İLK MİSAK (Elest Sözleşmesi)

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 83 - 118, 31.12.2019

Şemsettin Işık

Öz

İnsanın yaratılışı, yaratılış merhalelerini, teklif
(dünya) âlemine gelişi, elest meclisindeki ikrarı ve ahiret hayatı hakkında
haber veren ayetler üzerinde birçok yorum yapılmış ve bunlardan bir takım
prensiplerin çıkarılmasına azami gayret sarf edilmiştir. Fakat buna rağmen
insanların dünyaya gelişlerinden önce, ezelde yapıldığı haber verilen ilk
sözleşme üzerinde fazla durulmamıştır. Bu durum, herkes tarafından itirazsız
kabul edilen bir gerçek sayıldığından mı, yoksa keyfiyetinin aklî ölçüler
içinde kavranmasının güç olduğundan mıdır net bir şekilde izaha
kavuşturulmamıştır. Üstelik bu konuda günümüze kadar yapılan yorumların hemen
hepsi, birbirinin tekrarından ibaret olup ya ayette haber verildiği gibi gerçekleşmiş
bir hakikat, ya da gerçekleşmeyen mecazî bir anlatım olduğuna dair yorumlar
şeklinde kalmıştır. Hâlbuki birbirine bu derece aykırı olan bu yorumların her
ikisinin de doğru sayılması aklen imkânsız bulunmaktadır.

Bu çalışmada, işte böylesine önemli bir konuyu
Kur’an-ı Kerim’in bütünlüğü çerçevesinde ve eldeki mevcut bilgiler ışığında ana
ve alt başlıklar altında ele alarak açıklığa kavuşturmaya gayret sarf etmenin
gereğine inandık.

