Economic Situation in Erzinjan During the Mongols/Ilkhanate Period

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 41, 31.12.2024

Kemal Taşcı , Berna Gülşah Bahar

Öz

Erzinjan was the cause or location of many wars in the Middle Ages, as it was a transit route connecting the east and west of Anatolia. The states that dominated the east of Anatolia took it as an important duty to dominate Erzinjan in order to expand to the west, and those that dominated the west to turn to the east. In this respect, after Byzantine rule, Erzinjan, which had an important place especially in east-west trade during the Mengucek period, became a prosperous city. Erzinjan and its surroundings, which were included in the territory of the Anatolian Seljuk State in 1228 due to its attempt to dominate the east, were plundered and destroyed by the Mongols for the first time in the Battle of Kosedagh in 1243. Although Erzinjan was destroyed many times due to natural disasters and human causes, it was able to regain its former power due to its important location. Erzinjan and its surroundings, which began to be directly governed by the Mongols after the collapse of the Anatolian Seljuk State in 1277, were at the center of the east-west route, especially due to the Kemah Castle. Fabrics woven in Erzinjan were used in cities under Ilkhanid rule, and even the blanket needs of students studying in madrasahs were met from Erzinjan. The annual contribution of Erzinjan and adjacent towns to the Ilkhanid treasury was recorded, and the Mongols were brought under the control of the Mongols due to the taxes collected in Erzinjan and its surroundings by the tax officials they sent to Anatolia. The coins minted by the Ilkhanids in Erzinjan during this period, that is, between 1243 and 1343, reveal that this city had a vibrant economic structure during the Ilkhanid period.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanate, Mongols, Erzinjan, Kamakh, Economy

Moğollar/İlhanlılar Döneminde Erzincan’da İktisadî Vaziyet

Öz

Erzincan, Anadolu’nun doğusu ile batısını bağlayan bir geçiş güzergâhı olması hasebiyle ortaçağda birçok savaşın sebebi ya da mevkisi olmuştur. Anadolu’nun doğusuna hâkim olan devletler batıya açılmak için batısına hâkim olan ise doğuya yönelmek için Erzincan’a hâkim olmayı kendilerine önemli bir vazife edinmişlerdir. Bu itibarla Bizans hakimiyetinden sonra Mengücekliler döneminde özellikle doğu-batı ticaretinde önemli bir yere sahip olan Erzincan müreffeh bir şehir haline gelmiştir. Türkiye Selçuklu Devleti’nin doğuya hâkim olma teşebbüsü nedeniyle 1228 yılında bu devletin topraklarına dahil edilen Erzincan ve çevresi 1243 yılındaki Kösedağ savaşı ile ilk defa Moğollar tarafından yağmalanmış ve tahrip edilmiştir. Erzincan, geçirdiği doğal afetler ve beşerî sebepler nedeniyle defalarca tahrip olmasına rağmen önemli konumundan dolayı tekrar eski gücüne ulaşabilmiştir. 1277 yılında Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girmesi ile birlik Moğollar tarafından doğrudan idare edilmeye başlayan Erzincan ve çevresi özellikle Kemah Kalesi nedeniyle doğu-batı güzergâhının merkezinde yer almıştır. Erzincan’da dokunan kumaşlar İlhanlı hakimiyetindeki şehirlerde kullanılmış hatta medreselerde eğitim gören öğrencilerin battaniye ihtiyacı Erzincan’dan karşılanmıştır. Erzincan ve mücavir beldelerin İlhanlı hazinesine yıllık katkısı kayıt altına alınmış ve Moğollar Anadolu’ya gönderdikleri vergi memurlarının Erzincan ve çevresinde topladıkları vergi nedeniyle Moğolların denetimi altına alınmıştır. Bu devirde yani 1243-1343 arasındaki dönemde İlhanlıların Erzincan’da bastırdıkları paralar bu şehrin İlhanlılar dönemin canlı bir ekonomik yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar, Moğollar, Erzincan, Kemah, Ekonomi

Kaynakça

• Ahmed, Ziauddin, “The Concept of Jizyes in Early Islam”, Islamic Studies, 14/4, Winter 1975, s. 293-305.
• Akkuş, Mustafa, Moğollarda Din ve Siyaset, Çizgi Kitabevi, Ankara 2020.
• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud-i Müsâmeretü’l-Ahbâr, trc. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Artuk, İbrahim - Artuk, Cevriye İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmî Sikkeler Kataloğu, 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1974.
