The Wisdom of Sending the Prophets as Humans in the Context of the Qur'ān-Sunnah Unity

Yıl 2023, Sayı: 3, 83 - 112, 30.11.2023

Abdullah Koçak

Öz

Allah did not leave mankind unattended in the life of world, but gave direction to man through revelation in order to inform the purpose of his creation and show the right path. Since the first human, this communication of man with his creator has continued uninterruptedly and based on the word through his ambassadors. Since the meeting of Allah's address with humanity in the religion of Islam is realized through prophets, naturally, many academic studies have been written on the institution of prophecy. İn this context, the humanity of the prophets has also been the subject of many academic studies, large and small, and has gained an important place in the literature. However, as far as we can determine, the studies in question mostly focused on the humanity of the prophets, and no specific study was written about the wisdom of sending them to humanity as human beings. With this article, on the one hand, it is aimed to eliminate the deficiency in the literature, on the other hand, it is aimed to reveal the grace and wisdom of Shari in sending humankind prophets to humanity. Another purpose of the study is to reveal the wisdom and grace of Almighty Allah in sending human-kind prophets against these approaches of some groups claiming that it is not possible to send a human prophet. In the research, first of all, the concept of wisdom was touched on, then it was examined how the verses emphasizing that the prophets were sent as human beings were understood in classical and modern interpretations, and then it was revealed how the wisdom obtained from the verses and tafsir was embodied in the sunnah. In addition, within the framework of the subject, the dilemma of the Qur'ānic Islâm discourses, which have been heard more in recent centuries, while they were in a marginal structure in history, were also touched on from time to time, and the unity/integrity of the Qur'ân-sunnah was put forward. Comparison, analysis and evaluation methods were used as a method in the study. In conclusion; It has been determined that God, who observes the principles of wisdom and maslaha in the norms he has determined regarding any issue, has many wisdoms in sending a human prophet.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Prophet, Human, Wisdom.

Kur’ân-Sünnet Birlikteliği Açısından Peygamberlerin Beşer Cinsinden Gönderilme Hikmetleri

Öz

Yüce Allah dünya hayatında insanoğlunu başıboş bırakmamış, yaratılma gayesini bildirmek ve doğru yolu göstermek için insana vahiy yoluyla yön vermiştir. İlk insandan itibaren beşerin yaratıcısıyla olan bu iletişimi elçileri aracılığıyla kesintisiz bir şekilde ve kelama dayalı olarak devam etmiştir. İslam dininde Allah’ın hitabının insanlıkla buluşması peygamberler vasıtasıyla gerçekleştiği için tabiî olarak peygamberlik müessesine ilişkin birçok akademik çalışma kaleme alınmıştır. Bu bağlamda peygamberlerin beşeriyeti de irili ufaklı birçok akademik araştırmaya konu olmuş ve literatürde önemli bir yer edinmiştir. Bununla birlikte tespit edebildiğimiz kadarıyla bahse konu çalışmalarda daha ziyade peygamberlerin beşeriyeti üzerinde durulmuş, onların insanlığa beşer cinsinden gönderilme hikmetlerine ilişkin ise spesifik bir çalışma kaleme alınmamıştır. İşte bu makaleyle bir taraftan literatürdeki bahse konu eksikliğin giderilmesi hedeflenirken, diğer taraftan Şâri’in insanlığa beşer cinsinden peygamberler göndermesindeki lütuf ve hikmetlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmanın bir diğer amacı da, beşer cinsinden peygamber gönderilemeyeceğini iddia eden bazı grupların bu yaklaşımlarına karşı Yüce Allah’ın insan cinsinden peygamber göndermesindeki hikmet ve lütfunu ortaya çıkarmaktır. Araştırmada öncelikle hikmet kavramına temas edilmiş, akabinde peygamberlerin beşer olarak gönderildiğini vurgulayan âyetlerin klasik ve modern tefsirlerde nasıl anlaşıldığı incelenmiş, ardından âyet ve tefsirlerden elde edilen hikmetlerin sünnet içerisinde ne şekilde vücut bulduğu gözler önüne serilmiştir. Ayrıca konu çerçevesinde tarihte marjinal bir yapıdayken son yüzyıllarda daha fazla işitilen Kur’ân İslâm’ı söylemlerinin açmazlığına da yer yer temas edilerek, Kur’an-sünnet birlikteliği/bütünlüğü gerekçeleriyle ortaya konulmuştur. Çalışmada yöntem olarak karşılaştırma, analiz ve değerlendirme metotları kullanılmıştır. Sonuç olarak; herhangi bir hususla alakalı belirlemiş olduğu normlarında hikmet ve maslahat prensiplerini gözeten Şâri’nin, beşer cinsinden peygamber göndermesinin de birçok hikmetinin bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Peygamber, Beşer, Hikmet.

