مناقشة ال حاصل بال مصدر في البالغة وأصول الفقه وعلم الكالم وفلسفة اللغة: بحث في إطار ر سال في بيان ال حاصل بال مصدر ألمير بادشاه البخاري

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 359 - 396, 31.12.2019

Murat Tala

Öz

بحثت هذه المقالة في مسألة الحاصل بالمصدر كمشكلة لغوية في المعنى. نوقشت هذه المسألة في اللغة   العربية والبالغة وأصول الفقه وعلم الكالم. ترتبط معالجة المشكلة بعلم السيميائية العربية وعلم المعاني وعلم الداللة وفلسفة اللغة العربية.تتناول المقالة مشكلة الحاصل بالمصدر على وجه العموم ورسالة في بيان الحاصل بالمصدر ألمير بادشاه البخاري )ت: 992/5129 )على وجه الخصوص. وفي هذا السياق، ركز البحث بادئ ذي بدء على دراسة ضية الحاصل بالمصدر وعلى حياة أمير بادشاه البخاري الح ا ثم يقدم دراسة شاملة على ق رسالة في بيان الحاصل بالمصدر ثم فحص نسخ رسالة في بيان الحاصل بالمصدر وأخيرا يقدم النص المحقق.

Anahtar Kelimeler

البخاري, بادشاه, ألمير

The Discussion of Hāṣıl bi al-Maṣdar in the Focus of Belāgah, Usūl al-Fiqh, Kalām and Philosophy of Language: A Study in the Context of the Work of Emīr Pādishāh

Öz

This article examines the issue of “hāsıl bi al-maṣdar”, a linguistic problem of meaning. The issue of hāsıl bi al-maṣdar is discussed in the Arabic language, rhetoric, usūl al-fiqh and theological sciences. The issue is discussed in a universe of meaning related to semiotics, semantics, linguistics, and philosophy of language. The research deals with the problem of meaning which is attempted to be based around the issue of hāsıl bi al-maṣdar. In particular, ıt examines the work of Risālah fī bayān al-hāsıl bi almasdar of Emīr Pādishāh al-Bukhārī (d. 987/1579). The study handles the issue as follows. First, it focuses on examining the issue of hāsıl bi al-maṣdar. Later, ıt made an explanation about the life and works of Emīr Pādishāh al-Bukhārī. The article also examines Risālah fī bayān al-hāsıl bi al-masdar. It examines the copies of the work that survived to the present and presents the inquired text of the work. In the part of the investigation, first of all gives the texts in the original language which provides a better understanding of Risālah fī bayān al-hāsıl bi al-masdar and constitutes the context of the work. At this point, Kazvīnī’s (d. 739/1338) Telhīs alMiftāh, Teftāzānī’s (d. 792/1390) al-Mutawwal and Fenârî Zāde Hasan Çelebi’s (d. 891/1486) Hāşiye ‘alā al -Mutawwal adds the relevant parts of the books to the head of the investigative text separately. The research then compares some copies of the work and reveals the inquired text.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, linguistic, semantics, hāsıl bi al-maṣdar, Emīr Pādishāh

BELÂGAT, USÛL-İ FIKIH, KELAM VE DİL FELSEFESİ ODAĞINDA HÂSIL Bİ’L-MASDAR TARTIŞMASI: EMÎR PÂDİŞÂH’IN ESERİ BAĞLAMINDA BİR TETKİK

Öz

Bu makale dilbilimsel bir anlam problemi olan hâsıl bi’l-masdar konusunu irdelemiştir. Hâsıl bi’l-masdar meselesi Arap dili, belâgat, usûl-i fıkıh ve kelâm ilimlerinde
tartışılmıştır. Mesele gösterge bilim, anlam bilim, semantik, dilbilim ve dil felsefesi ile ilgili bir anlam evreninde ele alınmıştır. Makale konuyu irdelerken genel olarak hâsıl bi’lmasdar meselesi etrafında temellendirilmeye çalışılan anlam problemini incelemiştir. Özel olarak ise Emîr Pâdişâh el-Buhârî’nin (ö. 987/1579) Risâle fî beyâni’l-ḥâsıl bi’lmaṣdar adlı eserini tetkik etmiştir. Çalışma ilk olarak hâsıl bi’l-masdar meselesini irdelemeye odaklanmıştır. Daha sonra Emîr Pâdişâh el-Buhârî’nin hayatı ve eserleri hakkında açıklama yapmıştır. Makale ayrıca Risâle fî beyâni’l-ḥâsıl bi’l-maṣdar adlı eseri incelemiştir. Daha sonra eserin günümüze ulaşan nüshalarını tetkik ederek eserin tahkikli metnini sunmuştur. Tahkikli kısımda öncelikle Risâle fî beyâni’l-ḥâsıl bi’l-maṣdar’ın daha iyi anlaşılmasını sağlayan ve eserin bağlamını oluşturan metinleri orijinal dilinde vermiştir. Bu noktada Kazvînî’nin (ö. 739/1338) Telhîsu’l-Miftâh, Teftâzânî’nin (ö. 792/1390) el-Mutavvel ve Fenârî Zâde Hasan Çelebî’nin (ö. 891/1486) Hâşiye ‘ale’l-Mutavvel adlı kitaplarının konuyla ilgili yerlerini tahkikli metnin baş tarafına ayrıca eklemiştir. Daha sonra eserin bazı nüshalarını karşılaştırarak tahkikli metni ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belâgatı, dilbilim, anlam bilim, hâsıl bi’l-masdar, Emîr Pâdişâh