• Ayan, Dursun, “Mevlânâ ve Suşehri (Erzincan Akşehiri)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, Bahar 2017, s. 23-36.
• Aykut, Tuncay – Aydın, Şennur, Ak Akçe Moğol ve İlhanlı Sikkeleri, Yapı Kredi Koleksiyonları, İstanbul 1992.
• Barkan, Ömer Lürfi, “Avarız”, İA, 2, Eskişehir 1997, s. 13-19.
• Barkan, Ömer Lütfi “Öşür (Osmanlı İmparatorluğunda)”, İA, 9, Eskişehir 1997, s. 485
• Bedirhan, Yaşar, “Türkiye Selçukluları Devrinde Anadolu’nun Ticaret Şehirleri”, Tarih Okulu Dergisi, XXIV, Aralık 2015, 25-50.
• Bekmez, Ayşegül, Anadolu Selçuklu Çağı Mimarisinde Moğol İstilası Sonrası Değişim, Dönüşüm ve Süreklilik, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara 2022
• Blessing, Patricia, Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası: Rum Diyarında İslamî Mimari, 1240-1330, trc. Merve Özkılıç, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018
• Bowen, Harold, “Aḳče”, EI2, I, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 317-318
• Cahen, Claude, “D̲j̲izya”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 559-562.
• Cahen, Claude, “Kharādj, In the Central and Western Islamic Lands”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 1030-1034.
• Cenâbî, Muhammed Mustafa b. Hasan b. Sinân b. Ahmed el-Hüseynî el-Hâşimî el-Kureşî el-Hanefî el-Amâsî (999/1590), Cenâbî’ye Göre Türkiye Selçukluları (Cenâbî Mustafa Efendi’nin el-‘Aylemü’z-Zâhir fî Ahvâli’l-Evâil ve’l-Evâhir Adlı Eserinde Anadolu Selçukluları ile İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri), trc. Muharrem Kesik, Selenge Yayınları, İstanbul 2023
• Cohen, Ammon, “Mīrī”, EI2, VII, E. J. Brill, Leiden – New York 1993, s. 125-126
• Cooper, Richard S., “The Assessment and Collection of Kharaj Tax in Medieval Egypt“, Journal of the American Oriental Society, XCVI/3, September 1976, s. 365-382.
• Danuu, Ankhbayar, Türk Moğol Tarihi, ed. Kürşat Yıldırım, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018
• Darkot, Besim, “Erzincan”, İA, 4, Eskişehir 1997, 338-340.
• Dayı, Özkan, “Moğol Dönemi Fars Edebiyatında Kullanılan Bazı Türkçe-Moğolca Terimler”, Atatük Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, Eylül 2018, s. 485-498
• Dayı, Özkan, “Moğol İran’ında Ticaret”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 2021, 579-597.
• Dayı, Özkan, “Vezir Şemseddîn Cüveynî’nin İlhanlı Devletindeki Faaliyetleri (1263-1284)”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1, Mart 2018, 95-111.
• De Guignes, Joseph, Hunların Türklerin Moğolların ve Daha Sâir Batı Tatarlarının Tarih-i Umumisi, II, trc. Hüseyin Cahit Yalçın, nşr. Erol Kılınç, Ötüken Neşriyat, İstanbul 20213
• Dennett, Daniel Clementt, Conversion and the Poll Tax in Early Islam, Harvard University Press, Cambridge – Massachusetts 1950; el-Cizye ve’l-İslâm, trc. Fevzî Fehîm Câdullah, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrût 1960
• Dinler, Ömer, Ilkhanıds, Mas Matbaacılık, İstanbul 2006, 19-20.
• Duda, Herbert Wilhelm, Die Seltschuken Geschichte des Ibn Bîbî, Ejnar Munksgaard, Kophenhagen 1959
• Emecen, Feridun, “Haraçgüzâr”, DİA, 16, İstanbul 1997, s. 90-92
• Erdem, İlhan, “İlk Dönem Türkiye Selçuklu-Moğol İlişkilerinin İktisadi Boyutu (1243-1258)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 38, 24, 2005, 1-10.
• Erdem, İlhan, “Türkiye Selçuklu-İlhanlı İktisadî, Ticarî İlişkileri ve Sonuçları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 33, 22, 2003, 49-67.
• Erdoğan, Şahin, Erzincan Tarihi, Erdav Kitabevi, I, Erzincan 1985.