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ, ʿÂdil Murşid v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Apak, Adem. “Günümüzde Hz. Peygamber’in (sav) Doğru Anlaşılması Üzerine Düşünceler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010), 59-72.
• Apaydın, Yunus. Din ve Fıkıh Yazıları. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Aşḳar, Amr b. Süleymân b. Abdillah el- el-Atîbî. er-Rusul ve’r-Risâlât. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâḥ, 1410-1989.
• Avde, Casir. İslam Hukuk Felsefesi. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: Mahya Yayınları, 2015.
• Bağcı, H. Musa. “Hz. Peygamberi Beşer Üstü Gösteren Bazı Görüşlere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 299-319.
• Bağcı, H. Musa. Beşer Olarak Hz. Peygamber. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Bardakoğlu, Ali. “Dinî Bilgi ve Günümüzde İslâm”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 21/2 (Ocak 2016), 77-109.
• Bardakoğlu, Ali. İslam’ı Doğru Anlıyor Muyuz?. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. 21 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 1423/2002.
• Beġavî, Ebû Muhammed Muḥyissünne el-Ḥuseyn b. Mes’ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l- Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 4. Basım, 1417/1997.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. ʿAbdullâh et-Turkî. 23 Cilt. b.y.: Merkezu Hicr, 1432/2011.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’âniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/428-429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kes̱îr; Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Bulut, H. İbrahim. “Mûcize”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/348-351. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “Muhammed (Örnek Oluşu)”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 30/442-444. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Çalışkan, Mehmet. “Kur’ân’da Hikmet Kavramı”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Temmuz-Aralık 2001), 89-119.
• Çelebi, İlyas. “Gayb Âlemi ve Gaybi Varlıklar”, Kelam El Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Çolak, Ali. “Melek İnancının Kur’an ve Hadis Temelleri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/1 (Ocak 2012), 35-71.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. ʿAbdurrahman et-Temîmî. el-Musned. thk. Merzûḳ b. Hiyâs ez-Zehrânî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Taʿṣîl, 1436/2015.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. ʿAbdurrahman et-Temîmî. Sunenu’d-Dârimî. thk. Ḥuseyn Selîm ʾEsed ed-Dârânî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Dorman, Emre. Allah’a Öğretilen Din. İstanbul: İstanbul Yayınevi, ts.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Ebû Ḥanîfe, Nu‘mân b. S̱âbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Âlim ve’l-Müteallim el-Fıḳhu’l-Ebsaṭ el-Fıḳhu’l-Ekber Risâletü Ebî Ḥanîfe el-Vasiyye. nşr. Muhammed Zâhid el-Kevs̱erî. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t- Türâs, 2001.
• Ebüssuûd Efendi, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Erbaş, Ali, Paçacı Mehmet. vd. “Hayat Rehberi Kur’ân (Peygamberlik ve Peygamberler)”. ed. Mehmet Paçacı, Ali Akpınar vd. 2/56-79. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Görmez, Mehmet, Özafşar, M. Emin vd. “Mukaddime”. Hadislerle İslâm Hadislerin Hadislerle Yorumu. ed. Mehmet Emin Özafşar, İ. Hakkı Ünal, vd. 1/49-140. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 3. Basım, 2022.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Güllüce, Veysel. “Kur’ân’da Hikmet Kavramı Üzerine” Ekev Akademi Dergisi 1/2 (Mayıs 1998), 43-48.
