TARİH KAYNAKLARINDAN ÖZGÜN BİR HADİSÇİ PORTRESİ: ŞA’BÎ

Yıl 2009, Cilt: 28 Sayı: 28, 125 - 154, 01.05.2009

Ahmed Ürkmez

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TARİH KAYNAKLARINDAN ÖZGÜN BİR HADİSÇİ PORTRESİ: ŞA’BÎ

Öz

Kişileri ve olayları bütün sosyal ve kültürel detaylarıyla inceleyen tarih ilmi,
öteki ilimler için alternatifsiz bir kaynak konumundadır. Bu noktada tarihten en
fazla yararlanan ilim dallarından biri olan hadis, özellikle yer ve kişi adları, siyasi ve
askeri gelişmelerin zamanlaması gibi konularda onunla yakın ortaklık ve işbirliği
içindedir. Bu çalışma, hadis ile tarih arasındaki söz konusu ortaklıktan yola çıkmakta;
bu ortaklığın merkezindeki rical ilmini inceleme alanı olarak seçmekte ve iki
taraf için de belirleyici rol üstlenmiş bir isme yönelmektedir.
Ebû Amr Âmir b. Şerâhil eş-Şa’bî (110/728), hareketli kişiliği, derinlikli dü-
şünceleri, eşsiz hafızası ve sağlam rivayetleri ile ön plana çıkan ve hadis, tefsir,
fıkıh, İslam Tarihi ve Arap Dili gibi pek çok branşın oluşumu üzerinde büyük etkisi
olan bir tabiin alimidir. Beş yüzü aşkın sahabiyle görüşme imkanı bulmuş olan
Yemen asıllı bu alim, hadis rivayetini fazla önemsememekle haksız olarak eleştirilen
kent Kûfe’nin hadis ekolünü kuran kişilerden birisidir. Görüşleri sonradan
farklılaşmış bile olsa, İmam Ebû Hanîfe’yi keşfedip ilim dünyasına hediye eden de
yine Şa’bî’dir.
Hadis açısından bakıldığında ise bu çalışma, sadece senetlerde geçen birer
isim olarak tanınan pek çok râvinin ne denli orijinal ve çok boyutlu bir hayat
hikayesine sahip olduğunu hatırlatmayı amaçlamaktadır.

