MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE AZINLIKLARIN FAALİYETLERİ

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 27 - 49, 31.05.2024

Nurhan Aydın , Rabiya İşçi

Öz

Azınlık, bir toplulukta yaşayan kişilerin sayıca diğerlerinden az ve o toplulukta yaşayan kişilerden farklı olmasıdır. Sayıca az olan topluluklar Osmanlı Devleti’nin zayıflaması ve 1789 yılında başlayan Fransız İhtilali’nin de etkisi aynı zamanda özellikle başta Rusya olmak üzere Avrupa devletlerinin azınlıkları kışkırtmaları neticesinde olmak için her yolu denemişlerdir. Tek hedefleri megali ideayı gerçekleştirmek büyük Yunanistan’ı kurarak Bizans’ı yeniden canlandırmak olmuştur. Bu hedef doğrultusunda azınlıklar, cemiyetler kurmuş, isyanlar çıkarmış ve birçok katliamlar yapmışlardır. Kurdukları cemiyetlerin hepsi bu hedeflerine hizmet etmiştir.
Azınlıklar Avrupalı devletler tarafından maddi, hukuki, politik ve askeri yönlerden desteklenmiştir. Avrupalı devletlerden aldıkları güç ile önce Osmanlı Devleti’nin zayıfladığı dönemlerde, sonrasında ise Mondros Mütarekesi ve ardından başlayan Milli Mücadele safhasında isyanlara ve katliamlara hız kesmeden devam etmişlerdir. Yapılan katliamlara sessiz kalınmamış ve her iki tarafında güvenliği için hareket edilmiştir. Ancak yapılan katliamlar Avrupa medyası tarafından kamuoyuna farklı şekilde lanse edilmiş, katliamı yapanın Türkler olduğu öne sürülmüştür. Günümüzde de bu iddialarında ısrarcı olmuşlardır. Bu hususta Türk bilim insanları ve arşivlerimiz bu iddiaların yalan olduğunu kanıtlamışlardır.
Bu çalışma, geçmişi Osmanlı Devleti’ne dayanan azınlıkların cemiyetlerinin geçmişini ve kurulma aşamalarını aynı zamanda Milli Mücadele döneminde yapmış oldukları faaliyetleri incelemek adına yazılmıştır. Çalışmada azınlıkların faaliyetlerini incelerken aynı zamanda bu faaliyetlerin arkasında yatan sebeplere de değinmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Millet Sistemi, Azınlık, Milli Mücadele, İsyanlar, Katliamlar

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

Kafkas Üniversitesi

Proje Numarası

1

Teşekkür

Çalışmamda beni destekleyen hocam Prof. Dr. Nurhan Aydın'a teşekkür ederim. Desteklerini hiç esirgemeyen ve beni bu günlere getiren aileme sonsuz teşekkür ederim.

