BOĞAZLAR MESELESİ VE RUSYA

Yıl 2024, , 79 - 90, 01.07.2024

Mugazima Dossymova

https://doi.org/10.56574/nohusosbil.1485038

Öz

Karadeniz’e çıkmaya başlayan Ruslar Türk Boğazlarını kendilerine ekonomi ve askeri acıdan hedef tutmaya başlamıştı. Karadeniz kıyısındaki ülkeler için Boğazlar dünya ticaretinde hayati önem taşımaktaydı. Çar Petro döneminde Boğazlara hâkim olmak maksatla Karadeniz yolu ile Türk Boğazlarına Rus harp gemilerini göndererek işgal etmeye çalışmıştı. Böylece Osmanlı devleti ve Rus hükümeti arasında yüzyıllardır yaşanan Boğazlar sorunu Birinci Dünya savaşına kadar devam etmişti. Mondros Mütarekesinden sonra Türk Boğazlarını İtilaf devletlerini eline geçmişti. İngiliz ile Fransız hükümetlerinin Boğazlar üzerindeki hâkimiyetinden hoşlanmayan Ruslar Türkiye ile müttefik olarak Boğazların tekrar Türklere geri vermesini ve Boğazlar üzerindeki güvenliğin Türk kuvvetlerinin sağlamasını istemekteydi.
16 Mar 1921’de yapılan Moskova anlaşmasında, Boğazların rejimi Karadeniz’e kıyıdaş devletlerarasında yapılacağına ve İstanbul’un güvenliği ve Türkiye’nin egemenliği hiçbir zarar getirmeyecek şekilde saptanacaktı. Böylelikle bir düzene girmeye başlayan Türkiye ve Rusya ilişkilerine bu tarihlerde Türklerden yenilmeye başlayan İtilaf devletleri bozmaya çalışmıştı. 1922’de sonlarında Türkiye’nin Milli Mücadelesine dayanamayan İtilaf devletleri yenilgilerini hissederek Türkiye üzerindeki politikasını değiştirmeye başlamıştı. İzmir’in geri alınmasından sonra Boğazlara doğru ilerleyen Türk kuvvetlerini önlemekle İtilaf devletleri anlaşma teklifinde bulunmaktaydı. Ayrıca İtilaf devletini Lozan’da yapılacak anlaşmada bir birini destekleyecek olan Türkiye ile Rusya’nın ilişkilerine son vermeye çaba göstermekteydi. Türkler üzerindeki Rusların etkisinden endişelenen İtilaf devletleri Sovyet Rusya’nın sadece Boğazlar anlaşmasına katılmasını istemekteydi. Buna karşı çıkan RSFSC (Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti) hükümeti İtilaf devletleri yöneticilerine protesto notlarını da göndermişti. Fakat İtilaflar Sovyetlerin sadece Boğazlar konferansına katılabileceklerini söylemekten çekinmediler.
Boğazlar konferansında Rusya asıl amacının, Boğazları kendi denetimine alarak Karadeniz’i Rus gölü haline getirilmesini istemişti. Böyle olmadığı halde Türkiye’nin Boğazlara hâkimiyetini istedi. Boğazlardan sadece ticari gemilere açık olmasını ve tüm dünya savaş gemilere kapatılmasını istemekteydi.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti, Rusya, Çarlık Rusya, Boğazlar meselesi

Kaynakça

• RGASPİ, Fond 159. Opis 2. Delo 56. List 90.
• RGASPİ, Fond 159. Opis 2. Delo 56. List 91.
• RGASPİ, Fond 159. Opis 2. Delo 56. List 92.
• RGASPİ, Fond 159. Opis 2. Delo 56. List 93.
• RGASPİ, Fond 159. Opis 2. Delo 56. List 93
• GARF, Fond 5202.Opis.2. Delo 25. List 55-56.
• GARF, Fond 5202.Opis.2. Delo 25. List 57.
• GARF, Fond 5202.Opis.2. Delo 25. List 58.
• Документы Внешней Политики СССР (1 января 1922г.-19 ноябрь 1922г.) Cilt V. Государственное издательство политической литературы. Москва 1961г.
• Документы Внешней Политики СССР (20 января 1922г.-31 декабря 1923г.) Cilt VI. Государственное издательство политической литературы. Москва 1962г.
• Alpargu, Mehmet-Özçelik, İsmail-Yavuz, Nuri, (2001), Atatürk’ün İlkeleri ve Türk İnkılap Tarihi. Ümit Matbaacılık, Ankara.
• Armaoğlu, Fahir, (2010), 20.Yuzyıl Siyasi Tarihi. C1-2. Alkım Yayınevi. İstanbul.
• Bıyıkoğlu, Tefik, (1961), “Birinci Dünya Harbinde (1914-1918) ve Mondros Mütarekesi sıralarında (30 Ekim 1918-1922) Boğazlar Problem”, Belleten, Cilt XXV, Sayı: 97. Türk Tarih Kurumu.
• Pazarcı, Hüseyin, (2015), Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Sonyel, Salahi R., (1991), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt-I. Türk Tarih Kurumu. Ankara.
• Ünen, Nurettin, (1947), Dünkü ve Bugünkü Çanakkale,.C.H.P.Halıkevleri Yayımları, Milli Kültür Araştırmaları, Ankara. Yerasimos, Stefanos, (2000), Kurtuluş Savaşı’nda Türk Sovyet ilişkileri 1917-1923, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.