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Muhammed Pârsâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30: 363-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951-55.Brockelmann, Carl. Geschichte Der Arabischen Literatur Supplementband. Leiden: E. J. Brill, 1938.Emîr Pâdişâh. Muhammed Emîn b. Maḥmûd el-Ḥüseynî es-Seyyid eş-Şerîf el-Fâḍıl el-Muḥaḳḳiḳ el-Buḫârî. Teysîru’t-Tahrîr. Mekke: Dâru’l-Bâz, t.y.Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmud el-Buhârî. Risâle fî beyâni’l-hasıl bi’l-masdar. Kılıç Ali Paşa, nr. 1024: 131b-135a. Süleymaniye Kütüphanesi.Fenârî, Şemsüddin Muhammed b. Hamza. Aynu’l-A‘yân. İstanbul: Rifat Bey Matbaası, 1325.Fenârî Zâde Hasan Çelebî. Hâşiyetü’l-Mutavvel. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye Matbaası, t.y.İbn Emîri’l-Hâcc el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr [şerhun ‘ala’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh]. Nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed ‘Umer. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1999.İbnü’l-‘Imâd, Şihâbuddin Abdülhay b. Muhammed el-Hanbelî ed-Dimeşkî. Şezerâtu’z-zeheb fî aḫbâri men zeheb. Nşr. Abdülkâdir el-Arnâvut – Mahmûd el-Arnâvut. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Nşr. M. Şerefeddin Yaltkaya - Kilisli Rıfat Bilge. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, t.y.Kazvînî, Celâleddîn Muhammed b. Abdirrahman el-Hatîb. Telhîsu’l-Miftâh. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn terâcimi musannifi’l-kutubi’l-‘arabiyye. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘arabî, t.y.Koca, Ferhat. “Emîr Padişâh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 11: 143-144. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.Muhibbî, Muhammed el-Emin b. Fazlillâh b. el-Hamevî ed-Dımeşkî. Hulâsatu’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşar. Beyrut: t.y.Sehâvî, Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’u’l-lâmi‘ li ehli’l-Kârni’t-tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-cîl, t.y.Suveysî, Muhammed Adusselâm. “Tahrîrâtu Abdulğafûr el-Lârî (ö. 912) ‘alâ Risâleti (Mâ ene kultu) li’l-Kûşî”. Mecelletu Ebhâs. 14: 1-24. Sirte: Sirte Üniversity, Aralık-2019.Şammerî, Huseyn Iydân Matar. “Risâle fî beyâni’l-hâsıl bi’l-masdar- Telifu’l-‘Allâme Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Buhârî el-Mekkî el-Marûf bi Emîr Bâdişâh (ö. yaklaşık 987)”. The Islamic College University Journal /Mecelletu’l-Kulliyeti’l-İslâmiyye’l-Câmia. 47: 585-627. Najaf: College Islamic University, 2018.Şevket, Mustafa. Mecmû‘atü’l-fevâid. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1318/1901.Teftâzânî, Sa‘duddin. el-Mutavvel. İstanbul: Muharrem Efendi Matbaası, 1310/1892.Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. ‘Umer. Muhtasaru’l-Me‘ânî. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Refîḳ el-‘Acem - Ali Dehrûc v.dğr. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân nâşirûn, 1996.Tenûḫî, Muhammed - Esmer, Râcî. “el-Masdar”, el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî ‘ulûmi’l-lüġa: el-Elsuniyyât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2001.Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: TDK Yayınları, 2011.Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm kâmûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ mine’l-müsta‘ribîn ve’l-müsteşrikîn. 5. Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 2002.