Diyadin ve Doğubayazıt Yöresi Halk Hekimliğinde Kullanılan Yabani Bitkiler

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 86 - 97, 27.01.2023

Oğuz Doğan

https://doi.org/10.31020/mutftd.1173028

Cited By: 1

Öz

Amaç: Uzun deneyimler sonucu şekillenmiş olan bitkisel tedavi yöntemleri, geleneksel halk yaşamının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Ülkemizin coğrafi bölgelerine göre farklılık gösteren bitkiye dayalı halk hekimliği uygulamaları kendi içinde ayrı ayrı araştırılmayı ve incelenmeyi gerektirdiği düşüncesinden hareketle Ağrı iline bağlı Diyadin ve Doğubayazıt ilçelerinde geleneksel olarak yürütülen bitkisel tedavi uygulamalarının çalışmayla kayıt altına alınması amaçlanmıştır.
Yöntem: 08. 09. 2022 ve 11. 09. 2022 tarihleri arasında Ağrı iline bağlı Diyadin ve Doğubayazıt ilçelerinde gerçekleştirilen çalışma kapsamında yabani bitki konusunda geleneksel bilgiye sahip olan kaynak kişilerle bazı görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca söz konusu iki ilçede doğup büyümelerine rağmen çeşitli nedenlerden dolayı Ağrı il merkezinde ikâmet eden ve yabani bitki konusunda bilgiye sahip olan bazı kaynak kişilerle de görüşmeler yapılmıştır. Bu doğrultuda halk bilimi derleme yöntemlerinden biri olan mülakat tekniğiyle çeşitli veriler elde edilmiştir. Kaynak kişilere yabani otların; hangi zaman aralığında, ne amaçla, kimler tarafından, nasıl toplandığı ve ne gibi durumlarda kullanıldığıyla alakalı sorular yönlendirilmiştir. Kişilerin verdiği geleneksel bilgiler, izinleri dâhilinde kayıt altına alınmıştır. Ayrıca görüşme sonunda kurutularak muhafaza altına alınan bitkilerin fotoğrafları çekilmiştir.
Bulgular: Diyadin ve Doğubayazıt ilçelerinde yapılan bu çalışma sonucunda yöredeki kadınların belli dönemlerde doğal ortamından topladığı 33 bitkiyi çeşitli işlemlerden geçirip hastalıklara karşı ilaç olarak kullandığı tespit edilmiştir. Geleneksel yöntemlerle kullanıma hazır hale getirilen bu bitkiler kanser, solunum yolu rahatsızlıkları, hemoroid, kadın hastalıkları, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi veya ruhsal sıkıntıların giderilmesi vb. gibi pek çok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır.
Sonuç: Halk kültürünün şekillendirdiği bu uygulamalarda insanların sağlığına kavuşması maddi beklentinin çok ötesinde bir durum olarak kabul edilmektedir. Kaynak kişilerin atalarından miras kaldığını belirttiği bilgiler ışığında yürüttüğü uygulamaların temel anlayışı, bitkilerle hastalık ve rahatsızlıkları tedavi etmektir. Köklü bir geçmişe sahip olan söz konusu uygulamaların yapılacak çalışmalarla kayıt altına alınması ve böylece geleceğe aktarılması geleneksel tıbbın tarihsel gelişimi açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Halk Hekimliği, Yabani Bitkiler, Doğubayazıt, Diyadin, Folk Medicine, Wild Plants, Dogubayazit

