Adudüddin el-Îcî'ye Göre İlahi Ahlakın ve Güç Yetirilemeyen İlâhî Teklifin Argümanı

Yıl 2023, Sayı: 2, 89 - 111, 31.05.2023

Mohammad Makdod

Öz

Güç yetirilemeyen ilâhî teklif görüşü, diğer İslâm kelâm ekollerinden farklı bir duruş sergileyen Eş’arîlerin temel görüşlerinden biridir. Adudüddin el-Îcî (ö. 756/1355), geç dönem bir Eşarî âlimi olarak bu meseleye ilişkin sağlam deliller sunmakta ve Eşarî ekolünün son dönemini oluşturmaktadır. Bu makale, Îcî’nin güç yetirilemeyen teklife ilişkin argümanı sunup tartışmakta ve Eşʿarîlerin yaklaşımlarını gerekçeleriyle ortaya koymaktadır. Mevzu hakkında sunulan güçlü ve sağlam delillerin anlaşılması için iki önemli hususa işaret edilmesi gerekir: Biri, Eşʿarîlerin ilahi ahlak anlayışlarının net bir şekilde ortaya konulması gerekir. Diğeri de Eşʿarîlerin insan kudreti hakkındaki görüşlerinin çok iyi kavranması önemlidir. Bu nedenle makalede, Îcî’nin Allah’ın sıfatları anlayışı özetlenmiş ve ardından ilahi fiillerin değeri hem fiili hem de imkanı oranında tartışılmıştır. Îcî’nin argümanına geçmeden önce insan kudretinin mahiyeti ve etkinliği yeterince açıklanmaktadır. Ayrıca araştırmada diğer Eş’arîler gibi, Îcî’nin Mu’tezile’nin argümanlarını eleştirmesi ve itirazlarına cevap verdiği ortaya konmuştur. Bu nedenle makalede, Kâdî Abdülcebbâr ve İbnü’l-Melâhimî el-Hârizmî gibi Basra’nın geç dönem Mu’tezile ulemasının bu argümana karşı bakış açılarını ve itirazlarını içeren bir bölüm ayrılmıştır. Îcî, güç yetirilemeyen ilâhî teklifi düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç seviyeye ayırmıştır. O, her bir aşamada imkân ve fiili durumu tartışmakta ve Eşʿarî görüşünü ortaya koymaya ve savunmaya çalışmaktadır. Îcî’nin Eşʿarî karakteri güç yetirilemeyen ilâhî teklifin delillendirilmesinde, net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Makale, Îcî’nin argümanlarını açıklamak ve zenginleştirmek için diğer Eşʿarîlerin katkılarını da içermektedir. Sonuç olarak makale, Eşʿarîlerin ilahî ahlâk anlayışı ışığında Îcî’nin güç yetirilemeyen ilâhî teklif argümanını ele alan üç aşamaya dair kapsamlı bir açıklama sunmakta ve Eşʿarîlerin konu hakkındaki gerçekliği inandırıcı belgeki görüşü ile ilahî ahlâk anlayışı arasındaki bağlantıyı vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Teklif, Güç, İlahi Ahlak, İmkân, Zorunluluk.

Divine Ethics and Obligation Beyond Capacity According to Aḍuḍ al-Dīn al-Ījī

Öz

The argument of obligation beyond capacity was one of the main arguments of the Ashʿarites that promoted a different stance from other Islamic theological schools. Aḍuḍ al-Dīn al-Ījī (d. 756/1355), as a late Ashʿarite scholar, provides sophisticated arguments and marks the final link of the Ashʿarite school. This paper presents and discusses al-Ījī’s argument of obligation beyond capacity and delineates the Ashʿarite reasoning behind their stance. There are two requisites for understanding the argument: the first one is constructing a clear image of the Ash’arite conceptions of divine ethics and the second one is explaining their position about the contingent power. Therefore, the paper starts by summarizing al-Ījī’s conception of God and His attributes and then discusses the value judgement of divine actions on both actual and possible levels. The nature and efficacy of human power is sufficiently clarified before delving into al-Ījī’s argument. Because the Muʿtazilites are the main opponents in Al-Ījī’s and other Ashʿarites’ arguments, we dedicate some parts to explain their arguments and objections. The Muʿtazilites that we are focusing on are the late Muʿtazilites of the Basra school, such as al-Qāḍī Abdul Jabbār and Ibn al-Malāḥimī. Al-Ījī, unlike other ashʿarites, divided obligation beyond capacity into three levels: low, middle, and high. In each level, he discusses first the rational possibility and then affirms or denies the existence of such an obligation. In the discussion of these three levels of obligation beyond capacity, al-Ījī’s Ashʿarite character is clearly emphasized. The paper also includes other Ashʿarites’ contributions in order to explicate and enrich al-Ījī’s arguments. As a result, the paper gives a comprehensive account of al-Ījī’s three levels of obligation beyond capacity in light of the Ashʿarite understanding of divine ethics and highlights the interconnection between the Ashʿarite position on this argument and their understanding of divine ethics.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Obligation, Power, Divine Ethics, Contingency, Necessity

