XVI. Yüzyılda Osmanli Mahkeme Kayitlarinda Atlarin Korunması

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 95 - 109, 01.08.2017

Nurdan Kırımlıoğlu

Öz

Hayvanlara tarih sürecinde oldukça önemli ayrıcalıklar
tanıyan ve değer veren Türkler İslamiyet’ten önce ve sonra
toplum hayatında ata büyük önem vermişlerdir. Osmanlı
Devleti’nde özellikle atlara ayrı bir özen gösterildiği,
hayvanların yararlanması için vakıflar kurulduğu, yük
hayvanlarının iyi kullanılmaları için emirnameler yayınlandığı
bildirilmektedir.
Osmanlı tarihi araştırmaları bakımından önemli belgeler olan
Kadı Sicilleri, kadı’nın karar ve eylemlerine yönelik tuttuğu
kayıtları içeren defterlerdir. Osmanlı toplum yapısıyla ilgili
çalışmalarda vazgeçilmez kaynaklardan biri olarak, incelenen
dönemin yaşam dinamiklerinin tümünü bu kayıtlarda
görmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, hayvan hakları
ve korunmasına ilişkin belgelerin Batı dünyasına kıyasla
tarihimizde daha eski zamanlara dayandığına dair kanıt
sağlamaktır.
Çalışmada, İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1
(H.919–927 / M.1513–1521) ve 2 Numaralı Sicil (924–
927/1518–1521) incelenmiş, Osmanlı Devleti’nin XVI.
yüzyıliçerisinde hayvanların korunması ve gönencine yönelik
aldığı kararlar içinde atların korunmasına yönelik belgeler
belirlenerek İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi
ile yapılan yazışmalarla temin edilmiş, transkripsiyonları
yapılmış ve analiz edilmiştir.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil
defterine kayıtlı 822 belgenin 16’sının, 2 Numaralı Sicil
defterine kayıtlı 902 belgenin 28’inin atların korunmasına
ilişkin olduğu görülmüştür.
Bilinenin aksine adı geçen belgelerden yola çıkılarak
hayvanların hakları ve korunmaları ile ilgili belgelerin
tarihinin batı dünyasından yaklaşık 500 yıl öncesine
dayandığını belgelemek mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kadı Sicilleri, atların korunması, hayvan hakları

Horses Protection in the Ottoman Court Records in the XVIth Century

Öz

The Turks who gave very important privileges and value to
the animals throughout history gave great importance to
the horses in the community life before and after Islam. It
is stated that in Ottoman State especially the horses were
well taken care of; foundations were established for the
animals’ benefit and mandates were issued for the well
use of the draught animals. The Qadi Registries, which are
important documents for Ottoman historical researches
are the books, containing registries regarding the decisions
and activities of the qadi. It is possible to see the whole
life dynamics of the period examined in these registries as
one of the indispensable sources in the studies on Ottoman
society structure. The objective of this study is to provide
evidence regarding the fact that the documents concerning
animal rights and protection are dated to earlier times
in our history than in the western world. In the study, the
Registries numbered 1 (H.919-927 / M.1513-1521) and
numbered 2 (924-927 / 1518-1521) of the Qadi Registries of
Istanbul Uskudar Court were examined and the documents
concerning the protection and welfare of the horses within
the decisions taken in the XVIth century by the Ottoman State
were determined and obtained through the correspondences
with the Court Records Archive of the Office of Istanbul Mufti;
their transcriptions were made and analyzed. It is seen that 16
of the 822 documents registered in the Registry Book numbered
1 and 28 of the 902 documents registered in the Registry Book
numbered 2 of the Qadi Registries of Istanbul Uskudar Court
are related to the protection of the horses. Contrary to popular
opinion, starting from the documents in question, it has been
possible to document that the documents regarding the rights
and the protection of the animals are dated to approximately
500 years before the western world.

Anahtar Kelimeler

Kadı Sicilleri, Atların Korunması, Hayvan Hakları /Qadi Registries, Protection of Horses, Animal Rights

