ULUSLARARASI İLİŞKİLER BAĞLAMINDA HZ. MUHAMMED’İN GAYRİMÜSLİM UNSURLARLA OLAN İLİŞKİLERİNDEKİ ÖRNEKLİĞİ

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 57 - 82, 31.12.2019

Mehmet Ali Kapar

Öz

Devletlerin
birbirleri ile olan ilişkilerinin tümünü içine alan ve çoğu zaman dış politika
kavramı ile eş anlamlı olarak kullanılagelen diplomasinin kökenlerini çok
eskilere kadar götürmek mümkündür. Diplomasi, topluluklar arasındaki
ilişkilerin mümkün olduğunca barışçıl yöntemler ve müzakereler yolu ile
çözülmesini hedef alır. Temel görevleri arasında yeryüzünde hakkı, iyiliği,
barışı ve adaleti sağlamak olan peygamberler, kendisine inanan insanlar ile
diğer topluluklar arasında ilişkilerini bu doğrultuda düzenlemeye
çalışmışlardır. İslam dininin peygamberi olan Hz. Muhammed de Medine’ye
hicretinin akabinde meydana getirdiği İslam toplumu ile diğer toplumlar arasındaki
ilişkileri bahsedilen ilkeler üzerine bina etmeye çalışmış, gayrimüslim
unsurlar ile ilişkilerde uygulanacak siyasetin temellerini de
şekillendirmiştir. Günümüz İslam devletleri ve yöneticileri, dış ilişkilerinde
bunları göz önünde bulundurmalıdır.

Hz. Peygamber, gayrimüslimler ile olan münasebetlerinde mutlaka
iletişimi sürdürmüş, onlardan kendisini soyutlayarak yalnızlaştırmamış;
İslamiyet’i tebliğ etmek, barış imzalamak, Müslümanların güvenliğini tesis
etmek, ticaret yapmak ve Müslümanlara yapılan kötü fiiliyatların tazminini
sağlamak gibi birçok nedenle onlarla irtibata geçmiştir. Mekke döneminde
ihtiyaç hâlinde çevresindeki zora düşen Müslümanların hicret etmesine izin
vermiş, onların güvenliklerini sağlamak için gerekli tedbirleri almıştır. Yine devlet
sınırlarının fetihlere paralel olarak genişlediği ya da sefere çıkıldığı
dönemlerde de hem merkezde hem de diğer bölgelerde önce güvenliği sağlamaya
önem vermiştir. Bu çalışmada Hz. Muhammed’in gayrimüslim unsurlar ile
ilişkileri ve bu esnada izlediği temel ilkeler, onun örnekliği çerçevesinde
ortaya konulmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Hz. Muhammed, Diplomasi, Müşrik Arap Kabileler, Bizans, Sâsânî

