DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NDE GRİCE’IN İŞBİRLİĞİ İLKESİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2 - Kapadokya Sosyal Bilimler Öğrenci Kongresi Özel Sayısı, 96 - 103, 03.12.2019

Rabia Şeyma İlhan

Öz

Kullanıcının niyeti
doğrultusunda anlamlı hale gelen dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlamaktan
başka bildirişim amacıyla da kullanılmaktadır. Bağlam ve konuşmacının niyetine
bağlı olarak ortaya çıkan edimbilim, anlamın daha ötesinde konuşmacı ve dinleyici
arasındaki iletişimsel boyutu ele alır. İletişim esnasında dilsel kullanımların
bağlamda ne ifade ettiğine, nasıl bir etkileşim içerisinde bulunduklarına bakar.
H. Paul Grice, insanlar etkileşim halinde bulundukları zaman söylenen ile
sezdirilmek istenilen farklı olabileceğinden dolayı işbirliği ilkesini ortaya
koymuştur. Grice (1975) tarafından öne sürülen niyet merkezli işbirliği
ilkesine göre konuşmacı ve dinleyicinin belirli ilkeleri göz önünde
bulundurması gerekir. Konuşma kuralları nicelik, nitelik, tarz ve bağıntı olmak
üzere dört ulama ayrılır: Konuşmacının gereksiz ifadelerden kaçarak gerekli
ölçüde bilgi verdiği nicelik kuralı; konuşmacının yanlış bilgiden kaçınarak
doğru bilgiler verdiği nitelik kuralı; konuşmacının anlam belirsizliğinden uzak,
açık ve net olduğu tarz kuralı; konuşmanın dışına çıkılmayan ve konuyla
bağlantılı şeylerin söylendiği bağıntı kuralı. Grice, bireylerin dört ulama
ayırdığı konuşma kurallarına uymaları halinde iletişimin başarılı bir şekilde
olacağını savunur.

Bu çalışmada, dilbilim alanı
olan edimbilim çeşitli görüşler etrafında ele alınmıştır. Grice’in niyet
merkezli işbirliği ilkeleri esas alınmıştır. 
Bu ilkeler Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait Dede Korkut Kitabında yer
alan hikâyelerden tespit edilen örneklerle birlikte ele alınmıştır. Bağlamdan
hareketle temsili örneklerin konuşmacı ve dinleyicide nasıl bir etkileşim
oluşturduğu ve ne ifade ettiği üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın
sonuç kısmında verilen temsili örneklerle birlikte bağlam içerisinde konuşmacı
ve dinleyicinin nicelik, nitelik, tarz ve bağıntı gibi konuşma kurallarına ne
kadar bağlı kalıp kalmadıkları ifade edilmiş, Oğuzların niyetlerini ne derecede
yansıttıkları ve sağlıklı bir iletişim ortamının kurulup kurulmadığı
değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edimbilim, H. Paul Grice, İşbirliği İlkesi

Kaynakça

• Aysever, R. L. (2001). Bir Şey Anlat(Maya Çalış)Mak: H. Paul Grice’a Eleştirel Bir Bakış, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18, 135-157.Balcı, H.A. (2017). Karşılaştırmalı ve Kültürlerarası Edimbilim, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52), 19-27.Coşar, M. -Usta, Ç. (2016). Nasreddin Hoca Fıkralarında Grice’in İşbirliği İlkesinin İhlali, Milli Folklor, 109, 141-152.Doğan, G. (1990). Bir Edimbilim Kuramı Olarak Bağıntı, Dilbilim Araştırmaları, Ankara: Hitit Yayınevi, 63- 73.Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları.Gökyay, O. Ş. (2013). Dede Korkut Hikâyeleri, İstanbul: Kabalcı YayınlarıGrice, H. P. (1975). Logicand conversation, Syntaxand Semantics 3: Speech Acts, 41-58.Grice, H. P. (1991). Studies in the Way of Words (SWW), Cambridge MA: Harvard University Press.İmer, K..; Kocaman, A.; Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.Levinson, S. C. (2000). Pragmatik. Konzepte der Sprach- und Literaturwissenschaft. Neu Übersetzt von M. Wiese. Herg: P.Eisenberg/H.Kiesel. Niemeyer: TübingenMorreall, J. (1997). Gülmeyi Ciddîye Almak (Çev. Kubilay Aysevener-Şenay Soyer), İstanbul: İris Mizah Kültürü Yayınları.Richard, J. C.et al. (2002). Dictionary of LanguageTeaching and Applied Linguistics, Essex: LongmanSaussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri, (Çev. Berke Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.Turan, Ü. D. (2013). Genel Dilbilim II, (Edit. Özsoy, Sumru; Emeksiz, Zeynep Erk), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.Uslu, Z. (2005). Edimbilim ve Yabancı Dil Öğretimine Etkileri, Dil Dergisi, 127, 34-43.Yaylagül, Ö. (2015). Göstergebilim ve Dilbilim, Ankara: Hece Yayınları.