Türkiye'de Online Din: Sosyal Medyanın Ahlaki Fenomenleri Youtube Vaizleri

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 116 - 131, 30.06.2024

Mahmut Kutlu

Öz

Günümüzde YouTube özelinde sosyal medya insanların takip ettikleri dini öğrenim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Nitekim insanlar sadece kitaplardan veya klasik sözlü anlatım yapan vaizlerden değil sosyal medyadan da dini bilgilerini öğrenebilmektedirler. Bu platformu aktif olarak kullanan ve video içerikler yayınlayan dindar kişilerin sayısı da giderek artmaktadır. YouTube’da insanlara İslam dininin ahlaki öğretilerini vaaz ederek anlatan bu kişiler söylem bağlamında metodolojileri modern olan fenomenlerdir. Sosyal medya kullanıcıları onları dinlerken sıkılmazlar. Bu kişiler teknolojik olanakları sonuna kadar kullanırlar. Ses kaliteleri kusursuzdur, görsel efektleri mükemmeldir. Sunumları uzun ve karmaşık değildir. Hazırladıkları videolar kısa, akılda kalıcı ve öz içeriklerden oluşmaktadır. İşte sosyal medyanın dini amaçlarla kullanılmasını sorunsallaştıran çalışma sosyal medya vaizi olarak nitelendirilen bu fenomenlerin YouTube uygulamasını nasıl kullandıklarını ve nasıl bir imaj çizdiklerini araştırmaktadır. Batı sosyal medyasında İslam dininin negatif gösterildiği bir dönemde bu husus daha da önemli hâle gelmiştir. Dijital din perspektifinden yürütülen araştırmada Serdar Tuncer, Bekir Develi, Hayati İnanç, Dursun Ali Erzincanlı ve Saliha Erdim gibi vaizlerin takipçi sayısı, program içerikleri, verdikleri mesajlar, hedef kitle, söylem dili ve vaizliğin ardalanı incelenmektedir. Araştırmada söylem analizi tekniği kullanılmştır. Sonuçlar YouTube’un medyatik bir dille dini ve ahlaki değerleri aktaran yeni vaizler oluşturduğunu göstermiştir. Dini programların varlığı ve etkisi radyoda, televizyonda olduğu kadar sosyal medyada da ilgi görmeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

medya ve din, sosyal medya vaizi, YouTube, Fenomen

Etik Beyan

Gerek yoktur

Online Religion in Turkey Moral Phenomenons of Social Media YouTube Preachers

Öz

In today's context, YouTube has become one of the religious education centers that people follow on social media. Indeed, people can learn about religious teachings not only from books or traditional oral preachers but also from social media. The number of devout individuals actively using this platform and publishing video content is steadily increasing. Those who convey the ethical teachings of Islam to people on YouTube are modern phenomena in terms of discourse. Social media users do not get bored listening to them. These individuals utilize technological opportunities to the fullest extent. Their sound quality is flawless, and their visual effects are excellent. Their presentations are neither long nor complex. The videos they prepare consist of short, memorable, and concise content. This study problematizes the use of social media for religious purposes, investigating how these phenomena, referred to as social media preachers, utilize the YouTube application and the image they portray. This issue has become even more important during a period when Islam is portrayed negatively in Western social media. In the research conducted from the perspective of digital religion, the number of followers, program content, messages conveyed, target audience, discourse style, and the background of preachers like Serdar Tuncer, Bekir Develi, Hayati İnanç, Dursun Ali Erzincanlı, and Saliha Erdim are examined. Discourse analysis technique is employed in the study. The results indicate that YouTube has given rise to new preachers who convey religious and ethical values in a media-oriented manner. The presence and impact of religious programs continue to attract attention not only on radio and television but also on social media platforms.