• Erkal, Mehmet, “Arşın”, DİA, 3, İstanbul 1991, s. 411-413
• Erkal, Mehmet, “Cizye”, DİA, 8, İstanbul 1993, s. 42-45
• Erkal, Mehmet, “Öşür”, DİA, 34, İstanbul 2007, s. 97-100
• Ertürk, Kazım – Erüreten, Metin, Meçhul Erzincan Paraları, MNG Bank Kültür Yayınları, İstanbul 2005.
• Eryavuz, Şebnem, “Kervansaray”, DİA, 25, Ankara 2002, 299-302.
• Fayda, Mustafa, “Hz. Ömer ve Ticaret Malları Vergisi veya Uşûr”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXV, Ankara 1981, s. 169-178
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “İsnâaşeriyye”, DİA, 23, İstanbul 2001, s. 142-147
• Fığlalı, Ethem Rûhi, İmâmiyye Şîası (Ca’feriyye Mezhebi): Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 20082
• Geyikoğlu, Hasan, “Harezmliler’in Anadolu Selçuklu Devleti Himaye ve Hizmetine Alınmaları”, Türk Kültürü, XXXII/373, Ankara 1994, s. 275-278
• Göksu, Erkan, “Erzurum’un Sonbaharı”, Turkish Studies, 4/8, Fall 2009, s. 1286-1297
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, Der Yayınları, İstanbul 2003
• Grohmann, Adolf, “Öşür”, İA, 9, Eskişehir 1997, s. 482-485.
• Güneş, İbrahim, “Memlûk Sultanı I. Baybars’ın 1277 Yılındaki Anadolu Seferleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XX/2, Elazığ 2010, s. 343-360
• Güneş, İbrahim, İran Merkezli Geleneksel Moğol Yönetiminin İnşası Abâkâ Han ve Zamanı (663-680/1265-1282), Efe Akademi Yayınları, İstanbul 2024
• Halaçoğlu, Yusuf, “Fersah”, DİA, 12, İstanbul 1995, 412.
• Hardy, Peter “D̲j̲izya, India”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 566-567.
• Hewsen, Robert H., Armenia: A Historical Atlas, The University of Chicago Press, Chicago – London 2001
• Heyd, Wilhelm von, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, trc. Enver Ziya Karal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 20002
• Hinz, Walther, “Dhirā‘”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 231-232.
• Hinz, Walther, “Farsakh”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 812-813
• Huart, Clément Imbault, “Fersah”, İA, 4, Eskişehir 1997, s. 574
• Huart, Clement Imbault, “İsnâ Aşeriyye”, İA, 5/2, Eskişehir 1997, s. 1124-1125
• Imber, Colin H., “Kemākh”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 870-871
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed b. Battûta et-Tancî (770/1369), Tuhfetu’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr: İbn Battûta Seyahatnamesi, I, trc. Abdulsait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 20185
• İbn Bîbî, Nâsireddîn Hüseyin b. Muhammed b. ‘Alî el-Ca’ferî er-Rugadî el-Münşî (684/1285?), el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-Alâ’iyye (Selçuknâme), II, trc. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014
• İbn Bîbî, Nâsireddîn Hüseyin b. Muhammed b. ‘Alî el-Ca’ferî er-Rugadî el-Münşî (684/1285?), el-Evâmirü’l-‘Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-Alâ’iyye, I. Tıpkıbasım, nşr. Adna Sadık Erzi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1956
• İnalcık, Halil, “Cizye: Osmanlılar’da”, DİA, 8, İstanbul 1993, 45-48
• İnalcık, Halil, “D̲j̲izya, Ottoman”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 562-566.
• İşbilir, Ömer, “Nüzül”, DİA, 33, İstanbul 2007, s. 311-312.
• Kafesoğlu, İbrahim, “İbn Battûta”, İA, 5/2, Eskişehir 1997, 708-711.
• Kallek, Cengiz, “Haraç”, DİA, 16, İstanbul 1997, s. 71-88
• Kallek, Cengiz, “Men”, DİA, 29, Ankara 2004, s. 105-107
• Kanar, Mehmet, Kanar Farsça-Türkçe Sözlük, Say Yayınları İstanbul 2008
• Karakurt, Bayram, Efes Müzesi’ndeki İlhanlı Dönemi Sikkeleri, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk-İslam Arkeolojisi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2021.
• Karaman, Hayreddin, “Toprak Mülkiyeti ve Öşür”, Diyanet Dergisi, XV/1, Ankara 1976, s. 5-15; XV/2 Ankara 1976, s. 80-82.
