THE DARK SHADOW OF THE LIBERAL NARRATIVE IN THE HISTORIOGRAPHY OF THE OTTOMAN PRESS

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 149 - 164, 31.12.2024

Cem Evrim Aslan

Öz

There are some stereotypical assumptions in the study of Ottoman press history. These assumptions are mainly based on the late arrival of the printing press in the country, the absence of a European-style urban bourgeoisie, low literacy rates and the weakness of the press because modernization was top-down. In essence, these conclusions stem from the liberal historiographical tradition which sees history as a straight line of progress, capitalization and emancipation. This narrative which emerged in England as liberal press theory -the Whig/Liberal narrative- was added to methodological nationalism with the paradigm of regression in Ottoman historiography and in debates on Ottoman Turkish modernization it is often repeated that the press was an ineffective extension of political events, established by top-down interventions as a result of external developments. This study, therefore discusses the main problems of the liberal narrative tradition in the historiography of the Ottoman press through content analysis and attempts to show the important common problems that the liberal narrative poses for the historiography of the Ottoman press.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Press, Historiography, Liberal Narrative, Regression Paradigm, Methodological Nationalism.

OSMANLI BASIN TARİHYAZIMINDA LİBERAL ANLATININ KOYU GÖLGESİ

Öz

Osmanlı basın tarihi çalışmalarında kalıplaşmış bazı kabuller söz konusudur. Bunlar ana hatlarıyla; ülkeye matbaanın geç gelmesi, Avrupa benzeri kent burjuvazisinin olmaması, okuma-yazma oranı düşüklüğü ve modernleşmenin tepeden inme olduğu gerekçesiyle basının zayıf kaldığına yöneliktir. Bu çıkarımlar, özünde tarihi düzçizgisel ilerleme, kapitalistleşme ve özgürleşme yolu olarak gören liberal tarihyazımı geleneğinden kaynaklanmaktadır. İngiltere’de liberal basın kuramı -Whig/Liberal anlatı- olarak beliren bu anlatı, metodolojik milliyetçilik ve Osmanlı tarihyazımındaki gerileme paradigmasına da eklenerek Osmanlı-Türk modernleşmesi tartışmalarında, sıklıkla basının dış gelişmelerin bir sonucu olarak tepeden müdahalelerle kurulan, etkisiz, siyasi olayların uzantısı bir karakterde olduğunu tekrarlamaktadır. Bu çalışma ise Osmanlı basın tarihyazımında liberal anlatı geleneğinden hareketle ortaya konan çalışmalardaki temel problemleri içerik analizi yöntemiyle ele almakta ve böylece liberal anlatının, Osmanlı basın tarihyazımı açısından yarattığı önemli ortak sorunları göstermeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Basını, Tarihyazımı, Liberal Anlatı, Gerileme Paradigması, Metodolojik Milliyetçilik.

Etik Beyan

Bu makale, benim Aralık 2023'te Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde tamamladığım "Geç Osmanlı Dönemi Basınında Bir Merak Unsuru ve Rol Model Olarak Japonya" başlıklı doktora tezimden hareketle hazırladığım bir makale. Tez danışmanım Prof. Dr. Oğuzhan Taş, jüri üyeleri ise Prof. Dr. Ferruh Mutlu Binark, Prof. Dr. Bülent Çaplı, Prof. Dr. Sevgi Can Yağcı Aksel ve Doç. Dr. Burcu Sümer idi. Bu sebeple makale, değerlendirme sürecinde bu isimlere gönderilmemeli. İyi çalışmalar dilerim, saygılarımla.

Kaynakça

• Aksan, V. H. (2011). Küçülen Osmanlı Dünyasında Askeri Reform ve Sınırları. V. H. Aksan, & D. Goffmann içinde, Erken Modern Osmanlılar (s.161-182). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Anderson, B. (2015). Hayali Cemaatler. (İskender Savaşır, Çev.) İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Atabay, M. (2015). Türk Basın Tarihi. Edirne: Paradigma Akademi.
• Babinger, F. (2004). Müteferrika ve Osmanlı Matbaası. (Nedret-Kuran Burçoğlu, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Barker, H. ve Burrows, S. (2002). Introduction. H. Barker içinde, Press, Politics and the Public Sphere in Europa and North America 1760-1820 (s.1-22). Cambridge: Cambridge University.
• Beck, U. (2007). Why Methodological Nationalism Fails, Theory, Culture & Society, 24 (7-8), 286-290.
• Benlisoy, S. (2020). Bizden Gayret, Anatollulardan Himmet: On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Gazeteciler ve Müşterileri, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi 50, 89-124.
• Berkes, N. (2018). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2003). Matbaa. Kolektif içinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28, 105-110.
• Bingham, A. ve Conboy, M. (2015). Tabloid Century. Oxford: Peter Lang.
• Budak, A. (2011). Mecmûa-i Fünûn. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat.
• Burrows, S. (2002). The Cosmopolitan Press, 1760-1815, içinde Press, Politics and the Public Sphere in Europa and North America 1760-1820, (s.23-47). Cambridge: Cambridge University.
• Butterfield, H. (1931). The Whig Interpretation of History. Londra: Bell and Sons.
• Chalaby, J. K. (2002). The Invention of Journalism. New York: Palgrave Macmillan.
• Chernilo, D. (2011). The Critique of Methodological Nationalism: Theory and History, Thesis Eleven, 106 (1), 98-117.