• Ḫallâf, Abdulvahhâb. İlmu Usûli’l Fıḳh. thk. Muhammed Ebu’l Hayr es-Seyyid. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1433/2012.
• Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî b. Sâbit. el-Kifâye fî ʿİlmi’r-Rivâye. thk. Ebû ʿAbdullâh es-Sevraḳî, İbrâhîm Ḥamdî el-Medenî. Medine: y.y., ts.
• Ḥavvâ, Saîd. el-Esâs fi’t-Tefsîr. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 6. Basım, 1424.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Kitâbu’l-Muṣannef fi’l-Eḥâdîs̱ ve’l-ʾÂs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’-r-Ruşd, 1409.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muḥammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, 1420/1999.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü Muḫtelifi’l Hadîs. b.y.: Mektebetü’l İslâmî, Müessesetü’l İşrâk, 2. Basım, 1419/1999.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 2 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, ts.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-ʿAbbâs Taḳiyyüddîn Aḥmed b. ʿAbdilḥalîm b. Mecdiddîn ʿAbdisselâm el-Ḥarrânî. en-Nubuvvât - İbn Teymiyye. thk. Abdulaziz b. Ṣâliḥ et-Ṭavyân. 2 Cilt. Riyad: Eḍvâu’s-Selef, 1420/2000.
• Ḳaraḍâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. 3. Basım, İstanbul: Nida Yayıncılık, 2011.
• Karaman, Hayrettin. “Kur’an’a Göre Hz. Muhammed”. Hz. Muhammed (sav) ve Mesajı. ed. Mahfuz Söylemez. 1/47-60. b.y.: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2014.
• Karataş, Şuayip. “Kur’ân’a Göre Meleklerin Farklı Suretlere Girmeleri ve Bazı İnsanları Müjdelemeleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1790-1799.
• Kılavuz, A. Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Hz. Peygamber Tasavvurumuzun Dönüşümü: Paradigma’dan Paragon’a, Paragon’dan Kozmik İlkeye”. IV Kutlu Doğum Sempozyumu. ed. Ali Çolak. 1/129-139. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam’ın Kurucu Metni Kur’an Araştırmaları. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Koçyiğit, Hikmet. “Tefsirlerin Sınıflandırılması Meselesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 31/31 (Haziran 2014), 45-84.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2011.
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. el-Câmiʿ li-Âḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed el-Berdûnî-İbrahim İṭfeyyiş. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1384/1964.
• Ḳuşeyrî, ʿAbdulkerîm b. Hevâzin b. ʿAbdilmelik. Leṭâ’ifü’l-İşârât. thk. İbrâhîm el-Besyûnî. 3 Cilt. b.y.: el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kuttâb, 2000.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ḳutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1412/1992.
• Küçük, Ali. Besâiru’l-Kur’ân. 12 Cilt. İstanbul: Beka Yayınları, 2019.
• Küçük, Raşit. “Kur’ân Sünnet İlişkisi ve Birlikteliği”. Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi-Sünnetin Dindeki Yeri. ed. İsmail Lütfi Çakan. 1/123-178. İstanbul: Ensar Yayınları, 3. Basım, 2010. Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. et-Tevḥîd. thk. Fetḥullâh Ḫalîf. İskenderiye: y.y., ts.
• Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Teʾvîlâtu Ehli’s-Sunne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Ḥasen Alî b. Muhammed b. Ḥabîb el-Baṣrî. Tefsîru’l-Mâverdî. thk. es-Seyyid İbnü Abdi’l Maksûd b. Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merâġî, Ahmed b. Musṭafâ. Tefsîru’l-Merâġî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü Musṭafâ el-Bâbî el-Halebî, 1. Basım, 1365/1946
