YÜZ SENEDEN FAZLA SAKLI KALAN BİR SIR: ASKERİ TIBBİYENİN DEMİRKAPI’DAN HAYDARPAŞA TIP FAKÜLTESİ’NE TAŞINMASININ SEBEBİ

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 3, 99 - 107, 01.12.2015

M. Engin Çoruh

Öz

Demirkapı’daki Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin birden bire, kimsenin haberi olmadan ve daha yapımı tam olarak bitmemiş olan Haydarpaşa’daki binaya taşınması Türk tıp tarihinin şimdiye kadar açıklığa kavuşmamış bilinmeyen, gizli kalmış problemlerinden birisidir. Yüz seneyi aşkın bir zaman içerisinde bu gizlilik kendisini korumuştur. Zaman zaman bazı araştırmacı yazarlar taşınma için sebepler ortaya sürmüşlerse de doğrulukları hakkında hiçbir belge ortaya konmamıştır. Uzun araştırmalardan sonra bulduğum, zamanın Almanya’nın Osmanlı Büyükelçisi Adolf Freiherr Marschall von Bieberstein’ın hatıraları ve olayları aynı doğrultuda gösteren Osmanlı arşiv belgeleri taşınma olayının sebeplerini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda Gülhane’de asistan olarak görev yapan Tosyavizade Dr. Rıfat Osman da hatıralarını yayınlamıştır. Dr. Rıfat Osman ne yazık ki olayları kaleme aldığında objektif olmadığı için onun hatıralarını çok dikkatli olarak incelemek gerekmektedir. Hatıralarda Dr. Osman taşınmaya sebep olan Gülhane’de bir tecavüz olayından bahsetmekte ama bu tecavüz sonucu Askeri Tıbbiyenin taşınmasından bahsetmemektedir. Olayı yaşayan Rieder Paşa, Deycke Paşa ve Alman Büyükelçisi Baron Marschall von Bieberstein Tıp Fakültesinin taşınması olayını bir sır olarak saklamışlar ve hiçbir kimseye bu konuda bir tek kelime bile söylemeden bu sırrı mezara beraberlerinde götürmüşlerdir. Bilmediğimiz bir sebepten ötürü Sultan II. Abdülhamid Haydarpaşa’da Tıp Okulu olarak planlanan ve yapımına başlanan binayı başka bir maksatla kullanmak istemektedir. Alman İmparatoru II. Wilhelm’in okul arkadaşı olan Robert Rieder Paşa ise bu binanın Tıp Fakültesi olarak kullanılması taraftarıdır. Alman Hoca Rieder bu konuda Osmanlı Hükümeti’ne müracaatlarda bulunmuştur. Paşanın müracaatları cevapsız kalmıştır. Günün birinde Gülhane’de meydana gelen Alman uyruklu bir Macar aşçı kadına hastanedeki askerler tarafından tecavüz edilmesi Almanların bu olayı taşınmak için bir bahane olarak kullanmalarına sebep olmuş ve aslında basit, polisiye olay uluslararası mahiyet kazanmış, Türk–Alman diplomatik ilişkilerini tehlikeye düşürecek boyutlara ulaşmıştır. Olay o kadar süratli ve tehlikeli olarak gelişmiştir ki Alman İmparatoru II. Wilhelm Osmanlı ile olan ilişkilerini kesmek yolunda adımlar atmış ve büyükelçisine çekilmesi için emir vermiştir. Aşağıdaki yazıda bu olayın belgelere dayanan yalnız tıp tarihi için değil, aynı zamanda siyasi tarih için de çok ilginç ve çok önemli kısa hikâyesini bulacaksınız

Anahtar Kelimeler

Tıp tarihi, Rieder Paşa, Tıbbiyenin taşınması, Gülhane, Haydarpaşa Tıp Fakültesi

The Secret which has Remained Hidden More than Hundred Years: The Reason of Moving Military Medical School from Demirkapı to Haydarpaşa Medical Faculty

Öz

Abstract The sudden transport of Meteb-i Tıbbiye-i Şahane from Demirkapı to the unfinished building in Haydarpaşa is one of the hidden problems in Turkish Medical History. This secret has remained itself more than hundred years. From time to time some researchers have declared some reasons for this transportation, but no one have proved their ideas with any kind of documents. After long research, I have found the reason of this transportation in the memories of Baron Adolf Marschall von Bieberstein, German Ambassador of Ottoman Empire, as well as Ottoman archives and in the memories of Dr. Rıfat Osman. In his memories Dr. Rıfat Osman mentioned about a rape in Gülhane, but not the moving of Demirkapı School. The building in Haydarpaşa was planned as a Military Medical School, but Sultan II. Abdulhamit wanted to use it for another purpose. Robert Rieder Pasha, schoolmate of German Emperor II. Wilhelm, was not agree whit him, so he applied to the Ottoman government, but got no replay. One day German-Hungarian woman, worked as a cook in Gülhane, was raped some soldiers in the hospital. And this case had led the Germans to use it as an excuse to move the building. This case caused an international tension between German and Ottoman diplomatic relations. Then, German Emperor II. Wilhelm gave the order to the Ambassador to withdrawal. In the following essay, you will find an interesting story not only for the history of medicine, but also for the political history.

Anahtar Kelimeler

History of medicine, Rieder Pascha, Transport of Medical School, Gülhane, Medical School of Haydarpaşa

Kaynakça

• Yıldırım N. 1893 de İstanbul’da Kolera Salgını. Tarih ve Toplum. Sayı 129 İletişim Yayınları İstanbul Eylül 1994. S.142-153
• Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri Cilt II. Yörük Basımevi İstanbul 1976. S. 105
• Tosyavizade RO. “Hayatım ve Hatıratım”, Dr. Rıfat Osman’ın öğrencilik ve Gülhane Anıları (1879-1921) Çeviren Ratıp
• Kazancıgil. Gata Basımevi/ Ankara 1998. S. 104
• Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S.
• Bu belge bana Prof. Ayten Altıntaş tarafından verilmiştir. Kendisine teşekkür ederim. BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri) Yıldız M.T.V. 247-16
• Tosyavizade RO. “Hayatım ve Hatıratım”, Dr. Rıfat Osman’ın öğrencilik ve Gülhane Anıları (1879-1921) Çeviren Ratıp
• Kazancıgil. Gata Basımevi/ Ankara 1998. S. 100
• BOA Y.PRK. EŞA. 43-47. 7 ağustos 1319. (20 Ağustos 1903),
• Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S. 272
• Tosyavizade RO. “Hayatım ve Hatıratım”, Dr. Rıfat Osman’ın öğrencilik ve Gülhane Anıları (1879-1921) Çeviren Ratıp
• Kazancıgil. Gata Basımevi/ Ankara 1998. S. 103. BOA HR. H. 60-90
• Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S. 273-274
• Marschall von Bieberstein A. Hatıratı. I. Cilt S. 436 Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S. 274
• Marschall von Bieberstein A. Hatıratı. I. Cilt S. 436 Engin Çoruh (2009), S. 276.
• Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S. 276
• Marschall von Bieberstein A. Hatıratı. I. Cilt S. 440 Çoruh ME. Schamanen-Seldchuken-Osmanen-Gülhane und Haydarpaşa. Vor-und Frühgeschichte der türkischen Hochschulmedizin unter besondrer Berücksichtigung des Bonner Chirurgen Robert Rieder Pascha. İstanbul 2009. S. 277
• Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastahaneleri Cilt II. Yörük Basımevi İstanbul 1976. S. 105.