Neşvân b. Saîd el-Himyerî’nin (ö. 573/1178) Şâirliği ve Şiirleri

Yıl 2024, Sayı: 5, 1 - 31

Ahmet Karakaya

Öz

Neşvân b. Saîd el-Himyerî (ö. 573/1178) XI. yüzyılda Yemen’de yaşamış, içinde yaşadığı topluma kadılık yapmış, mu‘tezilî görüşleri benimsemiş Zeydî bir dil ve lügat âlimdir. Arabî ve İslamî ilimlerde çok sayıda eser vermiş çok yönlü bir müelliftir. Şemsü’l-ulûm ve deva‘ü kelâmi’l-Arab mine’l-külûm ansiklopedik sözlüğü onun seksen beş yıllık ömrünün sonuna doğru çeşitli ilimlerdeki bütün birikimini günümüze taşıyan meşhur bir eserdir. Bu eser onun tefsir, kırâat, hadis, usul ve fürû, el-ferâiz, el-milel ve’n-nihal, tarih, ensâb, dil, nahiv, sarf, edebî şiir ve nesir, meânî, beyân, arûz, kafiye, ilm-i felek (astronomi), ilm-i nebât (botanik) alanında engin bir bilgiye sahip olduğunu göstermektedir. Bunların yanında Neşvân b. Saîd bütün eserlerinde bilgisini ve düşüncesini aktarmak için şiirin gücünden yararlanan bir şairdir. Onun söz örgüsü güçlü, dizgisi güzel bir şair olduğu kanısı sadece biyografi kitaplarının övgü dolu rivayetleriyle sınırlı kalmıştır. Neşvân’ın geniş ilminin gölgesinde kalan şairliği üzerine müstakil bir çalışma olmadığı gibi şiirlerini bir araya getiren bir mecmua da yoktur. Dîvânü’ş-şi‘r adını taşıyan divanının yazma bir nüshası Milano Kütüphanesi’nde (İtalya) tespit edilmiş ancak gün yüzüne çıkartılamamıştır. Divanı, kasidesi, şiirin kuralları üzerine yazdığı eserleri, diğer eserlerindeki şiirleri ve Şemsü’l-ulûm kitabında istişhâd ettiği yaklaşık sekiz yüz şairin şiirleri onun büyük bir şiir birikiminin olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla çalışmamız Neşvân b. Saîd el-Himyerî’nin (ö. 573/1178) şâirliği ve bir kısım şiirleri üzerine olacaktır. Öz ve girişten sonra birinci bölümde onun hayatına değineceğiz ardından birinci alt başlıkta bir şair olarak Neşvân’ı anlatan biyografi kitaplarının naklettiklerine, ikinci alt başlıkta onun şiir hakkında yazdığı eserlerine yer vereceğiz. Neşvân’ın şairliğine ve şiirlerine ayırdığımız ikinci bölümde onun Şemsü’l-ulûm ansiklopedik sözlüğünde, el-Kasîdetü’n-Neşvâniyye’sinde ve başka kaynaklarda yer alan çeşitli konular için seçtiğimiz örnek şiirlerini inceleyceğiz. Sonuç bölümüyle çalışmamız nihayete ulaşacaktır. Betimleyici ve analitik bir yaklaşımla temel kaynaklardan elde edilen bilgiler sentezlenerek doğruya ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Neşvân el-Himyerî, Şemsü’l-ulûm, Yemen, Şiir, Şair.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi beyan ederim.

Proje Numarası

1

Teşekkür

Teşekkür Ederim.