Anahtar Kelimeler

media and religion, social media preacher, Youtube, phenomenon

Kaynakça

• Akkaya, Ü. H. (2018). Kültür Endüstrisi, Popüler Kültür ve Yabancılaşma Bağlamında Medya Din İlişkisi, The Journal, 11 (59), 590-606. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2665
• Arthur,C . (2023). Sosyal Isınma (M. Karlıdağ, Trans.). İstanbul: Altın Kitaplar.
• Arutay, A. (2018). Sosyal Medya ve İnternet Deryasına Can Simidi. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Aydın, H. (2024). Dijital Dünyada Dini Arayışlar: Ateizm, Deizm ve Agnostisizm. https://m. haber7.com/yazarlar/prof-dr-hakan-aydin/3420675-dijital-dunyada-dini-arayislar-ateizm-deizm-ve-agnostisizm (Date of access: 03.05.2024).
• Baulch, E., & Pramiyanti, A. (2018). Hijabers on Instagram: Using Visual Social Media to Construct the Ideal Muslim Woman, Social Media + Society, 4 (4). https://doi. org/10.1177/2056305118800308
• Brasher, B. E. (2004). Give me that online religion. Rutgers University Press.
• Bora, N (2023). Din Eğitiminin Referans Noktası Olarak Sosyal Medya Vaizliği İstanbul Örneği. İstanbul: Marmara University Graduate School of Social Sciences Unpublished Doctoral Thesis.
• Çamdereli, M. (2018a). Din ekranda nasıl durur? Medyada dinin popüler temsilleri. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Çamdereli, M. (2018b). Dinsel söylem yok olmuyor, medyatikleşiyor, TRT Akademi, 3 (6), 774-790.
• Çelik, F. (2023). Sosyal Medyayla Görünürlüğü Artıran Yabancı Düşmanlığı Araştırmasının Haritalanması: Bibliyometrik Bir Analiz. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 6 (2), 57-76. https://doi.org/10.47951/mediad. 1391213
• Çuhadar, M. (2021). Postmodernizm, Dijitalleşme ve Hibrit Dindarlık, Tevilat, 2 (1), 67-88. https://doi.org/10.53352/tevilat.994404 Dawson, L. L., & Cowan, D. E. (2004). Religion online: Finding faith on the Internet. New York and London: Routledge.
• Dereli, M. D. (2018). Dini kimliklerin sosyal medyada akışkanlaşması: Siber-etnografik bir araştırma. Kayseri: Erciyes University Graduate School of Social Sciences Unpublished Doctoral Thesis.
• Desmurget, M. (2022). Dijital Ahmak Fabrikası. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Düzcan, Ş. (2020). Popüler kültür bağlamında sosyal medya ve din: Sözler köşkü örneği. İstanbul: Marmara University Graduate School of Social Sciences Unpublished Master’s Thesis.
• Dwicahyo, S. (2017). Muslim Preachers in Social Media: Fighting for Moderation, (RSIS Commentaries, No. 187), RSIS Commentaries. Singapore: Nanyang Technological University. https://hdl.handle. net/10356/86069
• Eken, M. (2020). Din dili medyatikleşirse. https://www.gzt.com/nihayet/din-dili-medyatiklesirse- 3562760 (Date of access: 03.05.2024).
• Floden, T. B. (2016). Televangelists, Media Dua, and Ulema: The Evolution of Religious Authority in Modern Islam. Washington: Georgetown University Graduate School of Arts and Sciences Islamic Studies Doctoral Thesis.
• Foucault, M. (1987). Söylemin Düzeni (T. Ilgaz, Trans.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler (M. E. Kılıçbay, Trans.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Gendron, A. (2017). The call to jihad: Charismatic preachers and the Internet, Studies in Conflict & Terrorism, 40 (1), 44-61. https://doi.org/10.1080/1057610X.2016.1157406
• Griffey, J. (2022). İnteraktif Dijital Medyaya Giriş. Sakarya: Değişim Yayınları.
• Gulmammadzada, U. (2022). Sosyal Medya ile Değişen Hayatlar. İstanbul: Abaküs Kitap.
• Gündoğdu, M. (2023). ABD’deki Müslüman Sosyal Medya Vaizleri. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık (KDY).
• Helland, C. (2000). Online-Religıon/Religion-Online and Virtual Communitas, Religion and the Internet; Volume 3: Research Methods and Theories in Digital Religion Studies, 3-20.
• Hew, W. W. (2018). The art of Dakwah: Social media, visual persuasion and the Islamist propagation of Felix Siauw, Indonesia and the Malay World, 46 (134), 61-79. https:// doi.org/10.1080/13639811.2018.146757
• Husein, F., & Slama, M. (2018). Online piety and its discontent: revisiting Islamic anxieties on Indonesian social media, Indonesia and the Malay World, 46 (134), 80-93. https://doi.org/10.1080/13639811.2018.1415056
• İnanç, H. & Develi, B. (2020). Fabrika ayarı. İstanbul: Profil Kitap.
• Kaplan, İ. (2024). Medyatikleşen Din Sosyal Medya ve Dini İletişim. Konya: Literatürk Academia.
• Kaplan, İ. (2023). Sosyal Medyada Dini İletişimin Medyatikleşmesi. Anadolu University Graduate School of Social Sciences Unpublished Doctoral Thesis.