Kaynakça

• Abdulfettah Ebû Ğudde (1418/1997), Safahât min sabri’l-ulemâ, Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Beyrut 1994.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş- Şeybânî el-Bağdâdî (241/856), el-Müsned, I-L (thk. Şuayb Arnavut ve diğerleri), 1. Baskı, Beyrut 1999.
• Ahmed Cevdet Paşa (1313/1895), Kısas-ı enbiyâ ve tevârih-i hulefâ, I-II, Bedir Yayınevi, İstanbul 1976.
• Ali el-Kârî, Nûruddîn Ali b. Muhammed b. Sultân (1014/1605), el-Esrâru’l- merfû’a fi’l-ahbâri’l-mevdû’a (thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ), 2. Baskı, Beyrut 1986.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), es-Sahîh (el- Câmi’ü’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Rasûlüllâh sallallâhü aleyhi vesellem ve sünenih ve eyyâmih), (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr el-Kinani (255/869), Rasâilu’l-Câhız, I-IV, Mektebetü’l-Hancî, Kâhire 1979.
• ………, el-Beyân ve't-Tebyîn, Beyrut 1993. 
• İbn Asâkîr, Târîhu medineti Dımeşk, XXV/381; Ebû Nuaym, Hılyetü'l-evliyâ, IV/314; İbnu'l-Cevzî,
• Sıfatu's-safve, III/76.
• İbn Abdilberr, Câmiu beyâni’l-ılm ve fadlih, s. 495; Ebû Nuaym, Hılyetü'l-evliyâ, IV/319.
• Ebû Nuaym, Hılyetü'l-evliyâ, IV/323; Tezkiratü'l-huffâz, I/82.
• Ebû Nuaym, Hılyetü'l-evliyâ, IV/312.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman (255/869), Sünenü’d- Dârimî, I-II (thk/thr. Fevvâz Ahmed Zümerlî), Hâlid es-Seb’ el-Alemî, 1. Baskı, Beyrut 1987.
• Ebû Davud, Süleyman ibnü’l-Eş’as es-Sicistânî (275/888), es-Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Ebû Nuaym, Ahmed ibn Abdillâh el-Isbehânî (430/1039), Hılyetü'l-evliyâ ve tabakâtu'l-asfıyâ, I-X, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 2. Baskı, Beyrut 1967.
• Güler, Zekeriya, “Hadislerin Anlaşılmasında Rivayet-Dirayet Bütünlüğü”, İLAM Araştırma Dergisi, c.I, sy.2, İstanbul 1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit (463/1071), Târîh-u Bağdâd, I-XIV, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut trs.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Muhammed en-Nemerî (463/1071), Câmiu beyâni'l-ılm ve fadlih, Kâhire 1982.
• İbn Asâkîr, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hîbetullâh (571/1175), Târîhu medinet Dımeşk I-XXXV, (thk. Muhıbbuddîn Ebu Sa’id el-‘Amrî), Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, Beyrut 1995.
• İbnu'l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferac (597/1201), Sıfatu's-safve, I-IV (thk. Mahmud Fahuri), Daru’l-Ma’rife, Beyrut trs.
• İbnu’l-Cezerî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed (833/1429), Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, I-II, Matbaatü’s-Se’âde, Kahire 1932.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddîn Ebu’l-Fadl Ahmed ibn Ali (852/1448), Tehzîbu't-Tehzîb, Dâru Sâdir, I-XII, 1. Baskı, Beyrut 1968.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed el-Mekkî (974/1567), el- Hayrâtu'l-hısân fî menâkıbi'l-İmâmi'l-Azam Ebî Hanîfe en-Nu'mân, Mısır 1304.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed (681/1282), Vefeyâtü'l-A'yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, I-VIII (thk. İhsan Abbas), Dâru’s-Sekâfe, Beyrut 1978.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Cemaluddin b. Hişam el-Basri (218/833), es- Sîratü’n-Nebeviyye (thk. Mustafa es-Sekka), Daru’l-Hayr, 1. Baskı, Beyrut 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (273/886), es- Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• İbn Sa'd (230/844), et-Tabakâtü'l-kübrâ, I-IX, Dâr Sâdir, Beyrut 1968.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (643/1245), Ulûmu’l-hadîs (thk. Nûruddîn ‘Itr), Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, Dımeşk 1986.
• İbn Teymiyye, Mecduddîn Ebu’l-Berakât el-Harrânî (728/1328), Minhâcu's-sunneti'n-nebeviyye, I-IX, Mektebet İbn Teymiye, Kâhire 1989.
• Koşum, Adnan, “Akıl (Re’y)-Nakil (Eser/Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutla- rı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.12, 2008, s.87-98.
• Muhammed Ebû Zehra, Ebû Hanîfe, Kâhire 1947; Konya 1973.
• Muhammed Zâhid el-Kevserî (1371/1951), Fıkhu Ehli'l-Irak ve hadîsuhum (thk. Abdulfettah Ebu Ğudde), Mektebetü’l-Matbuati’l-İslamiyye.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim ibnü’l-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî (261/875), es-Sahîh, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali (303/915), es-Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s- selâm li’n-neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Serahsi, Şemsuddîn Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed (490/1090), el- Mebsût, I-XXX, Daru’l-Ma’rife, 2. Baskı, Beyrut 1398.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir (310/922), Târîhu'r-rusül ve'l- mulûk, I-X (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Mısır 1970.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra (279/892), es-Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-selâm li’n- neşr ve’t-tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1374), Siyeru a'lâmi'n-nubelâ, I-XXIII (thk. Şuayb el-Arnavut), Müessesetü’r-Risale, 3. Baskı, Beyrut 1985.
• ………, Tezkiratü'l-huffâz, I-IV, Beyrut 1956.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah (538/1143), el-Fâik fî Ğarîbi’l-Hadîs, I-II, Mısır, 1971.
• ………., el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmıdı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t- te’vîl, I-IV (thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhin) Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1995.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah (794/1392), el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, I-IV (thk. Yûsuf Abdurrahman el-Mer’aşlî), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1990.