Râzî’den Diş Hastalıkları Üzerine Vaka Öyküleri

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 3, 28 - 34, 01.12.2012

Ahmet Acıduman Birgül Şems

Öz

Bu çalışma, Râzî’nin Kitâbu’t-Tecârib adlı eserinin Türkçe çevirisi Hamîdiye 1013 yazmasında bulunan diş hastalıkları ile ilgili vaka öykülerini sunmak üzere hazırlanmıştır. Otuz bir bölümden oluşan Hamîdiye 1013 adlı Türkçe çeviri nüshanın 10. bölümü “Diş hastalıkları ve ağrıları” başlığını taşımaktadır. Çalışma yapılırken metnin konumuzla ilgili bölümleri önce Türkçe abeceye ve sonra çağdaş Türkçeye çevrilmiştir. Bu bölümler Kitâbut-Tecârib’in Çorum 2909 ve Veliyüddin Efendi 2487 çeviri nüshalarında yer alan ilgili bölümlerle de karşılaştırılmıştır. Kitâbu’t-Tecârib’in Hamîdiye 1013 adlı Türkçe çevirisinde diş hastalıkları konusunda sunulan vakalar diş çürüğü, gingivitis ve stomatitis gibi başlıklar altında toplanabilir. Diş hastalıkları ve ağrıları konusunda yazılanlar, Râzî’nin klinik gözleme verdiği önemi ve hasta özelinde koyduğu tanıya göre tedavi düzenlediğini, bunu yaparken de Hipokrat’ın ortaya koyduğu ve İslâm tıbbı tarafından da benimsenmiş bulunan döneminin tıp paradigması “humoral patoloji kuramı” ilkelerine göre davrandığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Razi, Diş, Hastalık, Kitabüt-Tecarib

Case Reports on Teeth Disorders by Rhazes

Öz

Abstract In this article, to present case reports related to teeth disorders in Hamidiye 1013, Turkish translation of Kitab al-Tajarib by Rhazes was aimed. The tenth chapter of Hamidiye 1013, which contains thirty-one chapters, is under the title of “teeth disorders and aches”. Sections related to our study firstly were transliterated and then translated into contemporary Turkish. These sections also were compared to Turkish copies, Çorum 2909 and Veli al-Din Efendi 2487. Case reports related to teeth disorders presented in Hamidiye 1013 are classified under the titles such as tooth decay, gingivitis and stomatitis. The writings on teeth disorders and aches show us that Rhazes attached importance to clinical observations and treated patients in private and in accordance with principles of medical paradigm of his era, “humoral pathology concept”, which was asserted by Hippocrates and adopted by Islamic Medicine.

Anahtar Kelimeler

Razi, diş, hastalık, Kitabut-Tecarib, Hamidiye 1013, Tıp Tarihi

Kaynakça

• Meyerhof M. Science and Medicine. In: Thomas Arnold, Alfred Guillaume editors. The Legacy of Islam. London: Oxford University Pres; 1952. p. 311-355.
• Castiglioni A. A History of Medicine. Translated from the Italian and edited by E. M. Krumbhaar, second edition, revised and enlarged. 2nded. New York: Alfred A. Knopf, 1958: 267-270.
• Sarton G. Introduction to the History of Science. Baltimore: The Williams & Wilkins Company, Volume 1; 1927. p. 609-610.
• Meyerhof M. Thirty-three clinical observations by Rhazes (circa 900 A.D.). In: Islamic Medicine, Vol. 26, Muhammed Ibn Zakariya Al-Razi, Text and Studies III, Collected and Reprinted by Fuat Sezgin. Frankfurt am Main: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University; 1996. p. 1-36.
• Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa, 2003; p. 186.
• Muhammed bin Zekeriyya er-Râzî. Kitâbü’t-Tecârib. İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, III. Ahmed Koleksiyonu, No: 1975, 656 H./1258; v. 1a-2a, 125b.
• Acıduman A, Arda B. Er-Râzî, Hamîdiye 1013 ve III. Ahmed. In. Demirhan Erdemir A, Öncel Ö, Küçükdağ Y, Okka B ve Erer S, editors. 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi, 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı [1st International Congress on the Turkish History of Medicine, 10th National Congress on the Turkish History of Medicine Proceedings Book], Cilt 2 [Vol.2]; 20-24 Mayıs, 2008 [20-24 May, 2008]; Konya, Türkiye. pp. 1843-1847.
• Álvarez-Millán C. Practice versus theory: Tenth-century case histories from the Islamic Middle East. Soc Hist Med 2000; 13: 293-306.
• Sezgin F. Geschichte des Arabischen Schriftums, Vol 3. Leiden: E. J. Brill; 1970. p. 289.
• [Râzî]. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, No: 2909, s. 64-67,71,74.
• [Râzî]. İstanbul Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi Koleksiyonu, No: 2487, v. 32b-34a,36a,37b.
• Acıduman A, Arda B. Er-Râzî ve Hamîdiye 1013 üzerine bir inceleme. Türkiye Klinikleri J Med Ethics 2006; 14:83-91.
• [Râzî]. İstanbul Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hamîdiye Koleksiyonu, No: 1013, varak no: 1b-3b,32b- 34a,36a,37b.
• Uzluk FN. Edebî bahisler: Bursalı Hekim Ali Efendi. Tasvir 26 Mayıs 1949, s. 2.
• Uzluk FN. Bursalı hekim Ali Münşî Efendi ?-1146 (?-1733/34). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1950; 8:329-337.
• Berkow R, editor-in-chief. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy. 14th ed. Rahway: Merck Sharp & Dohme Research Laboratories, Division of Merck & Co., Inc; 1982. p. 2101, 2102, 2112.
• İbn-i Sînâ. El-Kânûn Fî’t-Tıbb (Türkçeye Çeviren: Kahya E), İkinci Kitap. Birinci baskı. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi; 2003. p. 228,290-291,440,462,621.
• Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, 18. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi; 2001. p. 481,599,952,1110,1163.
• Redhouse JW. A Turkish and English Lexicon, New Impression. Beirut: Librairie du Liban,; 1987. p. 171,283,1231,1278,1508.
• Cehâr-reg cimin ve hanın fethâ ve râ’-i ûlânın sükûnı ve râ’-i sâniyyenin fethâ ile ism-i Fârisîdir. Dört tamar
• ma‘nâsınadır. Ammâ ıstılâh-ı etibbâda tudak üzerinde vâki‘ dört tamardan ‘ibâretdir. Ol tamarın ikisi bir dudakda ve ikisi
• dahı bir dudakdadır.13
• Tiryâk: 1. zehirlenmeye ve bazı hastalıklara karşı kullanılan macun; 2. panzehir; 3. Afyon.18
• İyâric: a laxative medicinal compound.19
• Zâc: demir sülfat18; medkûk:döğülmüş, inceltilmiş, toz haline getirilmiş.18
• İsfidbâc: et, soğan,tereyağı, peynir veya ekmek ve süt ile yapılan bir yemek.20
• Tabâşîr: The siliceous concretion found in the nodes of the bamboo.19