Wild Plants Used in Folk Medicine of Diyadin and Doğubayazıt Regions

Öz

Objective: Herbal treatment methods, which have been shaped as a result of long experiences, constitute an important part of traditional folk life. Based on the idea that plant-based folk medicine practices, which differ according to the geographical regions of our country, need to be researched and examined separately. With this study, It is aimed to record the traditional herbal treatment practices in Diyadin and Doğubayazıt districts of Ağrı province.
Method: Within the scope of the study carried out in Diyadin and Doğubayazıt districts of Ağrı province, between 08.09.2022 and 11.09.2022, some interviews were held with people who have traditional knowledge about wild plants. In addition, although they were born and raised in these two districts, interviews were held with some people who reside in Ağrı city center for various reasons and have knowledge about wild plants. In this direction, various datas were obtained with the interview technique, which is one of the folklore compilation method. Such various questions were asked to the interviewed people about weeds as when, for what, by whom, how and under what conditions they were collected. Traditional information given by individuals has been recorded with their permission. In addition, at the end of the interview, the photos of the dried and the preserved plants were taken.
Results: As a result of this study carried out in Diyadin and Doğubayazıt districts, it was determined that the women in the region used 33 plants that they collected from their natural environment in certain periods, and used them as medicine against diseases. These plants, which are made ready for use with traditional methods, are used against cancer, respiratory diseases, hemorrhoids, gynecological diseases, strengthening the immune system or eliminating mental problems, etc.
Conclusion: In these practices shaped by folk culture, people's recovery is considered a situation far beyond material expectations. The basic understanding of the practices carried out in the light of the information that the source persons have inherited from their ancestors is to treat diseases and ailments with plants. It is very important for the historical development of traditional medicine to record these practices, which have a deep-rooted history, and thus to transfer them to the future.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Folk Medicine, Wild Plants, Dogubayazit, Diyadin

Kaynakça

• 1. Ertürk FK, Göde HA. Halk hekimliği uygulamalarında ısparta örneği ve halk hekimliğinin geleneksel tamamlayıcı tıpa dönüşümü. In: Halk kültüründe sağlık. Ömür C, Editör. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları; 2021. pp:117-130.
• 2. Değer M. Diyarbakır yöresi halk ilaçları ve tedavi yöntemleri. İstanbul Üniversitesi. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Deontoloji Abd. ve Tıp Tarihi, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul; 1985.
• 3. Boratav PN. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi; 1984.
• 4. Bekki S. Dünden bugüne halk hekimliği üzerine düşünceler. In: Halk kültüründe sağlık. Ömür C, Editör. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları; 2021. pp: 33-37.
• 5. Yalman H. Alternatif tıp yöntemleri. İstanbul: İnsan Yayınları; 2004.
• 6. Şar S. Anadolu’da rastlanan halk hekimliği uygulamalarına genel bir bakış. 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi; 2008; Eylül 10-15; Ankara, Türkiye.
• 7. Yoder D. Halk tıbbı ve modern tıp. Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 3. (Çev.: Sibel Yoğurtçuoğlu-Ayfer Gülüm), Ankara: Geleneksel Yayıncılık; 2009.
• 8. Altınöz E, Altuner M. Adaçayı bitkisinin halk arasında kullanımı ve terapötik etkileri. In: Doğanın insanlığa sunduğu tıbbi bitkiler. Gül V, Editör. Ankara: İksad Yayınevi; 2021.pp:3-32.
• 9. Kardaş C. Muş'ta yabani bitkilerin halk hekimliğinde kullanılması. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2019;(1):85-96.
• 10. Alpınar K. Halk arasında kullanılan tıbbi bitkilerin derlenmesi. Bitkilerle Tedavi Sempozyumu; 2010; Haziran 5-6; İstanbul, Türkiye.
• 11. Baytop T. Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2007.
• 12. Gümüş İ. Ağrı yöresinde yetişen bazı faydalı bitkilerin yerel adları ve kullanılışları. Turkish Journal of Botany 1994;(18):107-112.
• 13. Atnur G. Sibirya’daki bazı türk boylarının destanlarında halk hekimliği uygulamaları. Bilig 2010;(55): 51-70.
• 14. Tek R. Anadolu Türk halk hekimliği uygulamalarında analojik düşünce. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 2021;(18):15-26.
• 15. Tavukcu H. Geleneğin yeniden keşfi bağlamında halk hekimliği (Ankara kent örneği). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 2016; Ankara, Türkiye.
• 16. Aydın N. Konya’da halk hekimliği uygulamaları. In: Halk kültüründe sağlık. Ömür C, Editör. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları; 2021. pp:117-130.
• 17. Tekel F. Halk hekimliğinde sağaltıcılar. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 2020; (27): 819-840.
• 18. Polat HH. Halk hekimliği ve tamamlayıcı alternatif tıp üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Hekim 2017; (32): 29-37.
• 19. Kurt B. Malatya İli Doğanşehir ilçesi halk hekimliği uygulamalarında eski Türk inanışlarının yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2018; (57): 50-58.
• 20. Çıblak N. Çukurova’da halk hekimliği ve ilgili uygulamalarda eski Türk inançlarının izleri. Türk Kültürü 2005; (18): 199-214.