Kaynakça

• al-Abharī, Sayf al-Dīn. Sharḥ al-Mawāqif. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lalali, 2372.
• al-Ashʿarī, Alī Bin Ismaʿil. Al-Lumaʿ fi al-Rad ʿalā Ahal al-Zayg wa al-Bidaʿ. Cairo: The Egyptian Press, 1955.
• al-Bāqillānī, Abū Bakr. Al-Insāf. 2nd ed. Cairo: al-Azhariā, 2000.
• Craig, William Lane. The Kalām Cosmological Argument. London: The Macmillan Press LTD, 1979.
• Craig, William Lane. Divine Foreknowledge and Human Freedom: The Coherence of Theism: Omniscience. Leiden: Brill, 1991.
• al-Ghazālī, Muḥammad bin Muḥammad. Al-Iqtiṣad fi al-‘Itikad. Beirut: Darul Minhaj, 2016.
• Griffel, Frank. The Formation of Post- Classical Philosophy in Islam. Oxford: University Press, 2021.
• Ibn al-Malāḥīmī, Maḥmūd ibn Muḥammad. Al-Faiq fi Usūl al-Dīn. Cairo: Dar al-Kutub, 2010.
• Ibn al-Malāḥīmī, Maḥmūd ibn Muḥammad. Al-Muʿtamad fi Usūl al-Din. London: al-Huda, 1991.
• Ibn Taymiyyah, Taqī al-Dīn. Majmuʿ al-Fatawī. Medina: King Fahid Publication, 1995.
• Ibn al-Wazīr, Muhammed Bin Ibrāhīm. Ithār al-Ḥaqq ‘alā al-Khalq fi Rad al-Khilāfāt, 2nd ed. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiya, 1987.
• al-Ījī, ʿAḍuḍ al-Dīn. Almawāqif fi ilmi al-Kalām. Beirut: ‘Alam al-Kitab, 1999.
• al-Ījī, ʿAḍuḍ al-Dīn. Jawaḥir al-Kalam. Istanbul: Millet Genel Kütüphane, Carullah, 1259.
• al-Ījī, ʿAḍuḍ al-Dīn. Sharḥ Mukhtaṣar al-Muntaha al-Usulī. Beirut: Darul Kutub, 2004.
• al-Jurjānī, Alī bin Muhamad. Sharḥ al-Mawāqif. Beirut: Darul Kutub, 1998.
• al-Juwaynī, Imām al-Ḥaramaīn. Al-Irshād ilā Qawaṭiʿ al-Adila fi Usul al-ʿItiqad. Cairo: al-Khaniji Publication, 1950.
• al-Juwaynī, Imām al-Ḥaramaīn. Al-Nizzamiya creed. Beirut: Daru al-Nafīs, 2013.
• al-Kaylanī, Ḥussaīn bin Shiḥab al-Dīn. Sharḥ al-‘Aqā’id al-ʿAḍuḍiyya. Beirut: al-Maʿarif Publication, 2011.
• al-Kirmānī, Shams al-Dīn Muḥammad b. Yūsuf. al-Kawāshif fī Sharḥ al-Mawāqif. Istanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüseyin Paşa, 317, 347a-360b.
• Kreeft, Peter. Socratic Logic, ed. 3.1. USA: ST. Augustine’s Press, 2010.
• al-Nashar, Alī Samī. The Foundation of Islamic Philosophy. Cairo: Dar al-Asslam, 2008.
• al-ʿOmarī, Marzouk. The Theory of Acquisition in the Ashʿarite Tradition. Beirut: Darul Kutub, 2009.
• al-Qāḍī, Abd al-Jabbar. Al-Mughnī. Cairo: Dar al-Kutub, 1953.
• al-Qāḍī, Abd al-Jabbar. Al-Muḥiṭ bil Taklif. Cairo: Heritage press, 1982.
• al-Rāzī, Fakhr al-Dīn. Al-Tafseer al-Kabīr. 3rd ed. Beirut: Dar Iḥyā’ al-Turath, 1999.
• al-Rāzī, Fakhr al-Dīn. Maʿalim Usul al-Dīn. Kuwait: Dar al-Dhiyā, 2012.
• al-Rāzī, Fakhr al-Dīn. Maṭālib al-ʿAliya. Beirut: Darul Kutub al-Arabia, 1987.
• al-Shahrastānī, AbdulKarim. Al-Milal wa Al-Niḥal. 2nd ed. Beirut: Darul Kutub, 1992.
• al-Taftāzānī, Sʿad al-Dīn. Sharḥ al-Maqāsid. Pakistan: Dar al-Maʿarif al-Nuʿmaniyah, 1981.
• al-Taftāzānī, Sʿad al-Dīn. Sharḥ al-‘Aqā’id al-Nasafiyyah. Beirut: Darul Turath, 2014.
• Uthman, Abdul Karim. The theory of Religious Obligation. Beirut: Al-Risalā Publication, 1971.
• Wolfson, Harry Austryn. The philosophy of Kalām. London: Harvard University Press, 1970.