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası. [BEO], No. 81, Gömlek No. 6046. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Muhasebe Kalemi [DH.EUM.THR]. No. 11. Gömlek No. 18. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi Perakende Evrakı. [DH. MKT. PRK]. No. 2826. Gömlek No. 140. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Hariciye Nezareti Şifre Kalemi. [HR. SFR]. No. 1. Gömlek No. 110-42. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Hariciye Şifre Kalemi. [HR. SFR]. No. 1. Gömlek No. 112-64. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Sadaret Mülkiye Müfettişliği. [A.} MTF]. No. 04. Gömlek No. 26-83. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat. [Y. PRK. ASK]. No. 213. Gömlek No. 12. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. BOA. Yıldız Sadaret Hususi Evrakı, [Y..A… HUS]. No. 289. Gömlek No. 80. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Cumhuriyet Arşivi. CA. No. 62. Gömlek No. 9. 15a. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Milli Savunma Başkanlığı Askeri Tarih Arşivi. ATASE. Dahiliye Nezareti. [ISH]. No. 77. Gömlek No. 55. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Milli Savunma Başkanlığı Askeri Tarih Arşivi. ATASE. No. 110-9-1-11. Gömlek No. 5-0-31. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• Akıncı, Kadir. Millî Mücadele Döneminde Pontus-Rum Faaliyetleri. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. Lisans Bitirme Tezi. 2017.
• Akkor, Mahmut. “Mondros Mütarekesi’nin İmzalanma Süreci ve Mütareke Tutanaklarında Boğazlar Konusu”. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırma Dergisi. 11/21. (2019). 273-310.
• Anadol, Cemal. Tarihin Işığında Ermeni Dosyası. İstanbul: Turan Kitapevi. 1982.
• Atatürk, Kemal. Nutuk Cilt: III Vesikalar. İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi. 1969.
• Atatürk, Kemal. Nutuk II (1927). Ankara: Kaynak Yayınları. 2007.
• Avcıoğlu, Doğan. Milli Kurtuluş Tarihi 1838’den 1995’e. İstanbul: Tekin Yayınevi. 1998.
• Aybars, Ergün. İstiklal Mahkemeleri. İzmir: Bilgi Yayınevi. 1975.
• Aydın, Nurhan. Milli Mücadele’de Kuruluşlar ve Yerel Faaliyetler. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Cırık, Bülent. “Birinci Dünya Savaşı’ndan Önce Hınçak Partisi’nin İki Kongresi ve Savaş Kararı”. Türk Tarih Kurumu Belleten. 86/307. (2022). 1007-1034.
• Çelik, Kemal. “Gümüşhane ve Çevresinde Pontus Rum Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 5/8. (2019). 143-152.
• Çıvgın, İzzet. Azınlıklar Sorunu. Ankara: Eğiten Kitap Yayınevi. 2012.
• Değirmenci, Resul. “Hadisat Gazetesi ve Ermeni Meselesi”, Yeni Türkiye Dergisi, 60. (2014).
• Enver Ziya Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2017.
• Erdaha, Kamil. Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Yayınevi. 1975.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku Ve Siyasi Tarih Metinleri Cilt: 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi. 1953.
• Gül, Muhittin. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ankara: Barış Platin Kitapevi. 2010.
• Güler, Ali. Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar. Ankara: TÜRKAR Türk Metal Sendikası Araştırma Bürosu. 2003.
• Günay, Necla. “Ermenilerin Kurdukları Cemiyetler Ve Komitelerin Maraş Ve Çevresindeki Faaliyetleri”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 163/163. (2012). 21-44.
• Günay, Necla. “Filik-i Eterya Cemiyeti”. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi. 6/1. (2005). 263-287.
• Kalelioğlu, Oğuz. “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”. Ankara Üniversitesi Türk inkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 11/41. (2008). 105-23.
• Kalelioğlu, Oğuz. 1918-1930 Türk Yunan İlişkileri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 2008.
• Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimizin Esasları. Haz. Faruk Özerengil. İstanbul: Emre Yayınları. 1995.
• Karacagil, Kürşat. “Bir Yunan Gizli Cemiyeti: Kardos”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 207. (2013). 451-464.
• Kemal, Cemal. “Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne Tepkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 12/46. (2010). 367-400.
• Kılıç, Fahri. Milli Mücadelede Pontus Rum Sorunu. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlke Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. 1993.
• Kolutek, Mikail. Tarihsel Perspektifiyle Pontus Meselesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı. Doktora Tezi. 2017.
• Küçüker, Yüksel. Pontus Meselesi Olaylar. Algılar ve Gerçekler. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları. 2019.
• Okur, Mehmet. “Pontus Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu Faaliyetleri”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 14. (2007). 19.
• Öksüz, Hikmet vd. Pontus Meselesi Olaylar. Algılar ve Gerçekler. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları. 2019.
• Özçelik, İsmail. “Milli Mücadele Döneminde Ermeni Meselesi”, Ulakbilge. 5/11. (2017). 655-682.
• Özkaya, Yücel vd., Milli Mücadele Tarihi Cilt I. Ankara: Burgaz Matbaası. 2002.
• Pancar, Emine Duran. 1909 Adana Ermeni Olayları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. (2004).
• Salışık, Selahattin. Tarih Boyunca Türk- Yunan İlişkileri ve Etnik-i Eterya. İstanbul: Kitaş. 1968.
• Smıth, Llewellyn Mıchael. Yunan Düşü, çev. Halim İnal. Ankara: Ayraç Yayınları. 2002.
• Şahin, Süreyya. “Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi”. Diyanet İlmi Dergisi. 28/2. (1992). 37-73.
• Şavkılı, Cengiz. Aydın, Tülay. Mondros Mütârekesi’nin 100. Yılı: I. Dünya Savaşı'nın Sonu Mütârekeler Ve Barış Antlaşmaları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Kahramanmaraş:, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. 2018.
• Tellioğlu, İbrahim. Türk Ermeni İlişkileri Ve 1915 Olayları. İstanbul: Türk Ocakları Trabzon Şubesi Yayınları. 2015.
• Toker, Hülya. Mütareke Döneminde İstanbul Rumları. Ankara: Genelkurmay Basımevi. 2006.
• Turan, Refik vd. Atatürk İlke ve İnkılapları. Ankara: Yargı Yayınevi. 2014.
• Yılmaz, Ahmet Yusuf. “Millî Mücadele Döneminde Cemiyetlerden Bazıları ve Kuruluş Nedenleri”. Turkısh-Sacıal Scıences. 15/6. (2020). 3257/3272.
• Yılmaz, Hadiye. Arşiv Belgeleri Işığında Pontus Meselesi. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi 2010. Zeyrek, Yunus. Bu Dosyayı Kaldırıyorum. İstanbul: Kum Saati Yayınları. 2007.
• https://westernarmeniatv.com/tr/history_tr/1820-yilinin-bu-gunu-ghevond-alisan-dunyaya-geldi/, erişim: 03.01.2024.