Red Crescent activities for military health services during the Second World War in Turkey

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 209 - 221, 22.05.2020

Gülhan Seyhun

https://doi.org/10.31020/mutftd.651689

Öz

Introduction: The main purpose of
the Red Crescent, whose historical background goes back to 1868, is to serve
humanity by helping the sick and wounded in the war. The Red Crescent expanded
its organization with the Second Constitutional Monarchy and took part in
military health services for years of war. An atmosphere of peace was
established with the foundation of Republic, but it was not easy to bind up the
wounds of the people who suffered war, immigration, epidemics, hunger and
poverty. While Europe was gradually dragged into the war towards the end of
1930, Turkey aimed to stay out of the war.

Aim: Although Turkey did
not actually enter the World War II, The Turkish army was prepared for the war
and Red Crescent was involved in these preparations. In this study, it is aimed
to reveal the activities of the Red Crescent for military health services
within the scope of preparations for war.

Method: Data collection
method was used as research method. In this context, between 1939-1945, the
Prime Ministry Republic Archive, Kızılay Archive, Istanbul Metropolitan
Municipality Archive and the current legislation of the period were examined.
In the same period Cumhuriyet, Ulus, Vatan and Abiye newspapers were scanned.

Results: In this period, new
regulations were made in the legislation for Red Crescent and the Turkish army
to operate jointly and regularly. For this war, Red Crescent trained nurses
through volunteer nursing courses, organized a relief campaign for the soldier,
whose number reached one million three hundred thousand, and collected winter
clothes for the soldier, supplied materials for the hospitals which were to be
opened during the war, and kept the materials available in the storage, brought
malaria drugs from abroad, produced gas masks for civilian and military. On the
other hand, Red Crescent supported the e xchange of captives of the warring
states in a way that the both sides appreciated.

Conclusion: Turkey was
actuallyenter the World War II. Red Crescent made an important contribution to
the military health services in this period. However, the Red Crescent's war
preparatory activities made a substantial and spiritual contribution to
military healthcare.

Anahtar Kelimeler

red crescent, gas masks, second world war

Kızılay’ın Türkiye’de İkinci Dünya Savaşı döneminde askeri sağlık hizmetlerine yönelik faaliyetleri

Öz

Giriş: Tarihsel geçmişi 1868’e uzanan Kızılay’ın temel
kuruluş amacı, savaş yaralılarına bakarak insanlığa hizmet etmek olmuştur. Kızılay, İkinci Meşrutiyet ile teşkilatlanmasını arttırmış
ve yıllarca süren savaşlarda askeri sağlık hizmetleri içinde yer almıştır. Cumhuriyet’in
kuruluşuyla birlikte barış ortamı sağlanmış ancak savaşın getirdiği göç, salgın
hastalık, açlık ve yoksulluklar içinde kalan halkın yaralarını sarmak hiç de
kolay olmamıştır. Avrupa, 1930’lu yılların sonuna doğru adım adım savaşa
sürüklenirken, Türkiye, bu savaşın dışında kalmayı hedeflemiştir.

Amaç: Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiili olarak girmese de
Türk ordusu savaşa hazırlanmış, Kızılay da bu hazırlıkların içinde yer almıştır.
Bu çalışmada savaş hazırlıkları kapsamında Kızılay’ın askeri sağlık hizmetlerine
yönelik faaliyetlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Yöntem: Araştırma yöntemi olarak veri
toplama yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda 1939-1945 yılları arasında
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kızılay Arşivi, İstanbul Büyükşehir Belediye
Arşivi ve dönemin geçerli mevzuatı incelenmiştir. Aynı dönem Cumhuriyet, Ulus,
Vatan ve Akşam gazeteleri taranmıştır.

Bulgular: Bu dönemde Kızılay ve Türk ordusunun ortak ve düzenli
bir şekilde faaliyet gösterebilmesi için mevzuatta yeni düzenlemeler
yapılmıştır. Bu savaşa yönelik olarak Kızılay; gönüllü hemşirelik kurslarıyla
hemşire yetiştirmiş, sayıları bir milyon üç yüz bine ulaşan asker için yardım
kampanyası organize ederek askere kışlık kıyafet toplamış, savaşta açılacak
hastaneler için malzeme tedarik etmiş ve depolarında hazır bulundurmuş, sıtma
ilaçlarını yurt dışından getirtmiş, sivil ve asker için gaz maskesi üretmiştir.
Diğer yandan karşılıklı savaşan devletlere ait esir mübadele işlemlerini, her
iki taraf devletin takdirini kazanacak şekilde desteklemiştir.