Kaynakça

• Akman E. Türk kültüründe ve Azerbaycan destanlarında at. Kastamonu Eğitim Dergisi 2003; 1, 233-248
• Altuntaş M. Geçmişten günümüze at. Türk Veteriner Hekimliği Dergisi 2000; 1, 37.
• Belek K. Eski Türklerde at ve at kültürü (Dünden bugüne Kırgız kültürel hayatı örneği) Gazitürkiyat 2015; 16, 111-128.
• Delice TB. Türkmen kültüründe at. International Journal Of Science Culture And Sport, Special Issue 2015;4, 537-546.
• Göngör A,Uzun Ş, Battı B, Tura E. Sinop yılkıları. Karadeniz Araştırmaları 2015; 44, 59-72.
• Çınar AA. Türklerde At ve Atçılık. Ankara: Feryal Matbaası, 1993.
• Erhat A. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
• Çatalbaş R. Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi. Turan-Sam 2011; 3, 49–60.
• Elmalı H. İslâm’da hayvan hakları. Yeni Ümit Dergisi 2012; 98, 18–22.
• Bayrakdar M. İslam kültüründe hayvan. In:Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998. S.85-92.
• Bayraktaroğlu N. Türklerde hayvanın önemi, Padişah Fatih, II. Beyazıd ve III. Murat’ın hayvanlarla ilgili fermanı. (http:www//tarihgazetesi.net/index.php/turk-tarihi/1324-tuerklerde-hayvan-n-oenemi-padisah-fatih-ii-bayez-d-ve-iii- murat-n-hayvanlarla-ilgili-ferman. Erişim tarihi 12.02.2015)
• Sungurbey İ. Hayvan Hakları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları 3796; Hukuk Fakültesi Yayınları 5, 1993.
• Gürler M, Osmanağaoğlu Ş. Türkiye’de Hayvanları Koruma Kanunu’nun tarihsel gelişimi. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2009; , 325–330.
• Şen M. Baytarnameler. Ed. Emine Gürsoy Naskalı. In.Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık, S. 177-263. Yiğit A,Yaşar A. 15. yy.’a ait bir baytarnamede at hekimliğinde koterizasyon. Lokman Hekim Journal 2013; 3, 30-37.
• Aydın B, Tak E. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 numaralı Sicil (H.919–927/M.1513–1521). Ed. Yılmaz C.
• İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (ISAM), TDV Yayın Matbaası, 2008.
• Günalan R, Kemal V, Altıntop Ö, et al. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 numaralı Sicil (H.924–927/M.1518–1521).
• Ed. Yılmaz C. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (ISAM), TDV Yayın Matbaası, 2010.
• Akgündüz A. Osmanlı Devleti’nde Belediye Teşkilâtı ve Belediye Kanunları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2005.
• Akgündüz A. İslam hukukunun Osmanlı Devleti’nde tatbiki: Şer’iye Mahkemeleri ve Şer’iye Sicilleri. İslam Hukuku Araştırma Dergisi 2009; 14, 13–48.
• Akgündüz A. Şer’iyye Sicilleri Mahiyeti Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler. İstanbul: TDA Vakfı, 1998.
• Ekinci EB. Osmanlı Devleti’nde mahkemeler ve kadılık müessesesi. Türkiye Araştırmaları Literatur Dergisi 2005; 3, 417–419.
• Demir A. Konya Şer’iyye Sicilleri’nde rıza senedi örnekleri (1659–1749). History Studies International Journal of History ; 31–46.
• Tok O. Osmanlı Dönemi hekim hasta ilişkileri. Turkish Studies 2008; 34, 788–805.
• Ilgar R. Türkiye’de hayvan hakları ihlallerine coğrafi açıdan bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2007; 16, 347
• Karataş Ş. Osmanlıda Tüketici ve Hayvan Hakları Tüzüğü, İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 2014; 13, 47-52.
• Özkul T, Sarıbaş T, Uzabacı E, et al. Türk toplumunun hayvan hakları kavramına yaklaşımının belirlenmesine yönelik bir araştırma: I. Demografik özelliklere göre tutum analizi. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2013; 19, 167–171.
• DeGrazia D. Hayvan Hakları (Çev. Hakan Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Antalyalı AA. Avrupa Birliği ve Türkiye’de Hayvan Refahı Uygulamaları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, AB Basılmamış Uzmanlık Tezi, Ankara 2007.
• Abanoz N. Çağdaş Toplumlarda Hayvan Hakları ve Refahı. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
• Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi http://petveteriner.com.tr/kanunlar/hayvan_haklari.pdf (Erişim tarihi: 12.2016)
• TC Resmi Gazete (2004) Hayvanları Koruma Kanunu. 1 Temmuz 2004. Başbakanlık Basımevi. Ankara.
• Melikoğlu B. Türkiye’de kurulan ilk hayvanları koruma derneğinin tarihsel gelişimi. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi ; 80, 37-44. İzmirli S. At yetiştiriciliğinde gönenç (refah): Türkiye’de ilgili mevzuatın değerlendirilmesi. V.Ulusal Veterinerlik Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu; 2016; Bildiri Özet Kitabı, Bursa. S.90.
• Underwood WJ, McGlone JJ, Swonson J, et al. Equine welfare. Eds.Bayne K, Turner PV. In:Labaratory Animal Welfare. Academic Press; pp.267-272.