PSİKO-SOSYAL KELÂM: İMAN KAVRAMI BAĞLAMINDA DUYGU, DÜŞÜNCE VE DAVRANIŞ ETKİLEŞİMİ

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 36 - 71, 22.06.2016

Yrd. Doç. Dr. Vezir Harman

Öz

İman kavramı, kelâm tarihi boyunca farklı tanımlamalara
konu olmuştur. Üç boyutlu dünyamızda duygu, düşünce ve davranışa
tekabül eden, “kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve amel etmek” imanın
tanımında üç temel kriter olarak ele alınmaktadır. Teolojinin ıslah
etmeye çalıştığı bu üç boyut, insanın psikolojik ve sosyolojik yönden
kendisi ve çevresi ile barışık olmasını sağlayan bir etkileşimi ifade
etmektedir. Bu etkileşim o kadar güçlüdür ki, bu üç boyuttan biri
ihmal edilince kâmil bir mü’min yetiştirmek mümkün değildir.

Anahtar Kelimeler

Psiko-Sosyal Kelâm, İman, Duygu, Düşünce, Davranış.

Kaynakça

• Akdemir, Hikmet, Belağat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir: Nil Yayınları, 1999.
• Akgönenç, Oya, ”İslâma Fobya ile Mücadele (Sempozyum Tebliği)”, İslâmofobi Sempozyumu (Kollektif bir Korkunun Anatomisi), 30 Nisan – 1 Mayıs 2010.
• Aliyyul-Kârî, Şerhu Fıkhul-Ekber, Tercüme: Hüseyin S. Erdoğan, İstanbul: Hisar Yayınevi, 2013.
• Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Âlûsî, Ebu’s-Sena Şihabuddin Mahmud, Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l- Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, Beyrut: Daru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, 1997.
• Altıntaş, Ramazan, “İnsanın Zihin Halleri”, İslâm İnanç Esasları, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Âmidî, Ali b. Ebi Ali Seyfuddin, Ebkâru'l-Efkâr fi Usûli'd-Din, Tahkîk: Ahmed Muhammed el-Mehdî, Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki'l- Kavmiyye, Kâhire, 1424/2004.
• Aydın, Ali Rıza, Dini İnkârın Psiko-Sosyal Nedenleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1995.
• Aydın, Mehmet Sarı, Din Felsefesi, İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Fakültesi Yayınları, 1999.
• Bağdâdî, Abdulkâhir, Usulu’d-din, thk. Ahmed Şemsuddin, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• ………., Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark Beyne’l-Fırak), Tercüme: Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: DİA, 2005.
• Beyzâvî, Nasiruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer, Envâru't-Tenzil ve Esrâru't-Te’vil, Tahkik: Muhammed Abdurrahmân, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Coşkun, İbrahim, İslâm Düşüncesinde İnkâr Problemi (İman-Küfür Karşılaştırması), Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2014.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed, Ta’rifât, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1403/1983.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 1996.
• Düzgün, Şaban Ali, “İnsanın Yetkinliği Teolojik Olarak Temellendirmenin İmkanı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 2, 2005, s. 13-42.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa Hanefi (v. 1094/1683), el-Külliyât Mü’cemun fi’l-Mustalahât ve’l-Furûki’l-Luğaviyye, Tahkik: Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, trs.
• Ebu’l-Fedâ, İsmail Hakkı İstanbulî Hanefi (v. 1127/1707), Ruhu'l- Beyân, Beyrut: Darul-Fikr, trs.
• Ebû Hanîfe, Fıkhu’l-Ekber, Ammân: Mektebetu’l-Furkân, 1419/1999.
• Ebu’l-Müntehâ, Şerhu’l-Fıkhı’l-Ekber, İstanbul: Asitâne Es’ad Efendi Matbaası, 1307.
• Ebu's-Suûd, Muhammed b. Muhammed, İrşâdu'l-Akli's-Selim, Beyrut: Dâru İhyâi't-Turasi'l-Arabî, Trs.
• Gazzâlî, Faysalu't-Tefrika, Tahkik: Mahmud Beycu, Dımeşk: Dâru'l- Beyrûtî, 1430/2009.
• ……….., el-Munkiz Mine’d-Dalâl, trc. Hilmi Güngör, Ankara: Maarif Yayınevi, 1960.
• ……….., İhyâ-u Ulûmi’d-din, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife Trs.
• Gürses, İbrahim – Kılavuz, M. Akif, ”Erikson’un Psiko-Sosyal Gelişim Dönemleri Teorisi Açısından Kuşaklararası Din Eğitimi ve İletişiminin Önemi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, sayı: 2, 2011.
• İbn Ebi’l-İzz, Şerhu’t-Tahâviyye, nşr. Abdullah b. Muhsîn et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• İbn-i Sina, en-Necat (Felsefenin Temel Konuları), Tercüme: Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
• İmam Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed, Te'vilâtu Ehli's-Sünne, Tahkik: Mecdi Baslûm, Beyrut: Dâru'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Karacoşkun, M. Doğan, “Dinî İnanç-Dinî Davranış İlişkisine Sosyo- Psikolojik Yaklaşımlar”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV, sy. 2 (2004), s. 23-36.
• Kaya, Mahmut, “İşrakiyye”, DİA, İstanbul, 2001.
• Kayıklık, Hasan, “Psikolojik Açıdan İnanç, İman ve Şüphe”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2005), sayı I, ss. 134- 136.
• Kılavuz, Ahmet Saim, Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâma Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Köse, Ali; Ayten, Ali, Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko- sosyalojik bir Analiz, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2009, cilt: IX, sayı: 3.
• Lekânî, Burhâneddin İbrahim Malikî el-Eş'arî (v. 1041/1632), Hidayetü'l-Mürid, Tahkîk: Mervan Hüseyin Muhammed Abdussalihin, Beyrut: Dâru’l-Basâir, 1430/2009.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, Tahkik: Yusuf Ali, Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t- Tayyib, 1419/1998.
• Nesefî, Ebu’l-Muin, Tebsiretu’l-Edille fi Usuli’d-din, thk. Mahmud el- Envâr Hamid İsa, Kahire: Mektebetul-Ezheriyye li’t-Turas, 2011.
• ……….., Bahru’l-Kelâm (Matüridi Akâidi), Mütercim: Ramazan Biçer, İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredât (Kuran Kavramları Sözlüğü), Tercüme: Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Râzî, Fahreddin, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer, Mefatihu’l- Ğayb, Beyrut: Daru İhya-i Turasi’l-Arabî, 1420.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidâye fî Usûli’dîn (Maturidiye Akâidi), Tercüme: Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Sühreverdî, Şihâbüddin, İşrâk Felsefesi (Hikmetü’l-İşrâk), Çeviri: Tahir Ulaç, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Taftazânî, Şerhu’l-Akâid (Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi), Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Tahânevî, Muhammed A’la b. Ali ibnü’l-Kâdî, Keşşâfu İstilâhâti’l- Funûn ve’l-Ulûm, Tahkik: Ali Derhûc, Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1996.
• Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmine Giriş, Ankara: Damla Yayınevi, 2014.
• Yavuz, Kerim, “Psikanaliz Açısından Ateizm”, Dindarlığın Sosyo- Psikolojisi, Karahan Kitabevi, Adana, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Akâid İlminde Vahyin ve Aklın Yeri”, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı 20-21 Ekim 2012, İstanbul, 2013, s. 29-46.
• Zemahşerî, Mahmud b. Amr, el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.