• Kara, İ. (2016). Yaşar Nuri Öztürk Hoca’nın ardından medyatik hocalar ve dinin kritik anlatımı meselesi. https://www.star.com.tr/acik-gorus/yasar-nuri-ozturk-hocanin-ardindan-medyatik-hocalar-ve-dinin-kritik-anlatimi-meselesi-haber-1122757/ (Date of access: 04.05.2024).
• Karataş, M. (2013). Medya vaizliği (Analitik bir yaklaşım). Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu II. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kayseri, Z. (2019). Sosyal medya vaizliği: Amerika ve Türkiye örneği. İstanbul: Marmara University Graduate School of Social Sciences Unpublished Master’s Thesis.
• Kıranşal, A. (2020). Gençler için Sosyal Medya İlmihali. İstanbul: Ravza yayınları.
• Koçyiğit, A. (2022). Sosyal medya ve algı yönetimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Koçyiğit, M., & Koçyiğit, A. (2018). Değişen ve gelişen dijital iletişim: Yazılabilir web teknolojisi (web 2.0). In Çakmak, V. & Çavuş, S., Dijital kültür ve iletişim (19-48). İstanbul: Literatürk Yayınları.
• Kutlu, M. (2022). Religious Humor Digitalized by New Media. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (39), 135-157. https://doi.org/10.31123/akil.1169648
• Laughey, D. (2010). Medya Çalışmaları Teoriler ve Yaklaşımlar (S. Toprak, Trans.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Manovich, L. (2023). Yeni Medyanın Dili (A. E. Pilgir, Trans.). Ankara: Aa kitap.
• McCorquodale, S. (2024). Dijital Dünyada Etki Yaratmak: Sosyal Medya “Influencer”ları Dijital Geleceğimizi Nasıl Etkiliyor? İstanbul: The Kitap.
• Mills, S. (2023). Söylem ve İktidar - Foucault’yu Anlamak. Ankara: Fol Kitap.
• Namaz, Y. (2022). Sinemada Metaverse Anlatılar: Ready Player One Filminde Gerçeklik Olgusunun Katmanları. In Güven, A. & Tam, M. S., Alternatif Dijital Evren Metaverse-I “Kavramsal Tartışmalar, Sosyoloji, Psikoloji, Sanat ve Etik” (201-220). Konya: NEÜ Yayınları.
• Nisa, E. F. (2018). Social media and the birth of an Islamic social movement: ODOJ (One Day One Juz) in contemporary Indonesia, Indonesia and the Malay world, 46 (134), 24-43. https://doi.org/10.1080/13639811 .2017.1416758
• Okutan, M. F. (2019). Din ekranda nasıl durur?, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 155-157.
• Oyman, N. (2016). Sosyal medya dindarlığı, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 125-167.
• Özyiğit, V. (2023). Sosyal medya ve dindarlık ilişkisi üzerine bir araştırma: Ereğli/Beyköy örneği. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey University Graduate School of Social Sciences Unpublished Master’s Thesis.
• Rosidi, I. (2021). Da’wah and politics among Muslim preachers in contemporary Indonesia, Intellectual Discourse, 29 (1), 35-52. https://journals.iium.edu.my/intdiscourse/index.ph.
• Slama, M. (2017). A subtle economy of time: Social media and the transformation of Indonesia’s Islamic preacher economy, Economic Anthropology, 4 (1), 94-106. https://doi.org/10.1002/sea2.12075
• Slama, M. (2018). Practising Islam through social media in Indonesia, Indonesia and the Malay World, 46 (134), 1-4. https://doi.org/10.1080/13639811.2018.1416798
• Solahudin, D., & Fakhruroji, M. (2019). Internet and Islamic learning practices in Indonesia: Social media, religious populism, and religious authority, Religions, 11 (1), 19. https://doi.org/10.3390/rel11010019
• Söğüt, Y. (2022). Ağ Toplumunda Sosyal Medya ve Parasosyal İlişki: Twitter Yorumlarında Survivor Örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi,25 (2), 668-681. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.116734
• Söğüt, Y. & Öngel, A. (2022). TikTok Uygulamasının Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı, Kullanıcı Deneyimi ve Eğlence Kültürü Ekseninde İncelenmesi. Erciyes İletişim Dergisi, 9(2), 667-690. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1030922
• Swartz, L. (2021). Para Devrimi Ödemenin Sosyal Medya Hali (D. Boyraz, Trans.). İstanbul: The Kitap.
• Şimşek, İ. (2019). Sosyoekonomik bir medya gerçekliği olarak televizyon vaizliği, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 123-136.
• Umunç, C. (2020). Yemek ve Sağlık Programlarında Katılımcı ve Takipçi Yorumlarının Sağlıklı Beslenme Farkındalığının Açısından İncelenmesi. Erciyes İletişim Dergisi, 7 (2), 1263-1284. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.676604
• Yıldırım, M. E. & Develi, B. (2021). Herkes için Siyer: Peygamberimiz’in (sav) Hayatı - Mekke Dönemi. İstanbul: Profil Kitap.
• Waldfogel, J. (2022). Dijital Rönesans (N. O. İbrahimoğlu, Trans.). Ankara: Gumbel Yayım.
• Wibowo, A. (2019). Penggunaan media sosial sebagai trend media dakwah pendidikan Islam di era digital, Jurnal Islam Nusantara, 3 (2), 339-356. https://doi.org/10.33852/ jurnalin.v3i2.141
• Willougby, N. (2023). Youtube Videoları Hazırlama. Ankara: Nobel Yaşam.