XIV. ASRIN İLK YARISINDA ANADOLU’DA MEHDÎ BEKLEME TEMÂYÜLÜ VE TİMURTAŞ’IN MEHDİLİĞİ MESELESİ

Yıl 2010, Cilt: 30 Sayı: 30, 181 - 195, 01.07.2010

Sema Yaniç

Öz

Anahtar Kelimeler

-

XIV. ASRIN İLK YARISINDA ANADOLU’DA MEHDÎ BEKLEME TEMÂYÜLÜ VE TİMURTAŞ’IN MEHDİLİĞİ MESELESİ

Öz

Türk İslâm tarihinin önemli bir devresini teşkil eden Anadolu Selçuklu
Devleti’nin tarih sahnesinden çekilmesi ile Anadolu’da yeni bir dönem başlamış-
tır. Bilhassa Muineddin Pervâne’nin ölümünden sonra fiilen Moğolların eline ge-
çen Selçuklu idaresi çökmüş, Moğol tahakkümü ve liyâkatsiz Selçuklu sultanları
nedeniyle buhran ve felâketler birbirini takip etmiştir. Anadolu’nun hemen her
yerinde teşekkül eden Türkmen beylikleri ise başta Karamanoğulları olmak üzere
Moğol hâkimiyetine son vermek için harekete geçmişlerdir. XIV. Yüzyıl başlarında
Anadolu’da artık Moğol hâkimiyeti zayıflamış ancak, bu mücadeleden en çok
zarar gören de Anadolu halkı olmuştur. Halk bu mücadelelerden öylesine bezmiş
ve ümitsizliğe düşmüştür ki, âhirzamanın geldiğine ve kendilerini bu musibetlerden
ancak “Mehdî”nin kurtarabileceğine inanmaktadırlar. İşte bu buhranlı dö-
nemde İlhanlı Devleti’nin Anadolu umûm valisi olarak gönderdiği Timurtaş, kısa
sürede bölgeye hâkim olmuş ve Anadolu’da yeniden Moğol hâkimiyetini tesis
etmiştir. 1317’den Mısır’a iltica ettiği 1327 senesine kadar geçen on yıl boyunca
Türkiye’de çok sert fakat adil bir idare kurmuştur. Böylece yıllarca soygunlardan,
zulümden bıkan halkın beklediği asayiş ve düzen temin edilmiş, Timurtaş ise bunu
sağlayan kişi olarak halkın ma’şerî vicdanında mehdî tahtına oturmuştur.

Anahtar Kelimeler

XIV. Yüzyılda Anadolu, Anadolu umum valisi Timurtaş, mehdî

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefâ, II, İstanbul, 1972, s.485–486.
• Aka, İsmail; “Timurtaş”, Türk Ansiklopedisi, Meb, c. XXXI, Ankara, 1982, s. 232–233.
• Aksaraylı Kerümiddîn Mahmud; Selçukî Devletleri Tarihi, Aksaraylı Kerümiddîn Mahmud’dan Müsameret al- Ahyar Adlı Farsça Tarihin Tercü- mesi, çev. M. Nuri Gençosman, Önsöz ve notlar yazan F. N. Uzluk, Ankara, 1943, 352–353.
• Bayram, Mikail; Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm, Konya, 1994, s.16.
• Cahan, Claude; Osmanlılar’dan önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, İstan- bul, 2002, s. 293.
• Eflâkî, Ahmet; Âriflerin Menkıbeleri, Çev. Tahsin Yazıcı, Maarif Basımevi, Ankara, 1954, s. 446–447.
• Ebu’l – Fidâ, Târihu Ebu’l – Fidâ el Muhtasar fi Ahbâri’l- Beşer, Tahkîk ve Ta’lik Mahmud Deyyub, Dâru’l-Kutubi’l İlmiye, I-II, Beyrut, 1997, s. 447-448.
• Göde, Kemal; Eratnalılar 1327–1381, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1984, s. 11.
• Haykıran, Kemal Ramazan; “Anadolu’da bir İlhanlı Valisi: Demirtaş Noyan (1314–1328)”, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2009, Sayı 23, s. 162–177.
• İbn Haldûn, Târihu İbn Haldûn, Müesseretü’l-A’lemî, I-VII, Beyrut, 1971, s. 435–436.
• İbn Hacer Askalânî, Ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yani’l Mieti’s-Sâmine, Dârü’l Cil, I-IV, Beyrut, s. 518–542.
• İbn Kemal, Tevârih-ı Âli Osman, II. Defter, Şerâfettin Turan, TTK,1983, s. 57.
• İbn Kesir, El Bidâye ve’n-Nihâye, Büyük İslâm Tarihi, Çev. Mehmet Keskin, I- XV, İstanbul, 1995, s.179–233.
• Köprülü, Fuad; Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991,s. 34–78.
• Öz, Mustafa ;“Mehdilik”, DİA, c. XXVIII, s. 385–386.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem; “Mehdî”, DİA, c. XXVIII, S. 369–371.
• Selçuk-Name, nşr. Nafiz Uzluk, Ankara, 1952, s. 64.
• Spuler Berthold, İran Moğolları, Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri (1220–1350), çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu, Ankara,1987, s.137– 213.
• Sümer, Faruk; “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, An- kara, 1970, s. 83–86.
• Togan, Zeki Velidi; Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul,1981, s. 234–237.
• Turan, Osman; Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, İstanbul,1996, s. 301.
• Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 1993, s. 506–689.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı; Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Dev- letleri, TTK, Ankara, 1988, s. 162–177.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı;“Emir Çoban Soldoz ve Demirtaş”, Tarih ve Medeni- yet. Org. s. 601–646. (Erişim tarihi, 15.02.2011)
• Yavuz, Yusuf Şevki; “İslâm İnancında Mehdî”,DİA, c. XXVIII, s. 369–373.
• Yücel, Yaşar; XI.-XV. Yüzyıllar Kuzey-Batı Anadolu Tarihi, Çobanoğulları, Candaroğulları Beylikleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1980, s. 189.