Osmanlı Dönemi Hikâye Kitaplarında Kolektif Yazarlık

Yıl 2022, Sayı: 2, 47 - 64, 28.04.2022

Elif Sezer Aydınlı

https://doi.org/10.5281/zenodo.15882300

Öz

Osmanlı yazma eser kültüründe metin üretimi, günümüzde tek bir şahısa ya da şahıslara atfedilen yazarlık olgusunu aşan daha çeşitli ve katmanlı bir görüntü sunmaktadır. Bu yazıda, 18 ve 19. yüzyılda üretilmiş ve okunmuş popüler kahramanlık hikâyeleri üzerinden; sahaf, müellif/müstensih, okur gibi farklı öznelerin dahil olduğu kolektif ve aynı zamanda kümülatif bir yazarlık biçimi üzerine düşünülecektir. Kolektif yazarlığın bir tezahürü olarak, çoğunlukla toplu kıraat meclislerinde okunmuş ve elden ele dolaşmış bu hikâye külliyatının üzerindeki temellük ve istinsah gibi hârici kayıtlar ve metinsel özellikler incelenmiştir. Nadir olarak görülen temellük ve istinsah kayıtlarından dolayı bu kitapların gerek sahiplenme gerek üretimlerinde kişilerin değil tüm bir okur cemiyetinin etkin olduğu iddia edilmiştir. Bu iddiayı desteklemek üzere; ana metinde müstensih dışında karşımıza çıkan el yazıları, orijinal istinsahtan sonra yapılan tamir-tadilat ve eklemeler görseller üzerinden incelenmiştir. Osmanlı’da yazarlık otoritesini ulema-dışı metinsel üretim örnekleriyle farklı türler üzerinde düşünmeye çağıran bu çalışmanın, “Osmanlı kitap kültürü” ve “okuma/yazma tarihi” alanlarına katkıda bulunması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı kitap kültürü , kolektif yazarlık , popüler hikâyeler , harici kayıtlar

Collective Authorship in Ottoman Story Books

Öz

Authorship in the Ottoman manuscript culture displays a much more diverse and layered picture than the current perception on authorship that is attributed to a specific person, or people. This article, based on the 18th and 19th century versions of popular heroic stories, ponders on a collective and cumulative form of authorship in which various agents such as bookdealers, authors/scribes and readers were involved. As a result of collective authorship, this study observes on various records such as ownership statements and colophons alongside textual features on these story manuscripts that were mostly read aloud in the collective reading sessions. Because of the scantiness of ownership statements and colophons, it argues that not specific persons but a whole community were active both in the terms of ownership and production of these books. To support this argument, the article examines distinct scripts other than the scribe’s, besides the textual repairments and additions made after the original copying. By discussing the non-ulema textual production through visuals, this study aims to contribute to the fields of “Ottoman book culture,” and “the history of reading and writing.”

Anahtar Kelimeler

Ottoman book culture , collective authorship , popular stories , manuscript notes

Kaynakça

• Yazma Eserler
• Dâstân-ı Eba Müslim, Ankara, Milli Kütüphane, Yazmalar 8504/4; 8504/7; 8504/9; 8504/16; 8504/30; 8688/3.
• Ebû Müslim Hikâyesi, İstanbul, Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî 31; 101; 102.
• Hamzaname, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar 1084; 1087; 1095; 1096.
• Hamza-nâme, İstanbul, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Yazmalar 146; 148.
• Kıssa-i Kerb Gâzî veyâ Hikâye-i Muhammed Hanefî, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazmalar K0274. 0270/04.
• Mısır Vâlisi Koca Ca‘fer Paşa’nın Hikâyesi, İstanbul, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud 6264.
• Çalışmalar
• Arslan, Sami. Osmanlı’da Bilginin Dolaşımı: Bilgiyi İstinsahla Çoğaltmak. İstanbul: Ketebe, 2020.
• Aydoğan, Zeynep. “Oral Performance and Text: Narrators, authors, and editors in the Anatolian Turkish Warrior Epics.” The Written and the Spoken in Central Asia içinde. Potsdam Edition Tethys, 2021.
• Başgöz, İlhan. Hikâye: Turkish Folk Romance as Performance Art. Bloomington: Indiana University Press, 2008.
• Değirmenci, Tülün. “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur? Osmanlı’da Okurlar ve Okuma Biçimleri Üzerine Bazı Gözlemler.” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 13, (Güz 2011): 5-43.
• —. “Söz bir Nesnedir ki, Zâil Olmaz: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, cilt VII. İstanbul: İBB, 2015.
• Derman, Uğur. “Eski Mürekkebçiliğimiz.” İslam Düşüncesi Mecmuası 2 (June 1967): 97-111.
• Erünsal, İsmail E. Ortaçağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• —. Osmanlılarda Kitap Ticareti: Sahaflar ve Kitapçılar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Gacek, Adam. “Ownership Statements and Seals in Arabic Manuscripts.” Manuscripts of Middle East 2 (1987): 88-95.
• Galland, Antoine. Journal d’Antoine Galland pendant son Séjour à Constantinople (1672-1673), vol 1. Paris: E. Leroux, 1881.
• Hanaway, William L. Love and War: Adventures from the Firuz Shâh Nâme of Sheikh Bighami. Delmar, New York: Scholars’ Facsimiles & Reprints, 1974.
• Öztürkmen, Arzu. “Orality and Performance in Late Medieval Turkish Texts: Epic Tales, Hagiographies, and Chronicles.” Text and Performance Quarterly 29:4.
• Quinn, Meredith. “On Yedinci Yüzyıl İstanbul'da Ucuza Okumalar." içinde, Eski Metinlere Yeni Bağlamlar: Osmanlı Türkçesi Metin Çalışmaları, ed. Hatice Aynur vd, 146-69. İstanbul: Turkuaz Yayınevi, 2015.
• Sajdi, Dana. The Barber of Damascus: Nouveau Literacy in the Eighteenth-Century Ottoman Levant. Stanford: Stanford University Press, 2013.