Kaynakça

• Algül, Hüseyin. “Himyerîler”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1998.
• Bâ Mahreme, Ebû Muhammed Abdullāh et-Tayyib b. Abdillâh b. Ahmed el-Yemenî. Ḳılâdetü’n-naḥr fî vefeyâti a‘yâni’d-dehr. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2008.
• Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn, esmâ‘ü’l-mü‘ellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1951.
• Dayf, Şevkī. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî. Mısır: Dârül-Meârif, 1960.
• Ekva‘, İsmâil b. Ali. “Neşvân el-Himyerî”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2007.
• Ekva‘, İsmâil b. Ali. Hicerü’l-‘ilm ve me‘âḳılüh fi’l-Yemen. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1995.
• Ekva‘, İsmâil b. Ali. Neşvân b. Sa‘îd el-Himyerî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1985.
• Ferrûh, Ömer. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî. Kahire: Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye, 1981.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Bulġa fî terâcimi e‘immeti’n-naḥv ve’l-luġa. thk. Muhammed el-Mısrî. Dımeşk: Dâru Sa’duddîn, 2000.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Mesâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen. Ebûzabî: el-Mecmeu’s-Sekafî, 2004.
• Hamevî, Yâkūt. Mu‘cemü’l-üdebâ‘. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Hazrecî, Ali b. Hasan. el-‘İḳdü’l-fâḫirü’l-ḥasen min ṭabaḳāti a‘yâni ehli’l-Yemen (Trâzü ‘alâmü’z zaman fî tabakâtı ‘ayâni’l Yemen). thk. Abdullâh b. Kâid el-Abbâdî vd. San‘a: Mektebetü’l-Celîli’l-Cedîd, 2009.
• Hemdânî, Ebû Muhammed Lisânü’l-Yemen el-Hasen. Kitâbü’l-İklîl min aḫbâri’l-Yemen ve ensâbi Ḥimyer (2). thk. Muhammed b. Ali b. Hüseyn el-Ekva‘ el-Hivâlî. San‘a: Vizâretü’s Sekâfeti’s Siyâhati, 2004.
• Hemdânî, Ebû Muhammed Lisânü’l-Yemen el-Hasen. Kitâbü’l-İklîl min aḫbâri’l-Yemen ve ensâbi Ḥimyer (10). thk. Muhibbüddin el-Hatîb. Beyrut: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1968.
• Hüseynî, es-Seyyid Ahmed. Müellifâtü’z-Zeydiyye. Kum: Menşûrât Mektebeti Âyetullah el-Uzmâ el-Merâşî en- Necefî, 1413.
• Ibn Sa’ıd, Kadhi Neshwan. The lay of the Himyarites. çev. Captain W.F. Prideaux (William Francis). Sehore: The Hıgh School Press, 1879.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. İnbâhü’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nüḥât. thk. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dârül-Fikril-Arabi, 1982.
• İsfahânî, İmâdüddin. Ḫarîdetü’l-ḳaṣr ve cerîdetü’l-‘aṣr-Kısmu’s-şuarâi’ş-Şâm. thk. Şükrü Faysal. Dımeşk: Matbûâti’l-Mecmui’l-Âlemiyyi’l-Arabî, 1964.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-mü‘ellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Mesnâ, 1957.
• Kur’ân-ı Kerîm.
• Kurtuluş, Rıza. “Mektup”. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004.
• Meisami, Julie Scott - Starkey, Paul. Arabıc Lıterature. London and New York: Routledge Taylor and Francis Groub, 1998.
• Müneccid, Selâhuddîn b. Abdillâh. el-Münteḳā min dirâsâti’l-müsteşriḳīn: Dirâse muḫtelife fi’s̱- s̱eḳāfeti’l-‘Arabiyye. Kahire: Matbaatü’l-Cenneti’t-Te’lîf ve’t-Tercemetü ve’n-Neşr, 1955.
• Nachouân, Ben Sa’ıd. La Qasıdah Hımyarıte de Nachouân Ben Sa’ıd. çev. René Basset. Cezayir: Typographıe Adolphe Jourden, 1914.
• Neşvân, el-Himyerî. el-‘Arûż fî dirâsetin taṭbîḳıyyetin ve ma‘ahû kitâbü’l-ḳavâfî li-Neşvân el-Himyerî. thk. Muhammed Ebü’l-Fütûh Şerîf. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1984.
• Neşvân, el-Himyerî. el-Ḥûrü’l-‘în (ve tenbîhü’s-sâmi‘în ‘an kütübi’l-‘ilmi’ş-şerâ‘if dûne’n-nisâ‘i’l-‘afâ‘if). thk. Kemal Mustafa. Kahire: Matb’atü’s-Suâde, 1948.
• Neşvân, el-Himyerî. Kitâbü’l-Kavâfî. thk. Muhammed Aziz Şems. Hindistan: Aligarh İslâm Üniversitesi Mecelletü’l- Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-Hindî, 1983.
• Neşvân, el-Himyerî. Mülûkü Ḥimyer ve aḳyâlü’l-Yemen ve şerḥuhâ el-müsemmâ Ḫulâṣatü’s-sîre el-câmi‘a li-‘acâ‘ibi aḫbâri’l-mülûki’t-tebâbi‘a. thk. Ali b. İsmâil el-Müeyyed - İsmâil b. Ahmed el-Cerâfî. Beyrut: Dâru’l- ʻAvde, 1978.
• Neşvân, el-Himyerî. Şemsü’l-‘ulûm ve devâ‘ü kelâmi’l-‘Arab mine’l-külûm (ve ṣaḥîḥu’t-te‘lîf ve’l-emân mine’t- taḥrîf). thk. Hüseyin b. Abdullah el-Amrî vd. Beyrut ve Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır ve Dârul-Fikr, 1999.
• Okay, M. Orhan. “Hiciv”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1998.
• Öz, Mustafa. “Mehdî el-Muntazar”. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Buġyetü’l-vu‘ât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl. Sayda: el- Mektebetüʼl-Asriyye, ts.
• Şâmî, Ahmed b. Muhammed. Târîḫu’l-Yemeni’l-fikrî fi’l-asri’l-Abbâsî. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1987.
• Umâre el-Yemenî, Necmüddîn. Târîḫu’l-Yemen: el-Musemmâ el-müfîd fî aḫbâri Ṣan‘â ve Zebîd ve şu‘arâ‘ü mülûkihâ ve a‘yânihâ ve üdebâ‘ihâ. thk. Muhammed b. Ali el-Ekva‘. Dımeşk: Matba’âtu’s-Sa’âde, 1976.
• Vecîh, Abdüsselâm b. Abbas. A‘lâmü’l-mü’ellifîne’z-Zeydiyye. Umman: Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es- Sekâfiyye, 2018.
• Zeyd, Ali Muhammed. Teyyârâtu Mu‘tezileti’l-Yemen fi’l-karni’ṣ-ṣâdisi’l-hicrî. San‘a: el-Merkezi’l Fransî li’d- Dirâsâti’l-Yemeniyyeti, 1997.
• Ziriklî, Hayrüddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 2002.