ALİYYU’L KÂRÎ’NİN FIKH-I EKBER ŞERHİNDE BAZI TARTIŞMALI KONULARDA DELİL OLARAK KULLANDIĞI RİVAYETLERİN TAHRİC VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Cilt: 44 Sayı: 44, 193 - 217, 31.12.2017

Sami Büyükkaynak

Öz

Hicrî 11. Asrın önemli hadis âlimlerinden Aliyyu’l-kârî, hadis ilim
dalında olduğu gibi diğer ilim dallarında da önemli çalışmalar yapmıştır. Ebû
Hanîfe’nin Fıkh-ı Ekber isimli akaidle ilgili eserine yazdığı şerh de bu önemli
çalışmalarındandır. Bir hadis âliminin akaidle ilgili yazmış olduğu şerhte
delil olarak kullandığı rivayetlerin sıhhat açısından değerlendirilmesi önemli
bir husustur. Bu çalışmada aktüel değerini kaybetmeyen kabir azabı, havz, sırat
gibi konularda Aliyyu’l-kârî’nin delil olarak kullandığı 20 rivayetin tahric ve
değerlendirilmesi yapılmıştır. Bunlardan  9 rivayetin sahih, 2 rivayetin hasen, 7 rivayetin
zayıf, 1 rivayetin kaynaklarda yer almadığı, 1 rivayetin ise aslının olmadığı sonucuna
ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Aliyyu’l-kârî, Akaid

