî”. Neşriye-i Kaşan Şinasi 14 (1394), 3-21.
• Halıkî, Ali. “Siyaseti Ahlakî Der Endişeyahayi Efdaluddîn Kâşânî”. Neşriye-i Ulumi Siyasî-Danişgahi Bakre’l-Ulum 65 (1393), 117-153.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-Ahlâk. çev. Abdulkadir Şener vd. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Kadmiyarî, Kerem Ali. “Endişehayi Hakimî, İrfanî ve Ahlakî Der Rubaiyati Efdalüddîn Muhammed Kâşânî”. Neşriye-i Kaşan Şinasi 10 (1392), 24-55.
• Karayî, Murteza. “Baba Efdal Kâşânî”. Neşriye-i Kitab-i Mahi Din 45-46 (1380), 96-107.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Arznâme”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 2. Basım, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Câvidânnâme”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 2. Basım, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Eymeni ez Butlanı Nefs der Penahı Hıred”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 2. Basım, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Medâricü’l-Kemâl”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Rahı Encamnâme”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Risâle der İlm’un-Nutk”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Sâz ü Pîrâye-i Şâhân-ı Pür-mâye”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 2. Basım, 1366.
• Kâşânî, Efdalüddin Merakî. “Takrirat ve Fusulu’l Maktea”. Musannefât-ı Efdalüddîn Muhammed Merakî-i Kâşânî (içinde). Tahran: Çaphaney-î Nubehar, 2. Basım, 1366.
• Kemalzâde, Tahire vd. “Berresiyi Tatbiki Nefs ve Medaric Heftgane-i Kemal An Ez Didgahi Efdalüddîn Kâşânî ve Şihabeddin Sühreverdî”. Neşriye-i Kaşan Şinasi 20 (1397), 27-44. Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. çev. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Kınalızâde. Devlet ve Aile Ahlakı. ed. Füsun Dikmen. Ankara: Tutku Yayınevi, 2013.
• Kirmanî, Ali Rıza. “Hakikatı İlm ve Revabıtı Zihn ve Ayn Ba Te’kit Ber Musennefâti Efdalüddîn Kâşânî ve Risaleti Ma’rifetü’n-Nefs Muhammed Hasan İlahî”. Neşriye-i Zihn 75 (1397), 155-172.
• Kudretu’l-İlahî, İhsan - Ferhenakî, Mehdi. “Tenazuri Âlem-i Sağir ve Âlem-i Kebir Ez Nigâh-i Hâkim Efdalüddîn Kâşânî”. Neşriye-i Endişeyi Dinî 40 (1390), 29-50.
• Mâverdî. Mâverdî’ye göre, Siyaset Sanatı ve Nasihatu’l-Müluk Tercümesi. çev. Mustafa Sarıbıyık. İstanbul: Ark Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Musevî, Seyid Hadi. “Ehemmiyeti Câvidânnâme-i Efdaluddîn Kâşânî ve Tesiri An Ber İksiru’l-Arifin Sadru’l-Müteellihin Şirazî”. Neşriye-i Peşuheşhayi Felsefî Kelamî 41 (1388), 149-166.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. “İslâm Felsefesi Geleneğinde Farsça Felsefî Çalışmaların Önemi”. çev. Mehmet Vural. Journal of Islamic Research 23/2 (2012), 73-78.
• Nefisî, Said. Rubaiyati Baba Efdal Kâşânî. Tahran: Çaphaney-î Ferdin ve Birader, 1311.
• Nikuhemmed, Ahmed. “Efdalüddîn Kâşânî”. Neşriye-i Vahid 236 (1357), 53-56.
• Niyazi, Mehmed. İslam Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 10. Basım, 2015.
• Nizamü’l-Mülk. Siyasetnâme. çev. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9. Basım, 2016.
• Pala, İskender. “Nasihatnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/409-410. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu - M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 28. Basım, 2015.
• Platon. Devlet Adamı. çev. Behice Boran - Mehmet Karasan. İstanbul: Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık, 1998.
• Sevgi, H. Ahmet. “Efdalüddîn Kâşânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/453-455. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Şahin, Mehmet Emin. “Nâsır Mekârim Şîrâzî’nin el-Ahlâk fi’l-Kur’ân Eseri Bağlamında Kur’ân’ın Ahlâk İlkelerine Dair Görüşleri, Sosyal Bilimlerde Aktüel Araştırmalar : Etkiler-Sonuçlar (5)”. Sosyal Bilimlerde Aktüel Araştırmalar: Etkiler-Sonuçlar. ed. Yusuf Arslan. 109-126. Ankara: Kalan Yayınları, 2023.
• Şahin, Mehmet Emin. “Ümmet Kavramı Çerçevesinde İdeal Davetçi Modeli: Tefsîrü’l-Menâr Bağlamında”. Şırnak İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2023), 345-370.
• Şehrayinî, Seyid Mustafa. “Caygahi Hodşinasî Der Felsefe-i Efdalüddîn Kâşânî (Baba Efdal)”. Neşriye-i Ğıredname-i Sadrâ 67 (1391), 87-98.
• Şirazî, Sadi. Nasihatü’l-Müluk. çev. Nimet Yıldırım. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• Şirvanî, Harun Han. İslamda Siyasî Düşünce ve İdare. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1965.
• Turtûşî, Muhammed b. Sirâcu’l-Mülûk. çev. Said Aykut. İstanbul: İnsan Yay., 2011.
• Tusî, Nasîruddîn. Aḫlâḳ-ı Nâsırî. ed. Tahir Özakkaş vd. çev. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/365-366. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Yusuf Has Hacip. Kutadgu Bilig. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 18. Basım, 2016.