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Hanbel Ebû Abdillah eş-Şeybân, Müsned, I-VI, Matbaat’u İslâmî, Beyrut 1969.
• Avcı, Casim, İslâm-Bizans İlişkileri (610-847), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Azimli, Mehmet, “Tarihin Kırılma Noktası; Hudeybiye Antlaşması”, Hikmet Yurdu, Yıl: 3, C. 3, Sayı 6, 2010, ss. 35-49.
• Belâzurî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Câbir, Fütûhu’l-Büldân-Ülkelerin Fetihler, (çev. Mustafa Fayda), Siyer Yayınları, İstanbul 2013.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali el-Beyhakî el-Hüsrevcirdi el-Horasani, Delâilü’n-Nübüvve, I-VII, Darunnasr Yayınları, Kahire1969.
• Brockelmann, Carl, İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi, C. I, (çev. Neşet Çağatay), Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1964.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, Câmi-us-Sahih, I-VIII, Mtb. Âmire Yayınları, İstanbul, 1329.
• Dağ, Ahmet Emin, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, Anka Yayınevi, İstanbul 2004.
• Demirkent, Işın, “Herakleios”, DİA, C. 17, İstanbul 1998, 210-215.
• Ebû Dâvûd, Süleyman Eş’as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr b. İmran el-Ezdî, Sünen, I-VII, (thk. M. Muhyiddin Abdilhamid), Yy., Mısır 1952.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbehanî, Delâilü’n-Nübüvve, I-II, Yy, Haydarâbâd Ty.
• Gökdemir, Serdar, Devlet Başkanı Olarak Hazreti Muhammed (sav), Siyer Yayınlar, İstanbul 2015.
• Güzel, Ahmet, Mim Ha Mim Dal, Kitap Dünyası Yayınları, Konya 2012.
• Halebî, Alî b. Burhâniddîn İbrâhim b. Ahmed el-Halebî, es-Sîretu’l-Halebiyye fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn (İnsânu’l-Uyûn),I-III, Mtb. Mustafa Bâbi, Kahire 1964.
• Hamidullah, Muhammed, el-Vesâiku’s-Siyâsiyye, (çev. Vecdi Akyüz), Kitabevi Yayınları, İstanbul 1997,
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, (çev. Mehmet Yazgan), Beyan Yayınları, İstanbul 2011.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm’da Devlet İdaresi, (çev. Hamdi Aktaş), Beyan Yayınları, İstanbul 2007.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman el-Heysemî, Mecma’u’z-Zevâid ve Menba’u’l-Fevâid, I-X, (thk. Abdullah Muhammed Dervîş), Yy., Beyrut 1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebû’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed el Askalâni, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe (Sahabe-i Kiram Ansiklopedisi), (çev. Naim Erdoğan), I-V, İz Yayınları, İstanbul 2010.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdülmelik, es- Sîretu’n-Nebeviyye, I-IV, (thk. Mustafa es-Sakkâ ve dğr.), Yy., Mısır 1971.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşki el-Hanbelî, Za’du’l-Mead, I-VI, (çev. Şükrü Özen), İklim Yayınları, İstanbul 1988.
• İbn Kesîr (1966), Ebû’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer el-Kureyşî, el-Bidâye, C. II, Beyrut: Yy.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el-Haşimî el-Basrî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebir, Tabakât, I-XI, (çev. edt. Adnan Demircan), Siyer Yayınları İstanbul 2014.
• İbn Seyyidünnâs, Muhammed b. Abdullah b. Yahya, Uyûni’l-Eser fî Fünûni’l-Megâzî ve’s-Semâil ve’s-Siyer, I-II, Daru’l-Fikr, Beyrut Ty.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdilkerim, Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, I-VI, Daru’l-Fikr, Beyrut 1989.
• Kapar, Mehmet Ali, “İlk İslam Diplomatı Amr b. Ümeyye Ed-Damrî”, İSTEM, Sayı 30, Konya 2017, ss 271-285.
• Köksal, M. Asım, İslâm Tarihi, I-XVIII, Köksal Yayıncılık, İstanbul 1991.
• Köse, Feyza Betül, Medine’de Sosyal Hayat, Dört Halife Dönemi, Mana Yayınları, İstanbul 2016.
• Lecker, Michael (2005), “Was Arabian Idol Worship Declining on the Eve of Islam”, People, Tribes and Society in Arabia around the Time of Muhammad, Aldershot: Ashgate (Variorum Collected Studies Series CS 812), ss. 1-43.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmi’u’s-sahîh, I-V, (thk. M. Fuad Abdülbâkî), Dârü İhyâi't-Türasi'l-Arabî, Beyrût 1956.
• Öz, Şaban, “İlk Dönem İslâm Toplumunda Siyasî Algı Değişimi Üzerine”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 21: Kahramanmaraş 2013, ss. 1-28.
• Özdemir, Serdar, Hz. Peygamber’in Seriyyeleri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2001.
• Özkuyumcu, Nadir, “Nadîr, (Benî Nadîr)”, DİA, C. 32, İstanbul 2017, ss. 275-276.
• Öztürk, Levent, İlk Hicret Habeşistan, Siyer Yayınları, İstanbul 2015.
• Sarıçam, İbrahim, “İslâm’ın Doğuşunun Tarihi Şartları”, İslâm ve Demokrasi Sempozyumu, 1998, TDV Yayınları, Ankara 1998, ss. 9-17.
• Sayın, Yusuf, “Din Ve Uluslararası İlişkiler: İslam’ın Dış Politika Kuramı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 17, İstanbul 2011, ss. 233-262.
• Sırma, İhsan Süreyya, Hz. Peygamber Döneminde Yahudi Meselesi, Beyan Yayınları, İstanbul 1984.
• Sönmez, Abidin, Rasûlullah’ın Diplomatik Münasebetleri ve Barış Andlaşmaları, İnkılab Yayınları, İstanbul 2007.
• Şimşir, Mehmet, İlk Dönem İslam Tarihinde Haberleşme Yöntemleri, Hüner Yayınları, Konya 2011.
• Şimşir, Mehmet, “Hz. Peygamber’in İslâm Tebliğine Karşı Şâir ve Siyasî Liderlerin İlk Tavırları ve Şiir Alanında Yaşanan Gelişmeler”, Mütefekkir, C. 4 , Sayı 7, Konya 2017, ss. 41-61.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t Taberî), I-XIII, Dâru’l-Ma’ârif, Mısır 1326.
• Vâkıdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Kitâbu’l-Meğazî, I-III, thk. Marsden Jones, (çev. Musa K. Yılmaz), İlk Harf Yayınları, İstanbul 2014.
• Yakûbî, Ahmed b. Ebû Ya’kub b. Ca’fer Yâ’kûbî, Tarihu’l-Ya’kubî, I-II, (Thk. Abdu’l-Emir Mühenna), By., Beyrut 2010.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Arabistan, Tarih”, 252-258, DİA, C. 3, İstanbul 1991.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyer-u A’lâmi’n-Nübelâ, I-III, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1996.