Kaynakça

• Abdullah b. Mübarek, Ebû Abdurrahman Abdullah b. Mübarek b. Vadıh el-Hanzalî, (v.181-797) ez-Zühd ve’r-Rekâik, thk. Habîbu’r-Rahman el-Azamî, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut.
• Aclûnî, İsmâil b.Muhammed, (v.1162/1749) Keşfü’l- Hafâ ve Muzîlu’l-libâs amme’ştehera mine’l Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, thk, Abdulhamid b. Ahmed b. Yusuf b. Mektebetü'l Asrıyye, 1. Baskı 2000. El-Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Huseyn(v.360/970), eş-Şerîat, I-V, Thk. Abdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Demîcî, Riyad, 1420.
• Ahmed b. Hanbel, (v.241/855), Müsnedü el-İmâm Ahmed b. Hanbel, “thk. Şuayb el-Arnavut, I-L”, Müessesetü’r-Risâle, 2.Baskı, Beyrut, 1420.
• Aliyyü’l Kârî, Ali b. Muhammed el-Kârî, (v.1014/1605) el-Esrârü’l Merfûa fi’l Ahbâri’l Mevdûa, “thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbağ”, Mektebetü'l İslami 2.Baskı Beyrut, 1986.
• --------------Minehu’r-ravzi’l-ezher fî şerhi’l-fıkhi’l-ekber, Thk. Vehbi Süleyman Ğavcî, 1. Baskı, Beyrut, 1998.
• Altıntaş, Ramazan, Ebû Hanîfe’nin Kelam Metodu ve el-Fıkhul-Ekber Adlı Eserine Yöneltilen Bazı Eleştiriler, İslami Araştırmalar, 2002, IX, 1-2, 185-205.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. El-Hüseyin (v.458/1066), Şuabu'l-İman, I-XIV, “ thk. Abdulali Abdulhâmid Hâmid”, Mektebetü’rRüşd, 1. Baskı, Riyad, 2003.
• -------------- İsbâtu Azâbi’l-kabr ve suâlu’l-melekeyn, thk. Şeref Mahmud el-Kudât, 2. Baskı, Amman, 1405.
• Bezzâr, Ebu Bekir Ahmed b. Amr b. Abdulhalik el- Atiki (v.292/905), el-Bahru'z zehhar el-Ma'ruf bi müsnedi Bezzâr, I-XV “thk. Adil b. Sa'd, Mektebetü'l Ulum ve'l Hikem”, Medine, 1988.
• Buhârî, İsmail b. Muhammed (v.256/870), el-Camiu's Sahih (el-Müsned min Hadisi Rasulillah Sallallahü Aleyhi Vesellem ve sünenühü ve eyyamühü. “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’s-Selam, Riyad, 1419.
• -------------- Sahîhu’l-Buhârî, “thk. Mustada Dîb el-Buğâ”, I-VI, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1407.
• Demirel, Harun Reşit, Bazı Fiten, Melâhim ve Siyâsî Hadislerin Gaybî Haberler Açısından Değerlendirilmesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, cilt: III, sayı: 3, 101-121.
• Deylemî, Şûruveyh b. Şehredâr b. Şîreveyh el-Hemedânî (v.509/1115) el-Firdevs bime’sûri’l Hıtâb, I-VI, Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, I.Baskı, Beyrut, 1986.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistani el-Ezdî (v.275/888), es-Sünen, “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’s-Selam, Riyad, 1419.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd b. Cârûd, (v.204/819) Müsnedü Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, I-IV, “thk, Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî” Dâru Hicr, 1999, Mısır.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-İsfahânî (v.430/1039) Hilyetü’l Evliya ve Tabakâtü’l Esfiyâ, I-X, Dâru’l Fikr, Mektebetü’l Hancî, Beyrut, 1996.
• Ebû Ya'lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. el-Müsnî, et-Temîmî,(v.307-919) Müsnedü Ebî Ya'lâ el-Mevsılî, I-XVI, “thk. Hüseyin Selim Esed”, Dâru's-Sekâfeti'l-Arabiyye, 1.baskı, Beyrut, 1992.
• Elbânî, Muhammed Nasırüddin(v.1420/1999), Daîfü’l-Camiü's-Sağîr ve Ziyâdetüh, Mektebetü'l İslami, 3. Baskı Beyrut, 1988.
• --------------Daîfu’t-terğîb ve’t-terhîb, I-II, Mektebetü'l-Meârif, Riyad, 2000.
• --------------Sahîhü’l-Câmiü’s-Sağîr ve Ziyâdetüh, Mektebetü'l İslami, 3. Baskı Beyrut, 1988.
• -------------- Silsiletü'l Ehâdisi'd-Daife ve'l Mevdûa ve Eseruha's Seyyiu fi'l-Umme, IXIV, Mektebetü'l Maârif, Riyad, 1988. -------------- Silsiletü'l Ehâdisi's Sahîha ve Şey'un min Fıkhiha ve Fevâidiha, I-V, Riyad 1991.
• -------------- Sahîhu ve Daîfu Süneni en-Nesâî, Mektebetü'l-Meârif, 5.Baskı, Riyad 1998.
• -------------- Sahîhu ve Daîfu Süneni Ebû Dâvûd, Mektebetü'l-Meârif, 1.Baskı, Riyad 1998.
• -------------- Sahîhu ve Daîfu Süneni İbn Mâce, Mektebetü'l-Meârif, 1.Baskı, Riyad 1997.
• -------------- Sahîhu ve Daîfu Süneni Tirmizî, Mektebetü'l-Meârif, 1.Baskı, Riyad 2000.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah, Muhammed b. Abdullah, (v.405-1014) el-Müstedrek Ale's-Sahihayn, (Zehebî'nin Telhisi ile birlikte) I-IV, “thk. Abdurrahman b. el-Vaidî”, Daru’l Harameyn, 1. Baskı, Kahire, 1997.
• Heysemî, Ali b. Ebu Bekr (v.807/1404), Mecmeu’z-Zevâid ve Menebu’l-Fevâid, I-X, thk, Hüseameddin el-Kudsî, Mektebetu’l-Kudsî, Kahire 1994. Humeydî, Ebûbekir Abdullah b. ez-Zübeyr el-Kuraşî, (v.219-863) el-Müsned, I-II, thk, thrç, Hüseyin Selim Esed, Dâru’s-Sekâ, 1. Baskı Dımeşk, 1996.