• Mevdûdî. Tefḫîmu’l-Ḳur’ân. çev. Muhammed Han Kayani vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991. Muḳâtil b. Suleymân, Ebû’l-Ḥasen Muḳâtil b. Suleymân el-Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. thk. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: y.y., 1423/2002.
• Muslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nabavı, Zohreh Akhavan Moghaddam-Seyyed Majid. “Kur'âniyyûn Temsilcileri ve Bibliyografyaları Üzerine Bir Çalışma”. çev. Mehmet Beşir Ergin. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/50 (2020), 228-241.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât ʿAbdullâh b. Aḥmed. Medâriku’t-Tenzîl ve Ḥaḳâîḳu’t-Teʾvîl. thk. Yûsuf ʿAlî Budeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’ṭ-Ṭayyib, 1419/1998.
• Onat, Hasan. “Hz. Muhammed’i Doğru Anlamak”, Hz. Muhammed (sav) ve Mesajı. ed. Mahfuz Söylemez. 1/27-32. b.y.: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
• Önal, Mehmet. “İslam Düşüncesinde ‘Hikmet’ Kavramları”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 4 (2017), 113-122.
• Özervarlı, M. Sait. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/511-514. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özervarlı, M. Sait. “Melek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/40-42. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Râġıb el İsfaḥânî, Ebü’l-Kâsım Ḥüseyn b. Muhammed b. el-Mufaḍḍal. el-Müfredât fî Ġarîbi’l- Ḳur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn-. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
• Ṣâbûnî, Muhammed Alî. en-Nübüvvet ve’l-Enbiyâ. Dımeşk: Mektebetü’l-Gazâlî, 3. Basım, 1405/1985.
• Ṣâbûnî, Nûreddin. el-Kifâye fi’l-Hidâye. thk. Muhammed Aruçi. İstanbul: İsam Yayınları, 1435/2014.
• Ṣâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Ṣan‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl. Sübülü’s-Selâm. thk. İṣâm es-Sabâbeṭî. 4 Cilt. Ḳâhire: Dâru’l-Hadîs̱, 1418/1997.
• Sancaklı, Saffet. Sünneti Doğru Anlamak. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Sevim, Hasan. Kur’ân İslam’ı Söylemi’nin Paradigmatik Açıdan Değerlendirilmesi (Türkiye Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Ṣıdkî, Muhammed Tevfîḳ. “el-İslâm Hüve’l- Ḳurân Vaḥdeh: arâun ve efkârun”. Mecelletu’l-Menâr 9/7 (1324/1909), 515-524.
• Sibâî, Musṭafâ. es-Sünnetü ve Mekânetühâ fi’t-Teşrîi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 1430/2010.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. el-Ḫaṣâîṣu’l-Kubrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Şa’râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru’ş-Şa’râvî-el-Ḫavâṭır. 20 Cilt. b.y.: Matâbiu Aḫbâri’l-Yevm, 1997.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1410/1990.
• Şâṭıbî, İbrâhîm b. Mûsâ el-Laḫmî el-Ğırnâṭî. el-Muvâfaḳât. thk. Ebû ʿUbeyde Meşhûr b. Ḥasen es-Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• Şehristânî, Ebu’l-Fetḥ Muḥammed b. ʿAbdu’l-Kerîm. el-Milel ve’n-Niḥal. 3 Cilt. b.y.: Muessesetu’l-Ḥalebî, ts.
• Taftâzânî, Sâ’düddîn. Şerhu’l-Aḳâid, çev. T. Hakan Alp. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. Sunenu’t-Tirmiẕî. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir, Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Muṣṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1395/1975.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. b.y.: Eser Neşriyat, 1979.
• Yıldırım, Enbiya. Kur’ân Bize Yeter Söylemi. Ankara: Takdim Yayınları, 2019.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed Abdurrezzâḳ Ebu’l-Feyz Murtaḍa. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Kuveyt: Vûzâratü’l-İrşâd ve’l-Enbâ, 1965/2001.