• Kayalan, Ferruh, “Geçmişte Erzincan Şehrinin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (M.Ö. II. Yüzyıl- M. XVII. Yüzyıl )”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 9, Ekim 2017, 152-174.
• Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Kazvînî, Hamdullah Müstevfî b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nâsr (740/1300), Nüzhetü’l-Kulûb: The Geographical Part of the Nuzhat-al-Qulûb, trc. Guy le Strange, Gibb Memorial Series, Leyden E. J. Brill, Imprimerie Orientale, London 1919.
• Keleş, Erol, “İlhanlıların Anadolu’da Kurduğu Vergi Nizamı ve Neticeleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası Araştırmaları, 124/244, Ocak - Şubat 2020, s. 11-24
• Keleş, Murat, Türkiye Selçuklu Devleti ve Moğollar, 1220-1277 (Selçuklu İttifak Arayışları Perspektifinden), Selenge Yayınları, İstanbul 2024
• Kenanoğlu, M. Macit, “Mîrî Arazi”, DİA, 30, Ankara 2020, s. 157-160
• Khan, Muhammad Akram, “Jizyah and Kharaj”, Journal of the Pakistan Historical Society, IV/1, January 1956, s. 27-35.
• Konukçu, Enver, “Baycu Noyan’ın Erzurum Kuşatması (1242)”, Omeljan Pritsak Armağanı, nşr. Mehmet Alpargu - Yücel Öztürk, Sakarya Üniversitesi Yayını, Sakarya 2007, s. 483-504
• Konukçu, Enver, “Moğol Sünit Boyundan Ötegedai’li Çormahan: Cengîz, Ögedey ve Töregene Hatun Döneminin (1206-1246) Büyük Noyanı”, İslam Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na
• Armağan, nşr. Hayrunnisa Alan - Abdulvahap Kara - Osman Yorulmaz, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2008, s. 275-287
• Konukçu, Enver, “Şâhrâh-ı Garbi”, XII. Türk Tarih Kongresi, II, (Ankara, 12-16 Eyül 1994), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999, s. 649-654
• Konukçu, Enver, “Tercan Tarihi”, Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan, Tercan Kaymakamlığı – Tercan Belediye Başkanlığı Yayını, Ankara 1998, s. 25-214
• Konukçu, Enver, “Üzümlü Tarihi”, Üzümlü (Cimin), nşr. Erdal Akpınar – Fevzi Sarıçiçek – Yusuf Aksun, Doğu Yayınları, Erzincan 2004, s. 1-69
• Köprülü, Mehmed Fuad, “Bâc”, İA, 2, Eskişehir 1997, s. 187-190
• Köprülü, Mehmed Fuad, “Bad̲j̲”, EI2, I, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 860-862
• Lambton, Ann Katherine Swynford, “Kharādj, In Persia”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 1034-1053.
• Marco Polo, Dünyanın Hikâye Edilişi: Harikalar Kitabı, trc. Işık Ergüden-Zühre İlkgelen, not. Stéphanne Yerasimos, Ötüken Neşriyat, İstanbul 20192
• Mardin, Ebü’l-Ûla, “Harâc”, İA, 5/1, Eskişehir 1997, s. 222-225.
• Markwart, Josef, Südermenian und die Tigrisquellen nach Griechischen und Arabischen Geographen, Studien zur Armenischen Geschichte, Druck der Mechitharisten-Buchdruckerei, Wien 1930
• May, Timothy, Chormaqan Noyan: The First Mongol Military Governor in the Middle East, Department of Central Eurasian Studies Indiana University, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Indiana 1996
• Merçil, Erdoğan, “Sâhib Ata”, DİA, 35, İstanbul 2008, 515-516.
• Merçil, Erdoğan, Selçuklularda Vergiler, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2021.
• Miles, George Carpenter, “Dīnār”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 297-299
• Miles, George Carpenter, “Dirham”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 319-320
• Museum Cuficum Borgianum, Roma 1782.
• Mübarek, Mehmed, Müze-i Hümâyûn Meskûkât-ı Kadime-i İslâmiye Kataloğu, Kısm-ı Selase - Mülûk-i Cengiziyye ve İlhâniyye ve Celâiriyye ve Kırım Hânları Meskûkâtı, Müze-i Hümayun - Mahmud Bey Matbaası, Kostantiniye/İstanbul 1318/1903.