Anahtar Kelimeler

Elestü bi Rabbiküm Kâlû Belâ, Misak, Ahd, Emanet

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Tevhid Risalesi, (Ter: Sabri Hizmetli), Fecir Yay., Ankara, 1986.
• Abdulbakî, Muhammed Fûad, el-Mu’cemü’l-Müfehres li elfâzı’l-Kur’ân, el-Mektebetü’l-İslâmiyyeh, İst., 1982.
• Âcilî, Süleyman b. Omar, el-Fütühâtü’l-İlahiyye bi Tevdıhi Tefsîri’l-Celâleyn li’d-Dekaiki’l-Hufye, Kahraman Yay., İstanbul, (Tarihsiz).
• Akdağ, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Tekin Dağıtım, Konya, 1987.
• Albayrak, Halis, Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine, Şule Yay., İstanbul, 1996.
• Altizer, Thomas & William Hamilton, The Death of God, USA, 1966.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Seyyid Mahmûd el-Bağdâdî, Rûhu'l-Meânî fî Tefsîri'l-Kur’âni'l-Azîm ve's-Seb'i'l-Mesânî, Dârul Fikr, Beyrut, 1983.
• Ammâri, Ali Muhammed Hasan, Esrâru’l-Beyân, Dârü’l-Kavmiyeti’l-Arabiyyeti li’t-Tıbâah, Mısır, 1966.
• Arslan, Ali, Büyük Kur’an-ı Kerim Tefsîri (Hülâsâtü't-Tefâsîr), Arslan Yay., İst., (Tarihsiz).
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ânın Çağdaş Tefsîri, Yeni Ufuklar Neşr., İstanbul, (Tarihsiz).
• Attas, S. Nakıp, Modern Çağ ve İslamî Düşünüşün Problemleri, (Ter: M. Erol Kılıç), İnsan Yay., İstanbul, 1989.
• Aydın, Ali Arslan, İslam İnançları ve Felsefesi, Çağrı Yay., İstanbul, 1979.
• Basrî, Hasan, Tefsîru’l-Hasan Basrî, (Cem., Tah., Diraseh: Muhammed Abdurrahim), Dâru’l-Hadîs, Kahire, (Tarihsiz).
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd, Meâlimu’t-Tenzîl (Tefsîru’l-Beğavî), Dâru’t-Tıbeh, Riyad, 1993.
• Beydavî, Nasuriddîn ibn Saîd Abdullah ibn Omar, Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, (Mecmuatün mine’t-Tefasir ile birlikte), Dâru't-Turasi'l-Arabî, Beyrut, Tarihsiz).
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belağat), Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989.
• Bilmen, Ö. Nasuhi, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsîri, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul, (Tarihsiz).
• Bolelli, Nusret, Belağat, M.Ü.İ.F.V. Yay., 1993.
• Buhârî, Abdulazîz, Keşfu’l-Esrâr (Şerh-ı Pezdevi), İstanbul, 1308.
• Bursevî, Tefsîru Ruhu’l-Beyan, el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, İstanbul, (Tarihsiz).
• Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara, 1997.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsîr Usûlü, T.D.V Yay., Ankara, 1979.
• Cevziyye, Ebû’l Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1987.
• Cevziyye, İbn Kayyım, er-Ruh, (Tah: Dr. es-Seyyid el-Cemîlî), Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut,1994.
• Cezâirî, Ebû Bekr Câbir, Eyseru’t-Tefâsîr li Kelâmi’l-Aliyyi’l-Kebîr, Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, el-Medinetü’l-Münevvere, 1995.
• Çağıl, Necdet, Kur’an-ı Kerim ve Kitab-ı Mukaddes Mukayesesine Özgün Bir Yaklaşım, Araştırma Yayınları, Ankara, 2005.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîrü’l-Hadîs, (Ter: Şaban Karataş ve Ark.), Ekin Yay., İstanbul, 1998.
• Dervîş, Muhyiddîn, İ’rabu’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Beyanuhü, Dâru’l-İrşad, Suriye, 1992.
• Doğrul, Ö. Rıza, Tanrı Buyruğu, Inkılap ve Aka Kit. Koll. Şti., İstanbul, 1980.
• Düzgün, Ş. Ali, Din Birey ve Toplum, Akçağ Yay., Ankara, 1997.
• Ebu Hanife, Numan b. Sabit, el-Fıkhu’l-Ekber, Şamil Yay., İstanbul, (Tarihsiz).
• Ebû Hayyân el-Endelûsî, Esîruddîn Ebû Abdillâh b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf, et-Tefsîru’l-Kebîr (el-Bahru’l-Muhît), Dâru İhyâi-Turasi'l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• Ece, K. Hüseyin, Hz. Adem, Denge Yay., İstanbul, 1998.
• Fazlurrahman, İslam ve Çağdaşlık, (Ter: Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu), Ankara Okulu, Ank., 1996.
• Ferruh, İsmâîl (Efendi ), Tefsîru Mevâkıb, Dersaadet, İstanbul, 1324.
• Firûzâbâdî, Ebû Tâhîr Muhammed b. Yakup, Tenvîrü’l Mikbas min Tefsîri İbni Abbas, (Mecmuatün mine’t-Tefasîr ile birlikte), Dâru’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• Garuady, Roger, İslam ve İnsanlığın Geleceği, (Ter: Cemal Aydın), Pınar Yay., İstanbul, 1995.
• Güler, İlhami, Allah’ın Ahlakîliği Sorunu, Ankara Okulu Yay., Ankara, 1988.
• Güngör, Mevlüt, Kur’an Penceresinden Bakış, Kur’an Kitaplığı, İstanbul, 1995.
• Güngör, Mevlüt, Kur’ân Araştırmaları-2, Kur’ân Kitaplığı, İstanbul, 1996.
• Havva, Said, el-Esas fi’t-Tefsîr, Dâru’s-Selam, Mısır, 1989.
• Havva, Said, İslam, (Ter: Said Şimşek), İkbal Yay., Ankara, (Tarihsiz).
