TOPLUMSAL BELLEKTEN BİREYSEL BELLEĞE: İKİ ÖRNEK OLAY BAĞLAMINDA ALTAN ÖYMEN’İN ANILARINDA “ÖFKELİ YILLAR”

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 89 - 109, 01.06.2019

Aysel Yıldız

Öz

Hatırlama ve unutma
edinimlerini aynı anda içinde barındıran bellek, genel itibariyle
yaşanmışlıkların bireysel ya da toplumsal olarak yeniden gözden geçirilmesine
dayanmaktadır. Bu bağlamda iki tür bellekten söz etmek mümkündür. Bunlardan
ilki toplumsal ya da tarihsel bellek olarak nitelendirilen ve toplumsal yaşamda
meydana gelen savaş, göç veya doğal afet gibi olayları toplumların nasıl
hatırladığı üzerinde duran bellek türüdür. Ancak toplumsal grupların somut bir
hafızasının olabilmesi için öncelikle bireysel bir bedene ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu durum da bizi bireysel ya da otobiyografik belleğe
götürmektedir. Ancak bireysel bellek de toplumdan tamamen bağımsız değildir.
Geçmişte yaşanan olayları hatırlamak ya da kendi geçmişlerine gidebilmek için
başkalarının, diğerlerinin belleğine sıklıkla başvurma ihtiyacı hissedilir.
Dolayısıyla bu açıdan bu iki bellek arasında sıkı bir ilişkinin varlığından söz
etmek mümkündür.

Bellek çalışmaları açısından anı türü edebi eserler
büyük önem taşımaktadır. Çünkü bu eserler, yaşandıkları dönemin siyasi, askeri,
kültürel ve toplumsal hayatına ilişkin birçok ayrıntıya yer vermektedir. Bu
doğrultuda bu çalışmada Altan Öymen’in Öfkeli Yıllar adlı anı kitabı toplumsal
bellek ve bireysel bellek arasındaki ilişki bağlamında ele alınmaktadır. Kitap
içerisinde yer alan “Halkevleri Kapatılıyor” ve “6-7 Eylül Olayları” bölümleri
metin analizi tekniğiyle incelenerek toplumsal bellek ile bireysel bellek yani
Öymen’in anılarının nasıl bir ilişki içerisinde olduğu ortaya çıkarılmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Bellek, Bireysel Bellek, Anı, Altan Öymen, Öfkeli Yıllar

Kaynakça

• Ahcı, A.. (2007). Balıkesir Halkevi’nin Türk Modernleşmesi Yönündeki Faaliyetleri (1933-1951), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• Akar, Şevket Kamil ve Karakoç, İ., (2004). “Siyasi Tarih Kaynağı Olarak Hatırat ve Gezi Notları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 383-421.
• Akşin, S., Koçak, C., Özdemir, H., Boratav, K., Hilav, S., Katoğlu, M. ve Ödekan, A., (1989). Yakınçağ Türkiye Tarihi 1 (1908-1980), İstanbul: Milliyet Kitaplığı.
• Akşin, S., (2013). Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980. 12. Basım, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Aksoy, N., (2014). Kurgulanmış Benlikler Otobiyografi, Kadın, Cumhuriyet, Ankara: İletişim Yayınları.
• Assmann, J., (2015). Kültürel Bellek.(Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atik, A. ve Erdoğan, B. Ş., (2014). Toplumsal Bellek ve Medya. Atatürk İletişim Dergisi, 6, 1-16.
• Babaoğlu, R., (2015). “Altan Öymen ve İhtilal”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 15.30: 369-377.
• Birinci, A., (1998). “Hatırat Türünden Kaynakların Tarihi Araştırmalardaki Yeri ve Değeri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 41, 611- 620.
• Börekçi, Ayşe Ülkü O., (2013). “Kültürel Bellek İnşası Bağlamında “Estergon Kalesi” Romanına Dair Bir Okuma”, Uluslararası Türkiye- Macaristan İlişkileri Sempozyumu ve Türk Sanatları Karma Sergisi.
• Connerton, P., (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar?, (Çev. Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çeviker, L., (2009). Şiddet ve Toplumsal Hafıza. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çöker, D. O., (2012). “Kurgulanmış Gerçekliğin Sorgulanması: Türk Toplumsal Belleğinde 6-7 Eylül Olayları”. İletişim Araştırmaları, 10(1-2), 111-136.
• Demir, Ş., (2012). “Adnan Menderes ve 6-7 Eylül Olayları”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 12, 37-63.
• Durukan, A., (2006). Cumhuriyetin Çağdaşlaşma Düşüncesinin Yaşama ve Mekâna Yansımaları: Halkevi Binaları Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Eroğul, C., (2014). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi.5. Basım, İstanbul: Yordam Kitap.
• Fırat, D. G., (2014). Ulus-devlet Anlayışı Karşısında Toplumsal Hafızanın Direnişi: Rembetiko Örnek Olayı. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Güneş, M., (2012). “Adnan Menderes ve Halkevleri”. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XII, 25, 141-155.
• Güven, D., (2005). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Halbwachs, M., (2017).Kolektif Hafıza.(Çev. Banu Barış), Ankara: Heretik.
• İnce, Gökçen B., (2010). “Medya ve Toplumsal Hafıza”. Kültür ve İletişim, 13(1), 9-29.
• Kaynar, O., (2007). Konya Halkevi’nin Türk Modernleşmesindeki Faaliyetleri (1932-1951). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• Midilli, S., (2018). “Toplumsal Bellek Bağlamında Bir Hatırlama Alanı Olarak Sinema: ‘Çanakkale Savaşı’ Örneği”. Batı Edebiyatında Bellek, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Neyzi, L., (1999). İstanbul’da Hatırlamak ve Unutmak: Birey, Bellek ve Aidiyet. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Neyzi, L., (2014). Nasıl Hatırlıyoruz?: (Türkiye’de Bellek Çalışmaları). 2. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özdemir, Y. ve Aktaş, E., (2011). “Halkevleri (1932’den 1951’e)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 45: 235-262.
• Öymen, A., (2008). Öfkeli Yıllar. İstanbul: Doğan Kitap.
• Sabancılar, D., (2016). Bireysel ve Toplumsal Hafızanın Sanat Eserlerinde “Kıyafet” Aracılığıyla Kurgulanması: Gülsüm Karamustafa ve Güçin Aksoy. Sanat ve Tasarım Dergisi, 18, 133-145.
• Sancar, M., (2008). Geçmişle Hesaplaşma: Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne. İletişim Yayınları.
• Temel, T., (2015). Modernleşme Süreci Türk Tiyatrosu’nda İdeal Bireyin Temsili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Toksoy, N., (2007). Halkevleri: Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak. Ankara: Orion Yayınevi.
• Yüksel, M. (2003). “Modernleşme ve Mahremiyet”. Kültür ve İletişim, 6 (1), 75-108.