Sonuç: Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiili olarak girmemiştir.
Ancak Kızılay’ın savaşa hazırlık faaliyetleri, askeri sağlık hizmetlerine maddi
ve manevi önemli bir katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kızılay, İkinci Dünya Savaşı, Gaz maskesi

Kaynakça

• 1. Özaydın Z. "Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Çalışmaları", Türkler Ansiklopedisi, Yayıma hazırlayan: Hasan Celal Güzel, Kemal Kılıç, Salim Koca, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, C.XIII, 2002, s. 689-690.
• 2. Çapa M. TDV İslâm Ansiklopedisi, Kızılay maddesi, 25. Cilt. S. 544-546 Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/kizilay.
• 3. Orduda Hizmeti Sıhhiyede Bulunan Zabitan ve Memurin Vakti Seferde Bitaraflık Hakkında Talimat, 18 Teşrinisani 1325, Karakoç Sarkis, Sicilli Kavanin, Kanunlar, Nizamlar, Talimatlar, C. 16, 1936, s. 104-108.
• 4. Seyhun G. Tıp Tarihimizde Askeri Sağlık Hizmetleri, İkinci Dünya Savaşı Dönemi. İstanbul: 2018. Altınbaş Üniversitesi Yayınları. (ISBN: 978-605-2065-09-9)
• 5. Karal Akgün S. "Cumhuriyet Duyurulurken Geride Bırakılamayan Bir Kurum: Hilal-i Ahmer Cemiyeti." Middle East Technical University Studies in Development 39.1 2012.
• 6. Ege R. 100 Yıllık Gülhanemizden Bazı Anılar, 2. Bsk., Ankara, 1998, s. 29.
• 7. 4119 sayılı "Kızılay Cemiyeti ve Harp ve Afet Vukuunda Onunla Birlikte Çalışmak Üzere Hükümetin Müsaadesile Gelecek Bu Türlü Sıhhi ve İnsani Yardım Heyetleri Namına Vürut Edecek Olan Eşyanın Gümrük Vergisinden Muafiyetine Dair Kanun", 25 Eylül 1941, TBMM Kavanin Mecmuası, Devre VI, İçtima 2, C. 22, Ankara, TBMM Matbaası, 1941, s. 839-840.
• 8. Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, İstanbul, Yörük Basımevi, C.I, 1976. s. 494-495.
• 9. "Kızılay Umumi Merkezi'nden, Karyola Alınacak", Vatan, 14 Ağustos 1941, s. 4.
• 10. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 62, 417.38, s. 1.
• 11. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 178.234.16, s. 1, 2.
• 12. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.1.2, 86.22.9, s. 1.
• 13. Noyan, A. Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara, Ankara Tıp Fakültesi Yayınları 54, Son Havadis Matbaası, 1956, s. 152-153.
• 14. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 51.337.10, s. 1-12.
• 15. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.1.2, 89.118.19, s. 1.
• 16. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 178.231.8, s. 2.
• 17. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 179.235.28, s. 1.
• 18. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.1.2, 92.92.1, s. 1-2.
• 19. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 212.441.13, s. 1-4.
• 20. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.1.2, 98.38.20, s. 1.
• 21. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 212.443.14, s. 1-3.
• 22. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 177.223.17, s. 1-3.
• 23. Sezgin İ. "1923-1939 Yılları Arasında Türk Ordusunda Yapılan Askerî Yatırımlar", İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ABD, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Yüksek Lisans Tezi, Malatya, 2009, s. 96-97.
• 24. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.10, 178.234.12, s. 1-3.
• 25. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 0.30.18.1.2. 91.65.20, s. 1.
• 26. Mamak Gaz Maske Fabrikasının Millî Müdafaa Vekâletine Devri Hakkında Kanun Lâyihası ve Sıhhat ve İçtimaî Muavenet, Millî Müdafaa ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/94) Sıra Sayısı: 109 No'lu, TBMM Komisyon Raporu, (4466 sayılı Kanun ile ilgili), 31 Mayıs 1941, s. 1.
• 27. 4466 sayılı "Mamak Gaz Maske Fabrikasının Millî Müdafaa Vekâletine Devri Hakkında Kanun", 14 Temmuz 1943, TBMM Kavanin Mecmuası, Devre VII, İçtima Fevkalade, C. 25, Ankara, TBMM Matbaası, 1943, s. 641-642.
• 28. Şen M. "İkinci Dünya Savaşı'nda İzmir'de Uygulanan Sivil Savunma Önlemleri ve İtalyan-İngiliz Esirlerinin Değişimi", Altıncı Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, Ankara, Genelkurmay ATASE yayınları, 1998, s. 399-400.
• 29. "İzmir'de Yaralı Mübadelesi Yapılırken Neler Gördüm", Ulus,12 Nisan 1942, s. 4.
• 30. İzmir'de Yarın 2709 İtalyan ve 700 İngiliz Esiri Değişilecek, Ulus, 1 Haziran 1943, s. 1.
• 31. İzmir Limanı'nda Esir Değişimi Dün Sona Erdi, Ulus, 3 Haziran 1943, s. 1.
• 32. İzmir'de İngiliz-İtalyan Esirlerinin Mübadelesi, Cumhuriyet, S. 6703, 15 Nisan 1943, s. 3.
• 33. Mekki Said, "Esir Mübadelesi", Cumhuriyet, S. 6707, 19 Nisan 1943, s. 3.
• 34. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 179.236.1, s. 1, 2.
• 35. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 179.236.4, s. 1, 2.
• 36. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10, 179.236.2, s. 1, 2.
• 37. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.01.5.23.10, s. 1-5.