• Hazîn, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İbrahîm el-Bağdadî, Lübâbü’t-Te’vîl fî Meânit-Tenzîl, (Mecmuatün mine’t-Tefasîr ile birlikte), Dâru’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd, et-tefsîru’l-Vâdıh (Furkan Tefsîri), (Ter: Mehmet Keskin), İlim Yay, İst., (Tarihsiz).
• Hökelekli, Hayati, Fıtrat maddesi, İslam Ansiklopedisi, T.D.V. Yay., İstanbul, 1996.
• Imâdî, Ebu’s Suûd Muhammed b. Muhammed, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kur’ani’l-Azîm, Dâru’l-Fikr, (Tarihsiz, Yersiz).
• İbn Abbas, Tefsîru İbni Abbas (el-Müsemmâ Sahifetü Ali b. Talha an İbni Abbas fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm), Müessesetü’l-Kütübi’s-Sakafiyyeh, Beyrut.
• İbn Abbas, Tenvîru’l Mikbas min Tefsîri İbni Abbas, (Mecmûatün mine’t-Tefâsîr ile birlikte), Dâru’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• İbn Abdurrahman, Hıdır, Tefsîru Tıbyan, (Osmanlıcaya Ter: Debbağzade Ayıntabi Muhammed Efendi), Dersaadet, İstanbul, 1324.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, (Yayınevi, Basım yeri ve tarih yok).
• İbn Atıyye el-Endelûsî, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğâlib, el-Muharrerü’l Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (Tah: Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed ), Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Lübnan, 1993.
• Tabatabaî, Seyyid Muhammed Hüseyn, el-Mîzan fî Tefsîri’l-Kur’ân, Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, Beyrut, 1981.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed, Kitabu’t-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut, 1973.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Tah: Es’ad Muhammed et-Tayyib), Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, Riyad, 1997.
• İbn Hanbel, Ahmed, Müsnedü Ahmed b. Hanbel, Mevsuatü’s-Sünneh (el-Kütübü’s-Sittetü ve Şurûhuhâ), Dâru’s-Sahnûn ve Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• İbn Hemmâm, Ebû Bekr Abdurrezzak, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîz, Dâru’l-Marifeh, Beyrut, 1991.
• İbni Kesîr, Ebu’l- Fidâ İsmâîl, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm, İhyau’l-Kütübi’l-Arabî, (Tarihsiz-Yersiz).
• İbnu’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l-Kur’ân, (Tah:Ali Muhammed el-Becâvî), Dâru’l-¬¬Marifeh, Beyrut, 1987.
• İsfahânî, Ebu’l-Kasım Rağıb, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, (Tah: Muhammed Halîl Aytanî), Dâru’l-Marifeh, Beyrut, 1998.
• Kammî en-Neysâbûrî, Nizamüddin el-Hasen b. Muhammed b. Hüseyn, Tefsîru Ğaribi’l-Kur’ân ve Reğaibi’l-Furkan, (Dabt: Zekeriyya Umeyrât), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
• Kara, Necati, Kur’ân-Sünnet Bütünlüğü, İhtar Yay., İstanbul, 1999.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddin, Mehâsinü’t-Te’vîl (Tefsîru’l-Kâsımî), Dâru İhyai’l-Kutübi’l-Arabiyyeti, (Yersiz), 1958.
• Kınnûcî, Ebu’t-Tayyib Sıddık b. Hasen b. Ali el-Huseyn, Fethu’l-Beyan fî Mekâsıdi’l-Kur’ân, (Tah: Abdullah b. İbrahim el-Ensarî), el-Mektebetü’l-Asrî, Beyrut, 1992.
• Koç, Turan, Din Dili, Rey Yay., Kayseri, 1995.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l Kur’an, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
• Kutub, Seyyid, Fî Zılâli’l-Kur’an, Daru’ş-Şukuk, Kahire, 1986.
• Küçük, Abdurrahman, Ahid maddesi, (Dinler Tarihi Yönünden), T.D.V., Yay., İstanbul, 1988.
• Maksudoğlu, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, Şamil Yay., İstanbul, 1977.
• Matüridî, Ebu Mansûr, Kitabu’t-Tevhid, (Tahk: Dr. Fethullah Halif), el-Mektebetü’l-İslamiyye, İstanbul, 1979.
• Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali Muhammed b. Habîb, en-Nuketü ve’l-Uyûn (Tefsîru’l-Maverdî), Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.
• Merağî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merağî, Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Babi’l-Halebî ve Evladihi, Mısır, 1953.
• Mevdûdi, Ebu’l A’la, Tefhîmü’l Kur’an, (Ter: Ahmet Asrar), Bengisu Yay., İstanbul, 1997.
• Mevdûdi, Ebu’l-A’la, Kur’ân’a Göre Dört Terim, (Ter: Osman Cilacı ve Ark.), Düşünce Yay., İstanbul, 1981.
• Mutahhâri, Murtaza, Fıtrat Üzerine, (Ter: Ömer Çiçek), Bengisu Yay., İstanbul, 1992.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, Sahihu Müslim, Mevsuatü’s-Sünneh, (el-Kütübü’s-Sitte ve Şurûhuhâ), Dâru’s-Sahnûn ve Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Nasr, Seyyid Hüseyn, İslam İdealler Gerçekler, (Ter: Ahmet Özel), Akabe Yay. Tic. ve San. A.Ş. İstanbul, 1985.
• Nesefî, Hafizüddîn Abdullah b. Ahmed, Medariku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, (Mecmûatün mine’t-Tefsîr ile birlikte), Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, (Tarihsiz).