• Namaz, Ahmet, Ahlat Müzesi’nde Bulunan İlhanlı Dönemi Sikkeleri, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2020, 174, 190.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, “Ithnā ‘Ashariyya”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 277-279
• Nedkoff, Boris Christoff, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye” trc. Şinasi Altundağ, Belleten, VIII/32, Ekim 1944, s. 607-608.
• Neşet, Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Orhonlu, Cengiz, “Kharādj, In Ottoman Turkey”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 1053-1055.
• Ömerî, Şehâbeddîn Ebû’l-Abbâs Ahmed el-Kureyşî el-Adevî el-Ömerî ed-Dimaşkî (749/1348), Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâlikü’l-Emsâr: Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, trc. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014
• Öz, Mustafa, “İmâmiyye”, DİA, 22, İstanbul 2000, s. 207-209
• Öz, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi, Ensar Neşriyat, İstanbul 2011
• Öz, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları, Ensar Neşriyat, İstanbul 2011
• Öz, Mustafa, İmâmiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdî İnancı, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1995
• Özbek, Süleyman, “Türkiye Selçukluları-Memluk Münasebetleri (1250-1277)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I/2, Afyonkarahisar 1999, s. 43-61
• Özdal, Ahmet Nurullah, “Türk Hâkimiyetinin Anadolu’ya Kazandırdığı Ekonomik İvme (XII-XIV. Yüzyıllar)”, Orta Çağ’da Ticaret, nşr. Tolgahan Karaimamoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2022, s. 67-114
• Özen, Firdevs, “İlhanlılar Devrinde Erzincan”, Prof. Dr. Eşref Buharalı’ya Armağan, Türk Tarihine Dair Yazılar, II, XXXX Yayınevi, Ankara 2017, 515-541.
• Özergin, Muammer Kemal, “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XV/20, Mart 1965, 141-170.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “İncü”, DİA, 22, İstanbul 2000, s. 281
• Özgüdenli, Osman Gazi, Moğol İranında Gelenek ve Değişim Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2009
• Polat, M. Said, Anadolu Selçuklularında Ticarî Hayat, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Bölümü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.
• Polat, M. Said, Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçukluları’nda İçtimaî ve İktisadî Hayat, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997.
• Reşîdeddîn Fazlullâh b. İmâdüddevle Ebû’l-Hayr Hemedânî et-Tabîb (718/1318), Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), trc. İsmail Aka - Mehmet Ersan - Ahmad Hesamipour Khelejani, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013
• Reşîdeddîn Fazlullâh b. İmâdüddevle Ebû’l-Hayr Hemedânî et-Tabîb (718/1318), Kitâb-ı Mekâtibât-ı Reşîdî, nşr. Han Bahadır Muhammed Şefî, Silsile-i Neşriyât-ı Külliye-i Pencab, Lahor 1364/1945.
• Reyyis, Muhammed Ziyâeddin er-, el-Harâc ve’n-Nüzumü’l-Mâliyye li’d-Devleti’l-İslâmiyye, Dâru’l-Ensâr, Kahire 1977
• Rice, Tamara Talbot, Anadolu Selçuklu Tarihi, trc. Tuna Taştan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2015.
• Rubruk, Wilhelm Von, Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat (1253-1255), trc. Ergin Ayan, Kronik Yayınları, İstanbul 2019.
• Sadıkov, Hasanbaba, “Gence’den Amid’e: Haremzşah Celâleddin’in Ölüm Yolu”, I. Uluslararası Oğuzlardan
• Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, (Diyarbakır, 20-22 Mayıs 2004), nşr. Kenan Ziya Taş - Ahmet Kankal, Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır 2004, s. 117-124
• Sahillioğlu, Halil, “Akçe”, DİA, 2, İstanbul 1989, s. 224-227
• Sahillioğlu, Halil, “Dinar”, DİA, 9, İstanbul 1994, s. 352-355
• Sahillioğlu, Halil, “Dirhem”, DİA, 9, İstanbul 1995, s. 368-371
• Seyyid, Muhammed Kemâl es-, “ez-Zirâʿ Vihdetü Kıyâs”, Mecelletü’l-Ezher, XLV/15, Kahire 1974, s. 937-951.
• Shiraiwa, Kazuhiko, “Īnjū in the Jāmi’ al-Tavārīkh of Rashīd al-Dīn”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XLII/2-3, 1988, s. 371-376
• Spuler, Bertold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, trc. Ahmed Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987
• Streck, Karl Maximilian - Yinanç, Mükrimin Halil, “Ermeniye”, İA, 4, Eskişehir 1997, s. 317-326
• Subhan, Abdus, “Kharādj, In the Indian Sub-Continent”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 1055-1056.
