Sivas Folklorunda Davar Yüzü (Saya Gezme) ve Koç Katımı Töreni

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 1, 19 - 25, 01.04.2014

Ali Yiğit Çağrı Çağlar Sinmez

Öz

Hayvancılık, folklor yönünden edebiyatımıza ve
inançlarımıza çok şeyler kazandırmıştır. Sivas halkının
hayvan sevgisi, koç katımı, davar yüzü (saya gezme) gibi
birçok adetleri kökleştirmiştir. Çalışmada, Sivas Folklorunda
davar yüzü ve koç katımı törenlerine ait folklorik bilgilere
ulaşılarak unutulmaya yüz tutan hayvancılık geleneklerinin
değerlendirilmesi amaçlandı. Çalışmanın materyalini, Sivas
yöresinde folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılıkla
ilişkili halktan (halk hekimliği uygulayıcıları, hayvan sahipleri
ve diğer kaynak kişiler) “bilgi derleme formu” yoluyla 09
Nisan 2012 - 10 Temmuz 2012 arasında elde edilen folklorik
bilgiler oluşturdu. Çalışmada, kuzuların doğumuna elli
gün kala ya da koç katımından yüz gün sonra, kuzunun
anasının karnında canlandığına, tüylerinin çıktığına inanılan
bu günlerde “davar yüzü” ya da “saya gezme” denilen
bir seyirlik oyunun düzenlendiği belirlendi. Doğacak sürü
yavrularının sağlıklı, verimli ve bereketli olması ümidiyle
kışın en soğuk ayında her sürü sahibinin kapısında tek tek
oynanan bu oyun ekibinin beş kişiden (bir Arap, gelin, dede,
deve ve tilki) oluştuğu; ekibin köyde gezerek, mani söyleyip
yiyecek ve bahşiş (arpa, bulgur, yağ, yumurta vb) topladığı;
toplanan bu yiyeceklerin hayvanların yemlerine (sağlıklı
doğum, bolluk ve bereket getirmesi dileğiyle) katıldığı;
koç katım zamanı koçların “aşı toprağı” denilen kırmızı
toprakla ya da renkli boyalarla süslendiği, koç katım duasının
okunarak silahların atıldığı, hangi koyunun “koçsadığı”,
hangi keçinin “tekesediği”nin izlendiği ve bugünün yeni
bir başlangıç tarihi olarak pazarlıklarda, borçlanmalarda
kabul gördüğü belirlendi. Sonuç olarak, koç katımının genel
olarak sonbaharda yapılmasının, yavrulama zamanlarını
kış soğuklarından bahar başlangıcına ötelemek ve doğaca
yavruların soğuktan ve açlıktan kırılmasını önlemeye yönelik
olduğu; davar yüzü oyununun da doğacak kuzuların sağlıklı
ve verimli olması dileğini taşıdığı söylenebilir. Bu törenlerin,
Orta Asya Türk kültürünün bir devamı şeklinde geliştiği ve
bu çalışmalar ile bu geleneklerin Yazılı Türk Kültür birikimine
kazandırılabileceği ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Davar yüzü, Koç katımı, Sivas

The Ceremony “Davar Yüzü” and “Koç Katımı” in Folklore of Sivas

Öz

Animal husbandry brought many things to our literatureand our beliefs in terms of folklore. Animal love of Sivas people has beenrooted many traditions such as “koçkatımı” (ramming season, mating) and “davaryüzü” (saya gezme).In this study, it is aimed to evaluate animalhusbandry traditional that into oblivion by accessing information related onfolkloric of rituals of “davar yüzü”,“koç katımı” in Sivas folklore.The material of the study, the information obtained by“information review form” from the public (practitioners of folk medicine,animal owners and other source persons) associated with the folkloricveterinary medicine and livestock in Sivas. The information data was collectedbetween 04/09/2012 to 10/07/2012. In this study, it is stated that a spectacle gameso-called “davar yüzü” or “saya gezme” were laid out about fiftydays before the birth of lambs or after hundred days of “koç katımı”. In these days it is believed that lambs rouse up andfeathers in their mother's womb; this game is played by a team with five people(Arab, the bride, grandfather, camel and fox) in the coldest winter, played inthe front door of every herdsman in the hope of healthy, productive and fertilethat will born lambs; the team toured in the village and sing a folk songcalled “mani” and collected food and vail (barley, wheat, oil, eggs, etc.);these foods are fed to animals (in hope of healthy birth and for bringabundance and fertility); rams dressed up with red soil so-called “aşı toprağı” at the time of “koç katımı” and shooting when readingthe prayer of “koç katımı”, andtracing which sheep and a goat wants coition (koçsama, tekeseme) and this day accepted as a new zero hour forbargain and borrowing.As a result it could be said that the reason of thefall of “koç katımı” is displaced tobirth time from cold winter to the beginning of spring and thus prevent oflambs from cold and starvation and the game of “davar yüzü” in the hope of to be healthy and productive for theselambs. It can be argued that these ceremonies, as a continuation of the CentralAsian Turkish culture and they can bring in accumulation of Written Turkish Culture with these studies.

Anahtar Kelimeler

Davar yüzü, Folklore, Koç katımı (ramming season, mating), Sivas

Kaynakça

• Kafesoğlu İ. Türk millî kültürü. Ankara, Ötüken Yayınları, 1997, s.317.
• Kuzucular E. Koç katımı. Sivas Folkloru, 1973;7:16-17.
• Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü. “Saya” maddesi. Erişim Tarihi: 14.05.2013, Erişim: http://ked.tdk.org.tr/index. php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.52e25b735ab520.44265292.
• Albayrak N. Ansiklopedik halk edebiyatı terimleri sözlüğü. İstanbul: L&M Yayıncılık, 2004, s.347.
• Düzgün D. Türkiye ve Azerbaycan sahalarında uygulanan saya geleneğinin karşılaştırmalı tahlili. Milli Folklor 2005;65:24
• Özdemir N. Türkiye’deki halk eğlenceleri ve kış eğlenceleri. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence. Ankara, c.III, 1997: s.279-291.
• Doğan T. İran Azerbaycanı’nda (Urmiye’de) “Sayalar” ve Sayaçılar”. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2011;6/4 (Fall):87-95.
• Turkceciler.com (internet) Köy Seyirlik Oyunları. Erişim Tarihi: 20.04.2013. Erişim:www. koy-seyirlik-oyunlari.html.
• Bayat F. Sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik bağlamda Yengi Kün (Nevruz): Mitolojik olgudan mitolojik kurguya. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2008; 7(1):139-148.
• Tikbaş Apak F. Rize-Hemşin-Yazlık köyü örneğiyle mevsimlere ilişkin inanç, bayram ve ritüeller. Acta Turcica (internet) Kültürümüzde İklim ve Mevsimler/Mevsimler, İnançlar ve Uygulamalar 2013;5(9):1-15. Erişim Tarihi: 15.04.2013. Erişim: http://www.actaturcica.com/sayi9/V_I_5.pdf.
• Şentürk A. Malatya’da koç koyurma (koç katımı). Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul, 1972;14(280): 6470.
• Ögel B. Türk kültür tarihine giriş I (Türklerde Köy ve Şehir Hayatı). Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları:224, Kültür Eserleri:13, 1978, s.87-495.
• Kutlu M. Şavaklı Türkmenlerde göçer hayvancılık. Ankara, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 84, Gelenek-Görenek ve İnançlar Dizisi: 4, Sevinç Matbaası, 1987, s.3-114. KAYNAK KİŞİLER (KK)