• Irâkî, Ebi Fazl Zeynü'd-din Abdurrahim b. Hüseyin, (v.806/1403), Tahrîcu ihyau ulumud-din"el-müsemma el-muğni ani'l hamli'l-esfar, (İhyau Ulûmü’d-dîn’in hâmişinde), “nşr Dâru İbn Hazm, 1. Baskı, Beyrut, 2005.
• İbn ‘Adiyy, Ebu Ahmed Abdullah b. Adiyy b. Adiyy el Cürcânî (v.365/975), el-Kâmil fî duafâi’r-rical, I-IX, “thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz”, Daru’l Kütübü’l İlmiyye, Beyrut, 1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim (v.235-849), el-Musannef, I-XVI, “thk. Hamed b. Abdullah- Muhammed İbrahim el-Lahaydan”, Mektebetü’r-Rüşt, 1.Baskı, Riyad, 2004.
• İbn Hacer El Askalânî, Ahmed b. Ali (v.852/1448), el-Metâlibü’l Âliye bi Zevâidi’l Mesânidi’s Semâniye, I-IXX “Tensih, Sa’d b. Nasır b.Abdülaziz eş-Şesrî”, Dâru’l Asıme ve Dâru’l Ğays,1. Baskı, Riyad, 1998.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim el-Bustî (v.354/965), Sahihu İbni Hıbbân bi Tertîbi İbn Belbân, I-XVIII, “thk. Şuayb Arnavut”, Müessesütü’r-risâle, Beyrut,1991.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezi el Kazvini (v.275/879), es-Sünen, “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’s-Selam, Riyad, 1419.
• -------------- Sünen-ü İbn Mâce, “thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî”, (Elbânî’nin Hükümleriyle birlikte) I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y.
• Karadaş, Cağfer, Ali el-Kârî’nin Hayatı, Selef Akîdesine Dönüş Çabası ve Eserleri, U.Ü.İ.F.D., 1993, 5, 287.
• Kutlay, Halil İbrahim, el-İmâm Aliyyu’l-kârî ve eseruhu fî ilmi’l-hadîs, Beyrut, 1408/1987.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî, (v. 179-795), el-Muvatta, Yahya b. Yahya el-Leys rivayeti, I-VIII, “thk, Muhammed Mustafa el-Azamî,” Müessesetü Zâyed b. Sultan, 1. Baskı, Abu Dabi, 2004.
• Müslim, Ebi'l Hüseyn Müslim b. Haccac el Kuşeyri en-Nisaburi (v.261/875), el-Müsnedü's-sahih(Sahihi Müslim) “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’s-Selam, Riyad, 1419.
• -------------- Sahîh-i Müslim, “thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî”, I-V, Dâru İhyâ etTurâsi’l-Arabiyyi, Beyrut, (t.y.).
• Nesâî, Ebi Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (v.303/915), es-Sünenü'l-Kübrâ, IXII, “thk, Hasan Abdulmunim Şelbî, Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, Beyrut, 2001.
• ------------ el-Müctebâ mine’s-süneni an Rasûlillah, “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’s-Selam, Riyad 1419.
• Nebîl Sa’düddîn Selim, el-Îma ilâ zevâidi’l-emâlî ve’l-eczâ, I-VIII, 1. Baskı, 1428/2007.
• Özdemir, Veysel, Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin Metin ve İçerikleri Üzerine Bir İnceleme, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: II, sayı: 3, 55-123.
• Özel, Ahmet, Ali el-Kârî, DİA, İstanbul, 1989, 2, 403.
• Özler, Mevlüt, İki Akaid Metni: el-Fıkhu’l-Ekber İle en-Nesefî Akâidi’nin Muhteva Açısından Mukayeseli Bir Tahlili, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, sayı: 14, 47-65.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebibekr (v.911/1505) el-Câmiu’s-Sağîr fî Ehâdisi’l Beşîri’n-Nezîr, I-II, Daru’l Kütübi’l İlmiyye,1.Baskı, Beyrut, 1990.
• --------------es-Sirâcu’l-münîr fî tertibi ehâdis-i sahîh-i camii’s-sağîr, thk. Assâm Musa Hâdî, Basım yeri yok, 2009.
• Taberânî, Ebi'l Kasım Süleyman b. Ahmed (v.360/971), el-Mu'cemü'l-Evsat, IX, “thk. Ebu Muaz Tarıka b. Avd b. Muhammed ve Ebu'l Fazl Abdü'l Muhsin b. İbrahim el-Hısini”, Darü'l Harameyn, 1.Baskı, Mekke, 1995.
• -------------- el-Mu'cemü'l-Kebîr, I-XXV, “thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Selefî”, Mektebetü İbn Teymiyye, 2.Baskı, Kahire,1994.
• -------------- el-Mu’cemü’s-Sağîr, I-II, “thk, Mahmud Şükûr Mahmud el-Hâc Emîr”, el-Mektebu’l-İslâmî, 1. Baskı, Beyrut, 1985.
• Tayalisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd el-Bûsî,(204/818) el-Müsned, I-IV, thk. Muhammed b. Abdü’l-muhsin, 1. Baskı, Mısır, 1994.
• Tirmizî, Ebi İsa, Muhammed b. İsa, (v.279/892) el-Câmîu’l-Muhtasaru mine’s-Süneni an Rasûlillah, “hzr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim”, Daru’sSelam, Riyad, 1419.
• -------------- el-Câmiu’s-Sahîh, I-V; “thk. Ahmed Muhammed Şâkîr ve diğerleri”, (Elbânî’nin Hükümleriyle birlikte) Dâru İhyâ et-Turâsi’l-Arabiyyi, Beyrut, (t.y.).
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi-Giriş, İstanbul, 1981.