• Sümer, Faruk, Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2024
• Şükün, Ziya, Farsça-Türkçe Lugat: Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, I, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1984
• Tabakoğlu, Ahmet, “Öşür (Osmanlılar)”, DİA, 34, İstanbul 2007, s. 100-103
• Taeschner, Franz, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, I-II, trc. Nilüfer Epçeli, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2010
• Tahrir Heyeti, “Arşın”, İA, 1, Eskişehir 1997, s. 615-616
• Taşcı, Kemal, “Anadolu’da Moğol/Tatar Hakimiyetinin Başlangıcı ve Moğolların 1242 Erzurum Kuşatması”, Gelişim Erzurum, 4/23, Temmuz 2023, s. 6-11
• Taşcı, Kemal, “Hârezmşâh Celâleddîn Mengübirtî’nin Bingöl-Diyarbakır (Çapakçur-Âmid) Yolculuğu ve Lice’de İlk Moğol Akınları”, Ashâb-ı Kehf Şehri Lice: Tarih, Edebiyat, Kültür, nşr. Hatip Yıldız – Abdüsselam Ertekin – Davut Adlığ – Abdullah Cengiz, Sonçağ Akademi, Ankara 2021, s. 1-58
• Taşcı, Kemal, “Kösedağ Savaşı Öncesi Moğolların Doğu Anadolu’daki Siyasî ve Askerî Faaliyetleri”, Türk’ün Anadolu Tarihinde Bir Dönüm Noktası, 1243 Kösedağ Savaşı ve Anadolu’nun Moğollar Tarafından İşgali Uluslararası Şûrası, (Sivas, 10 Aralık 2017), Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2018, s. 161-197
• Taşcı, Kemal, “Moğolların Anadolu Şehirlerini İstilası (Sivas, Kayseri, Erzincan ve Malatya)”, Türkiye Selçuklu Sultanları Külliyatı, VIII – Sultan II. Gıyâseddin Keyhüsrev (1237-1246), nşr. Erkan Göksu, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2023, s. 175-198
• Taşcı, Kemal, “Selçuklu Türkmenlerinin Anadolu’yu Fethi ve Türkleştirmeleri”, Ülkü Ocakları, 28/220, Ağustos 2021, s. 35-42
• Togan, Zeki Velidi, “Reşideddin’in Mektuplarında Anadolu’nun İktisadî ve Medenî Hayatına Dair Kayıtlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15, 1-4, 1953, 33-50.
• Toksoy, Ahmet, “Akşehr-i Erzincan”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, Erzurum 1998, s. 185-193
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2017.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328), Ötüken Neşriyat, İstanbul 201111.
• Turan, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri, I - Selçuklular’dan Bizans’ın Sona Erişine, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020
• Yeniçeri, Celal, “Bâc”, DİA, 4, İstanbul 1991, s. 411-413
• Yeniçeri, Celal, İslâm’da Devlet Bütçesi, Şamil Yayınevi, İstanbul 1984
• Yıldırım, Ahmet Safa, “XIII-XV. Yüzyıllarda Anadolu Ticaret Yolları Üzerinde Erzincan”, Erzincan Tarihi (Edt. Abdulkadir Gül), II, Erzincan Valiliği Yayınları-Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Yayınları, 361-379.
• Yıldız, Sara Nur, “Baiju: The Mongol Conqueror at the Crossfire of Dynastic Struggle”, Along the Silk Roads in Mongol Eurasia: Generals, Merchants, Intellectuals, nşr. Michal Brain - Jonathan Brack - Francesca Fiaschetti, University of California Press, Oakland 2020, s. 44-63
• Yılmaz, Bilen, “Uygur Sivil Belgelerinin Moğol Tarihi Araştırmalarındaki Önemi”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, 40, Güz 2020, s. 251-260
• Yuvalı, Abdülkadir, “İlhanlıların Anadolu Politikası ve Doğu Anadolu Şehirlerinin Vergi Potansiyeli”, XI. Türk Tarih Kongresi, II, (Ankara, 5-9 Eylül 1990), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994, 581-600.
• Yuvalı, Abdülkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017.
• Zambabur, Eduard Ritter von, “Dînâr”, İA, 3, Eskişehir 1997, s. 591
• Zambabur, Eduard Ritter von, “Dirhem”, İA, 3, Eskişehir 1997, s. 94-95
• Zengin, Murat, İlhanlılar – Eratnalılar – Memlûklar Dönemi Malatya (1295-1401), Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya 2017