• Nesefi, Ömer, İslam İnancının Temelleri Akaid, (Haz: M. Seyyid Ahsen), Bayrak Yay., İstanbul, 1995.
• Özsoy, Ömer, Sünnetullah, Fecr Yay., Ankara, 1999.
• Özsoy, Ömer ve Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’an Fihristi, Fecr Yay., Ankara, 1996.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Din ve Fıtrat, Yeni Boyut, Yay., İstanbul, 1998.
• Pala, İskender, Bezm-i Elest maddesi, İslâm Ansiklopedisi, T.D.V. Yay., İstanbul, 1992, 6/108.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed, Ehli Sünnet Akâidi, (Ter: Şerafettin Gölcük), Kayıhan Yay., İstanbul, 1994.
• Râzî, Fahruddin Muhammed, et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtîhu’l-Ğayb), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Tahran (Tarihsiz).
• Rıda, Muhammed Reşid, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîrü’l-Menar), Mısır, 1928.
• Sâbûnî, M. Ali, Safvetü’t Tefâsîr, Dersaadat, (Tarihsiz, Yersiz).
• Salih, Subhi, el-Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dersaadet, İstanbul, (Tarihsiz).
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim, Bahru’l-Ulûm (Tefsîru’s-Semerkandî), (Tah. ve Ta’lik: Ali Muhammed Muavvid ve Ark.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyeh, Beyrut, 1993.
• Serhendî, Ahmet Farukî, (İmam Rabbanî), Mektubat-ı Rabbanî, (Ter: Abdulkadir Akçiçek), Akit Gazetesi Kültür Hiz. İstanbul, 1998.
• Sezen, Yümni, Sosyoloji Açısından Din, M.Ü.İ.F. Yay., İstanbul, 1988.
• Sofuoğlu, Mehmet, Tefsîre Giriş, Çağrı Yay., İstanbul,1981.
• Suyutî, Abdurrahman b. el-Kemal Celaleddin, ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sur, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1983.
• Sülemî, İzzüddin Abdulazîz b. Abdusselam, Tefsîru'l-Kur’ân, Dâru İbni Hazm, Beyrut, 1996.
• Şenkaytî, Muhammad el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr el-Cekenî, Edvâu’l-Beyan fî İdahı’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut, (Tarihsiz).
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr, Dâru’l- Hadîs, Kahire, 1993.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l Beyân fî Te’vîli’l-Kur’an, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1992.
• Tabresî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen, Mu’cemul Beyan fî Tefsîri’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut,1994.
• Tantavî, Cevherî, el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’an, Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Babi’l-Halebî ve Evladihi, Mısır, 1953.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevdeh, Sünenü’t-Tirmizî (Mevsûatü’s-Sünneh- el-Kütü-bü’s-Sittetü ve Şuruhuha-), Dâru Sahnûn ve Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Turgut, Ali, Tefsîr Usûlü ve Kaynakları, İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul,1991.
• Tusterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillah, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azim (Tefsîru’t-Tusteri), (Tash:Seyyid Muhammed Bedreddin el-Halebî), Saadet Matbaası, Mısır, 1908.
• Uludağ, Süleyman, Ahit maddesi, (Tasavvuf Açısından), İslam Ansiklopedisi, T.D.V. Yay., İstanbul, 1992.
• Ünver, Mustafa, Kur’ân'ı Anlamada Siyakın Rolü, Sidre Yay., Ankara, 1996.
• Vâhidî en-Neysâbûrî, el-Beğavî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed, el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, (Tah. ve Ta’lik: Adil Ahmed Abdulmevcûd ve Ark.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• Vehbi, Mehmet, Büyük Kur’an Tefsîri (Hulasatü’l-Beyan fi Tefsîri’l-Kur’an), Üçdal Neşriyat, İstanbul, (Tarihsiz).
• Yavuz, Yusuf Şevki, Bezm-i Elest maddesi, İslâm Ansiklopedisi, T.D.V. Yay., İstanbul, 1992.
• Yazır, A. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, (Sadeleş: İsmail Karaçam ve Ark.), Feza Gazetecilik A.Ş. İstanbul, (Tarihsiz).
• Yıldırım, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsîri, Anadolu Yay., İzmir, 1987.
• Yurdagür, Metin, Ahit maddesi, (Ahlakî Açıdan) İslam Ansiklopedisi, T.D.V. Yay., İstanbul, 1992.
• Zebidî, Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi ve Şerhi, (Ter: Kamil Miras), D.İ.B. Yay., Ankara, 1981.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Omar, -el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Dâru’l-Fikr, 1983, (Yersiz).
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Tah: M. Ebu’l-Fadl İbrahim), Mısır,1972.
• Zeyyât, Ahmet Hasan ve Ark., Mu’cemu’l-Vasît, Çağrı Yay., İstanbul, (Tarihsiz).
• Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîru’l-Münîr fi’l-Akîdeti ve’ş-Şerîati ve’l- Menheci, Dâru’l Fikri’l-Muâsır, Beyrut, 1999.